SGK Ngữ Văn 7 - Cách làm bài văn lập luận giải thích

CÁCH LÀM BÀI VĂN LẬP LUẬN GIẢI THÍCH
I - CÁC BƯỚC LÀM BÀI VĂN LẬP LUẬN GlẢl THÍCH
Cho đề bài: Nhân dân ta có câu tục ngữ: "Đi một ngày dàng, học một sàng khôn". Hãy giải thích nội dung câu tục ngữ đó.
Tìm hiểu đê và tìm ý
Đề yêu cầu giải thích một câu tục ngữ. Đốì với tục ngữ, cần làm sáng tỏ nghĩa đen, nghĩa bóng và ý nghĩa sâu xa của nó. Đề yêu cầu vận dụng phép lập luận giải thích (xem bài Tìm hiểu chung về phép lập luận giải thích).
Đê’ tìm nghĩa một câu tục ngữ, có thê’ tra từ điển. Ví dụ, nếu tra Từ điển thành ngữ và tục ngữ Việt Nam thì câu đó được giải thích : "Đi đây đi đó thì mở rộng tầm hiểu biết, khôn ngoan từng trải". Giải thích như thế tuy đúng, nhưng còn vắn tắt, chưa đáp ứng được yêu cầu hiểu rõ, hiểu sâu, bởi bài văn đòi hổi giải thích nhiều mặt: từ nghĩa đen đến nghĩa bóng, từ nội dung lời khuyên đến khát vọng bao đời của người nông dân sau luỹ tre xanh muôn đi đây đi đó đê’ mở rộng tầm hiểu biết.
Đê’ tìm ý cho bài làm, ta có thê’ liên hệ với các câu ca dao, tục ngữ tương tự : Làm trai cho dáng nên trai, Phú Xuân đã trải, Đồng Nai cũng từng hoặc : Đi cho biết đó biết đây, ơnhầ với mẹ biết ngày nào khôn. Hãy suy nghĩ xem câu tục ngữ đó có ý nghĩa như một lời khuyên, như một lời khích lệ mọi người nên đi đây đi đó, đi đông đi tây, chông thói ở lì một nơi, thủ cựu, tự thoả mãn hay không.
Lập dàn bài
MỞ bài: Giới thiệu câu ựic ngữ với ý nghĩa sâu xa là đúc kết kinh nghiệm và thê’ hiện khát vọng đi nhiều nơi đê’ mở rộng hiểu biết.
Thân bài: Triển khai việc giải thích.
Nghĩa đen : Đi một ngày đàng nghĩa là gì ? Một sàng khôn là gì ? (Chú ý: Cách đo không gian bằng đơn vị ngày, đo trí khôn, kiến thức bằng sàng có gì đặc biệt ?)
Nghĩa bóng: Như cách giải thích của từ điển đã dẫn ở trên. Hãy suy nghĩ xem: Câu tục ngữ có đúc kết một kinh nghiệm về nhận thức không ? Kinh nghiệm đó là gì ?
Nghĩa sâu : Liên hệ với các dị bản khác : Đi một bữa chợ, học một mở khôn hoặc các câu ca dao, tục ngữ nêu trên để thấy cái khao khát của người nông dân xưa muôn được đi ra khỏi nhà, khỏi làng đê’ mở rộng tầm mắt. Từ đó ta hiểu câu tục ngữ không chỉ đúc kết một kinh nghiệm, mà còn biểu hiện một khát vọng hiểu biết.
Kết bài: Câu tục ngữ ngày xưa vẫn còn ý nghĩa đối với hôm nay.
Viết bài
MỞ bài: MỞ bài không chỉ giới thiệu câu tục ngữ, mà còn phải nói được nội dung sâu sắc mà mình muốn giải thích. Có thể có nhiều cách mở bài khác nhau.
Đi thẳng vào vấh dề: "Đi một ngày đàng, học một sàng khôn là một câu tục ngữ hay, chang những đúc kết kinh nghiệm học tập của người xưa, mà còn thê hiện khát vọng được đi xa đê’ mở rộng tầm mắt".
Đối lập hoàn cảnh với ý thức: "Người nông dân Việt Nam xưa quanh năm bó mình trong luỹ tre xanh, tầm mắt hạn hẹp. Chính vì vậy mà dân gian đã có câu tục ngữ khích lệ họ đi đây đi đó đê’ mở rộng hiểu biết: Đi một ngày đàng, học một sàng khôn".
Nhìn từ chung đến riêng: "Nhân dân ta có nhiều câu tục ngữ, ca dao nói về việc đi xa đê’ mở rộng tầm mắt. Một trong những câu đó là : Đi một ngày đàng, học một sàng khôn".
Thân bài: Theo dàn bài, Thân bài nên có ba đoạn.
Mỗi cách mở bài sẽ có cách viết phần Thân bài thích hợp. Đây là ba đoạn của Thân bài theo cách mở bài thứ nhất:
Đoạn 1: "Thật vậy, câu tục ngữ Đi một ngày đàng, học một sằng khôn trước hết là đúc kết một kinh nghiệm. Xét về nghĩa đen, đi một ngày đàng có nghĩa là đi rất xa. Đốì với người nông dân xưa vốn ít đi xa, lại chưa có phương tiện đo độ dài, họ thường lây thời gian để đo con đường đã đi. Với tốc độ đi bộ trung bình, một ngày đàng có thê’ đi được bôn năm chục cây số, như thế là có thê’ đã đi đến làng khác, xã khác, huyện khác. Đi xa như vậy, họ mới học được những điều mới lạ mà ở làng mình, xã mình, huyện mình không có được, nghĩa là học được một sàng khôn. Ấn tượng về những chuyến đi xa thường rất sâu đậm. Và đó có thê’ là cơ sở thực tê'của câu tục ngữ".
Đoạn 2: "Nhưng tục ngữ bao giờ cũng đúc kết kinh nghiệm, mà đúc kết thì phải có ý nghĩa khái quát. Nội dung khái quát đó là một điều có tính quy luật: Hễ đi xa là nhìn thấy cái mới lạ, mở rộng tầm hiểu biết. Điều quan trọng là hãy đi xa đã, đến lúc đó, dù không có ý định học gì thì vẫn cứ học được và khôn ra. Đó cũng chính là nội dung của câu ca dao : Đi cho biết đó biết đây, Ở nhà với mẹ biết ngày nào khôn /ơnhà với mẹ thì sướng thật đấy, nhưng chỉ ở nhà sẽ hạn chế sự hiểu biết. Những câu tục ngữ như thế rất sâu sắc. Chỉ cần nhớ lại các cuộc tham quan, du lịch mà ta đã tham gia, dù chỉ là đi chơi, ta cũng biết thêm nhiều điều !
Đoạn 3 : "Câu tục ngữ này không chỉ đúc kết kinh nghiệm, mà còn thể hiện một lời khuyên, một lời khíẹh lệ, một ước vọng thầm kín. Đó là ước vọng đi xa để mở rộng tầm hiểu biết, để thoát khỏi sự hạn hẹp của tầm nhìn".
Kết bài: "Ngày nay giao thông thuận tiện, đời sông đã khâm khá, nhiều người có điều kiện để đi xa học hỏi. Nhưng câu tục ngữ xưa vẫn còn nguyên ý nghĩa đối với những ai quen sống khép mình, tự thoả mãn với mình".
Đọc lại và sửa chữa
Hãy đọc lại các phần MỞ bài, Thân bài, Kết bài và cho biết chúng có phù hợp với đề bài và dàn bài không, sửa chữa bài viết cho hoàn chỉnh.
Ghi nhớ
Muôh làm bài văn lập luận giẩi thích thì phải thực hiện các bước : tìm hiểu đề và tìm ý, lập dàn bài, viết bài, đọc lại và sửa chữa.
Dàn bài:
Mở bài : Giới thiệu điều cần giải thích và gợi ra phương hướng giải thích.
Thân bài : Lần lượt trình bầy các nội dung giải thích, cần sử dụng các cách lập luận giải thích phù hợp.
Kết bài : Nêu ý nghĩa của điều được giải thích đối với mọi người.
Lời văn giải thích cần sáng sủa, dễ hiểu. Giữa các phần, các đoạn cần có liên kết.
II - LUYỆN TẬP
Hãy tự viết thêm những cách kết bài khác cho đề bài trên.