SGK Ngữ Văn 8 - Tức nước vỡ bờ (trích Tắt đèn)

BÀI 3
Kết quả cẩn đạt
Thây được sự tàn ác, bấtnhần của xã hội thực dân phong kiến, nỗi cực khổ của người nông dân bị áp bức và những phẩm chất cao đẹp của họ được thể hiện trong đoạn trích Túc nước vỡ bờ. Thấy được tài năng nghệ thuật của Ngô Tất Tô'qua đoạn trích này.
Nắm và biết cách triển khai ý dong một đoạn văn. Vận dụng kiến thức và kĩnăng xây dựng đoạn văn để làm tốt bài tập làm văn sốl.
VĂN BẢN
TỨC NƯỚC VỠ BỜ
(Trích Tắt đèn)
(MỞ đầu tác phẩm là không khí căng thẳng, ngột ngạt của một làng quê trong những ngày sưu thuế. Tiếng trông mõ, tù và inh ỏi, tiếng thét lác, đánh đập, tiếng kêu khóc vang lên như trong một cuộc săn người. Gia đình chị Dậu thuộc loại "nhất nhì trong hạng cùng đinh" nên mấy hôm nay chị phải chạy vạy ngược xuôi để có tiền nộp suâb sưu cho anh Dậu. Anh Dậu đang ốm cũng bị bọn tay sai xông đến đánh trói, lôi ra đình cùm kẹp. Chị đành phải rứt ruột đem cái Tí, đứa con gái đầu lòng 7 tuổi, bán cho lão Nghị Quếbên thôn Đoài. Ngờ đâu chị lại còn buộc phải nộp cả suất sưu của người em chồng đã chết từ năm ngoái ! Thật là cùng đường. Giữa đình làng, tiếng kêu uất ức của chị vang lên thảm thiết. Đêm hôm ây, người ta cõng anh Dậu rũ rượi như một xác chết ở ngoài đình về trả cho chị. Gọi mãi anh không tỉnh, chị vô cùng hoảng sợ, đau đớn. May sao, nhờ bà con xung quanh xúm đến cứu giúp, anh Dậu đã từ từ mở mắt. Một bà lão hàng xóm ái ngại cảnh cả nhà chị nhịn đói suốt từ hôm qua, mang đến cho chị bát gạo đê’ nâ'u cháo...)
Cháo chín, chị Dậu bắc mang ra giữa nhà, ngả mâm bát múc ra la liệt. Rồi chị lấy quạt quạt cho chóng nguội.
Tiêng trống và tiêng tù vàC đã thủng thẳng đua nhau tù’ phía đầu làng đến đình.
Tiếng chó sủa vang các xóm.
Bà lão láng giềng lại lật đật chạy sang :
Bác trai đã khá rồi chứ ?
cảm ơn cụ, nhà cháu đã tỉnh táo như thường. Nhưng xem ý hãy còn lề bề lệt bệh2) chừng như vẫn mỏi mệt lắm.
Này, bảo bác ấy có trốn đi đâu thì trốn. Chứ cứ nằm đấy, chốc nữa họ vào thúc sưu(3), không có, họ lại đánh trói thì khổ. Người ốm rề rề như thế, nếu lại phải một trận đòn, nuôi mây tháng cho hoàn hồn.
Vâng, cháu cũng đã nghĩ như cụ. Nhưng đê’ cháo nguội, cháu cho nhà cháu ăn lây vài húp cái đã. Nhịn suông từ sáng hôm qua tới giờ cộn gì.
Thế thì phải giục anh ấy ăn mau đi, kẻo nữa người ta sắp sửa kéo vào rồi đấy !
Rồi bà lão lật đật trở về với vẻ mặt băn khoăn.
Cháo đã hơi nguội.
Thằng Dần vục đầu vừa thổi vừa húp soàn soạt. Chị Dậu rón rén bung một bát lớn đến chỗ chồng nằm :
Thầy em hãy cố ngồi dậy húp ít cháo cho đỡ xót ruột.
Rồi chị đón lây cái TỈU và ngồi xuông đó như có ý chờ xem chồng chị ăn có ngon miệng hay không.
Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng. Uê’ oải, chông tay xuống phản, anh vừa rên vừa ngỏng đầu lên. Run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ(4) và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thướciv và dây thừng.
Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xáb6) cũ :
Thằng kia ! Ông tưởng mày chết đêm qua, còn sống đấy à ? Nộp tiền sưu ! Mau !
Hoảng quá, anh Dậu vội để bát cháo xuống phản và lăn đùng ra đó, không nói được câu gì. Người nhà lí trưởng cười một cách mỉa mai:
Anh ta lại sắp phải gic/7) như đêm qua đây !
Rồi hắn chỉ luôn vào mặt chị Dậu :
Chị khất tiền sưu đến chiều mai phải không ? Đấy ! Chị hãy nói với ông cai, để ông ấy ra đình kêu với quan cho ! Chứ ông lí tôi thì không có quyền dám cho chị khất một giờ nào nữa !
Chị Dậu run run :
Nhà cháu đã túng lại phải đóng cả suất sưu của chú nó nữa, nên mới lôi thôi như thế. Chứ cháu có dám bỏ bễ® tiền sưu của nhà nước đâu ? Hai ông làm phúc nói với ông lí cho cháu khát...
Cai lệ không để cho chị được nói hết câu, trợn ngược hai mắt, hắn quát:
Mày định nói cho cha mày nghe đấy à ? Sưu của nhà nước mà dám mở mồm xin khất!
Chị Dậu vẫn thiết tha :
Khốn nạn ! Nhà cháu đã không có, dẫu ông chửi mắng cũng đến thế thôi. Xin ông trông lại!
Cai lệ vẫn giọng hầm hè :
Nếu không có tiền nộp sưu cho ông bây giờ, thì ông sẽ dỡ cả nhà mày đi, chửi mắng thồi à !
Rồi hắn quay ra bảo anh người nhà lí trưởng :
Không hơi đâu mà nói với nó, trói cổ thằng chồng nó lại, điệu ra đình kia !
Người nhà lí trưởng hình như không dám hành hạ một người ốm nặng, sợ hoặc xảy ra sự gì, hắn cứ lóng ngóng ngơ ngác, muốn nói mà không dám nói. Đùng đùng, cai lệ giật phắt cái thừng trong tay anh này và chạy sầm sập đến chỗ anh Dậu.
Chị Dậu xám mặt, vội vàng đặt con xuống đất, chạy đến đỡ láy tay hắn :
Cháu van ông, nhà cháu vừa mới tỉnh được một lúc, ồng tha cho !
Tha này ! Tha này !
Vừa nói hắn vừa bịch luôn vào ngực chị Dậu mấy bịch rồi lại sấn đến đê’ trói anh Dậu.
Hình như tức quá không thể chịu được, chị Dậu liều mạng cư lại :
Chồng tôi đau ôm, ông không được phép hành hạ !
Cai lệ tát vào mặt chị một cái đánh bốp, rồi hắn cứ nhảy vào cạnh anh Dậu.
Chị Dậu nghiến hai hàm răng :
Mày trói ngay chồng bà đi, bà cho mày xem !
Rồi chị túm lấy cổ hắn, âh dúi ra cửa. Sức lẻo khoẻo của anh chàng nghiện chạy không kịp với sức xô đẩy của người đàn bà lực điềN9), hắn ngã chỏng quéo-10) trên mặt đất, miệng vẫn nham nhảm thét trói vợ chồng kẻ thiếu sưu.
Người nhà lí trưởng sân sổ bước đến giơ gậy chực đánh chị Dậu. Nhanh như cắt, chị Dậu nắm ngay được gậy của hắn. Hai người giằng co nhau, du đẩy nhau, rồi ai nấy đều buông gậy ra, áp vào vật nhau. Hai đứa trẻ con kêu khóc om sòm. Kết cục, anh chàng "hầu cận(n) ông lí" yếu hơn chị chàng con mọn, hắn bị chị này túm tóc lẳng cho một cái, ngã nhào ra thềm.
Anh Dậu sợ quá muốn dậy can vợ, nhưng mệt lắm, ngồi lên lại nằm xuống vừa run vừa kêu :
u nó không được thế! Người ta đánh mình không sao, mình đánh người ta. thì mình phải tù, phải tội.
Chị Dậu vẫn chưa nguôi cơn giận :
Thà ngồi tù. Đê’ cho chúng nó làm tình làm tộh12) mãi thế, tôi không chịu được...
(Ngô Tất Tô^*\ Tắt đèn, trong Ngô Tất Tố- Tác phẩm,
NXB Văn học, Hà Nội, 1977)
Chú thích
(W) Ngô Tất Tố (1893 - 1954) quê ở làng Lộc Hà, huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh (nay thuộc Đông Anh, Hà Nội), xuất thân là một nhà nho gốc nông dân. Ông là một học giả có nhiều công hành khảo cứu về triết học, văn học cổ có giá trị; một nhà báo nổi tiếng với rất nhiều bài báo mang khuynh hướng dân chủ tiến bộ và giàu tính chiến đâu ; một nhà văn hiện thực xuất sắc chuyên viết về nông thôn trước Cách mạng. Sau Cách mạng, nhà văn tận tuy trong công tác tuyên truyền văn nghệ phục vụ kháng chiến chông Pháp. Ngô Tất Tô' được Nhà nước tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật (năm 1996). Tác phẩm chính :'
các tiểu thuyết Tắt đèn (1939), Lều chong (1940); các phóng sự Tập án cái đình (1939), Việc làng (1940),...
Tắt đèn là tác phẩm tiêu biểu nhát của Ngô Tất Tố. Đoạn Tức nước vỡ bờ trích trong chương XVIII của tác phẩm, nhan đề do người biên soạn SGK trước đây đặt.
Tù và : dụng cụ làm bằng sừng trâu hoặc vỏ ốc to, khi thổi phát ra âm thanh vang xa, dùng để báo hiệu.
Lề bề lệt bệt (từ gốc : lệt bệt) : (trạng thái) đuối sức, mệt mỏi, vận động khó khăn.
Sưu : khoản tiền mà người đàn ông là dân thường từ 18 dến 60 tuổi (gọi là dân đinh) hằng năm phải nộp cho nhà nước thực dân phong kiến; sưu còn có nghĩa là công việc lao động nặng nhọc mà dân đinh phải làm cho nhà nước thời đó.
Cai lệ: viên cai chỉ huy một tôp lính lệ (cai: viên chỉ huy cấp thấp nhất trong quân đội chế độ thực dân phong kiến; lệ: lính phục vụ hầu hạ nơi quan nha).
Tay thước : thanh gỗ cứng, vuông cạnh, giống như cái thước to, có khi được dímg làm công cụ trấn áp.
Xái : phần bã thuôc phiện (hoặc thuốc lào) còn lại sau khi hút, có thể hút lại nếu không có thuốc mới.
Phải gió (còn gọi là trúng gió) : gặp cơn gió độc mà bị bệnh.
Bỏ bễ: bỏ không quan tâm đến việc cần làm.
Lực điền : người làm ruộng khoẻ mạnh (lực: sức, sức mạnh; điền : ruộng).
Chỏng quèo : ngã ngửa, chân tay co quắp.
Hầu cận : kẻ hầu hạ gần gũi, thân cận.
Làm tình làm tội : làm đủ mọi điều khiến người khác phải khổ sở.
ĐỌC - HIỂU VẨN BẢN
Khi bọn tay sai xông vào nhà chị Dậu, tình thế của chị như thế nào ?
Phân tích nhân vật cai lệ. Em có nhận xét gì về tính cách của nhân vật này và sự miêu tả của tác giả ?
(Gợi ý: "Cai lệ" là chức danh gì ? Tên cai lệ có mặt ở làng Đông Xá với vai trò gì ? Hắn và tên người nhà lí trưởng xông vào nhà anh Dậu với ý định gì ? Vì sao hắn chỉ là một tên tay sai mạt hạng lại có quyền đánh trói người vô tội vạ như vậy ? Qua dó, em hiểu như thế nào về chế độ xã hội đương thời ? Em có nhận xét gì về nghệ thuật khắc hoạ nhân vật của tác giả ? Ngoại hình, hành động, ngôn ngữ của nhân vật được thể hiện như thế nào ?)
Phân tích diễn biến tâm lí của chị Dậu toong đoạn trích. Theo em, sự thay đổi thái độ của chị Dậu có được miêu tả chân thực, hợp lí không ? Qua đoạn trích này, em có nhận xét gì về tính cách của chị ?
Em hiểu như thế nào về nhan đề Tức nước vỡ bò' đặt cho đoạn trích ? Theo em, đặt tên như vậy có thoả đáng không ? Vì sao ?
Hãy chứng minh nhận xét của nhà nghiên cứu phê bình văn học Vũ Ngọc Phan : "Cái đoạn chị Dậu đánh nhau với tên cai lệ là một đoạn tuyệt khéo". (Gợiý: tìm hiểu việc tạo dựng tình huống, việc miêu tả ngoại hình, hành động, ngôn ngữ, tâm lí nhân vật, nghệ thuật kê’ chuyện, ngôn ngữ tác giả và ngôn ngữ đối thoại...; chú ý nêu rõ những gì khiến cho đoạn văn được coi là "tuyệt khéo".)
6*. Nhà văn Nguyễn Tuân cho rằng, với tác phẩm Tắt đèn, Ngô Tất Tố đã "xui người nông dân nổi loạn". Em hiểu thế nào về nhận xét đó ? Qua đoạn trích Tức nước vỡ bờ, hãy làm sáng rõ ý kiến của Nguyễn Tuân.
Ghi nhớ
Bằng ngòi bút hiện thực sinh động, đoạn văn Tức nước vỡ bờ (trích tiểu thuyết Tắt đèn của Ngô Tát Tổ) đã vạch trần bộ mặt tàn ác, bất nhân của xã hội th ực dân phong kiến đương thời; xã hội ấy đã đẩy người nông dân vào tình cảnh vô cùng cực khổ, khiến họ phải liều mạng chôhg lại. Đoạn trích còn cho tlĩâỳ vẻ đẹp tám hồn của người phụ nữ nông dân, vừa giàu tình yêu thương vừa có sức sống tiềm tàng mạnh mẽ.
LUYỆN TẬP
Một nhóm bôn em với sự giúp đỡ của thầy, cô giáo, hãy đọc diễn cảm văn bản có phân vai (bôn vai: chị Dậu, anh Dậu, cai lệ, người nhà lí trưởng).