SGK Công Nghệ 9 - Bài 2. Cấu tạo của xe đạp
Bài Cấu TẠO CỦA XE ĐẠP Biết được cấu tạo chung của xe đạp. Hiểu được cấu tạo và tác dụng của các bộ phận chính của xe đạp. Xác định được cách ghép nối của một số chi tiết cơ bản. I-CẤU TẠO CHUNG Em hãy kể tên các hộ phận cụaxe đạp mà em biết. Phân chia theo công dụng, xe đạp có những bộ phận chính sau (hình 4) : Hệ thông truyền lực : • Bàn đạp (pê-đan) (1) • Đùi, trục giữa (2) • Đĩa (3) • Xích (4) • Líp (5) Hệ thống chuyển động : • Bánh xe (trước và sau) (6) Hệ thông lái : • Tay lái (ghi-đông) (7) • Cổ phuốc (8) Hệ thông phanh : • Tay phanh (9) • Dây phanh (10) • Cụm má phanh (11) Khung chịu lực (12) Yên (13) Ngoài ra ở xe đạp còn có các bộ phận khác như : chắn bùn, chắn xích,... Hình 4 n - CẤU TẠO VÀ TÁC DỤNG CỦA MỘT số BỘ PHẬN CHÍNH CỦA XE ĐẠP Bánh xe Bánh xe bao gồm : trục, moay-ơ, nan hoa, vành, săm, lốp. Trục được làm bằng thép, bánh xe quay trên trục thông qua ổ bi. Moay-Ơ thường làm bằng thép, được liên kết với vành bánh xe bằng nan hoa. Nan hoa làm bằng thép. Vành bánh xe làm bằng hợp kim nhôm hoặc thép, có đường kính thông thường là 650mm. Săm, lốp được chế tạo từ cao su tổng hợp. Líp xe Líp xe đạp nhận truyền động từ xích và chuyển đến bánh sau của xe, làm bánh xe quay và chỉ quay theo chiều thuận. Nhờ có líp, người đi xe thỉnh thoảng không cần đạp bàn đạp liên tục, theo quán tính bánh xe vần chuyển động về phía trước. Líp gồm hai bộ phận chính là : vành và cốt (hình 5a, b). Vành lip (1) có răng ở hai phía ngoài và trong. Răng ngoài đê ăn khớp với xích, răng trong có dạng răng cưa nghiêng về một phía ăn khớp với cá líp (2) là một “lưỡi” thép nhỏ. Cốt líp (3) có hai rãnh để đặt hai cá líp, trong mỗi rãnh có một lò xo nhỏ hoặc một cái lẫy làm bằng sợi thép nhỏ có tính đàn hồi (gọi là râu tôm) luôn tì vào cá. cốt líp lắp chặt với moay-ơ bánh sau bằng ren. Bình thường, đầu nhọn của cá líp được lò xo (râu tôm) đẩy lên ăn khớp với răng trong của vành líp. Khi ta Hình 5a đạp xe, vành líp quay theo chiều thuận (chiều kim đồng hồ) nhờ bộ truyền động xích. Trong khi đó, lò xo đẩy cá líp lên làm răng trong vành líp mắc vào cá líp kéo cốt líp quay theo cùng chiều với vành của líp, làm bánh xe quay theo. Khi đang đi xe, nêu ta không đạp bàn đạp, vành líp không quay, theo quán tính bánh xe vần lăn về phía trước, cốt líp cùng cá líp quay theo chiều kim đồng hồ, khi quay cá líp trượt trên răng trong của vành líp, ép lò xo xuống, đồng thời phát ra tiếng kêu “tạch tạch”. Khi xe đang đứng yên, nêu ta quay đùi đĩa Hình 5b theo chiều ngược chiều kim đồng hồ, vành líp quay ngược chiều kim đồng hồ làm răng trong trượt trên cá líp nên cốt líp không quay được, do đó bánh xe không quay. Bởi vậy, líp được gọi là khớp quay một chiều. Em hãy giải thích hiện tượng “trượt cá ”. Ổ bi Em hãy kể tên những bộ phận của xe đạp có lắp ổ bi. Ô bi dùng để giảm ma sát giữa các chi tiết có chuyển động quay tròn tưong đôi với nhau như : Moay-Ơ với trục bánh trước, trục bánh sau,... Cấu tạo của ổ bi gồm : nồi, bi, côn. Côn được lắp vào trục (hoặc được chế tạo liền trục như ở trục giữa), nồi lắp vào moay-ơ. Khi làm việc, bi lăn giữa nồi và côn. Ô bi được lắp giữa trục bánh xe và moay-ơ (hình 6). Nếu không có ổ bi, khi quay moay-ơ sẽ cọ xát lên trục gây lực ma sát lớn, nhiệt độ tại môi ghép tăng làm cho chi tiết bị mài mòn nhanh. Em hãy cho biết : Có nên xếp các viên bi vào ổ bi quá sít với nhau không ? T ại sao ? m - CÁC DẠNG MỐI GHÉP sử DỤNG Ở XE ĐẠP Mối ghép bằng phương pháp hàn : các mối nối ống của khung, càng. Môi ghép bằng chốt : chốt (đinh ca-vét) ghép chặt đùi xe với trục giữa, côn của cây ti trong cổ phuốc. Mối ghép bằng ren : ghép các chi tiết có ren ăn khớp với nhau. Em hãy nêu đặc điểm của mối ghép bằng ren. Môi ghép ren có hai loại : môi ghép ren phải và môi ghép ren trái. + Đa số các môi ghép ren trong xe đạp dùng ren phải, siết vào theo chiều kim đồng hồ, mở ra ngược chiều kim đồng hồ. + Một số chi tiết dùng ren trái, siết vào ngược chiều kim đồng hổ, mở ra theo chiều kim đồng hồ như : trục bàn đạp (pê-đan) bên trái, ổ bên phải (bên có đĩa) của trục giữa, vòng nắp của líp xe. Ghi nhớ : Líp xe có “cá líp” ăn khớp một chiều, nhờ vậy người đi xe đạp có thể nghỉ ngơi đôi chút trong khi đi xe. o bi làm giảm lực ma sát giữa hai bê mặt chi tiết quay tròn. Nan hoa căng đều vành, đê vành không bị méo, chắc chắn. CÂU HỎI Giải thích hiện tượng người đang đi xe đạp có lúc ngừng không đạp mà xe vẫn còn chuyển động. Hãy kể tên các loại mối ghép được sử dụng ở xe đạp.