SGK Vật Lí 8 - Bài 1. Chuyển động cơ học
Bài 1 CHUYẾN ĐỘNG cơ HỌC Mặt Trời mọc ăăng Đông, lặn đăng Tây (H.l.l). Như vậy có phải là Mặt Trời chuyển động còn Trái Đất đứng yên không ? Bài này sẽ giúp các em trả lời câu hỏi trên. - LÀM THẾ NÀO ĐỂ BIẾT MỘT VẬT CHUYẾN ĐỘNG HAY ĐŨNG YÊN ? Làm thế nào để nhận biết một ôtô trên đường, một chiếc thuyền trên sông, một đám mây trên trời... đang chuyển động hay đứng yên ? ■ Các em có thế tìm ra nhỉểu cách khác nhau đế nhận biết các vật trên chuyến động hay đứng yên. Trong Vật lí học, đế nhận biết một vật chuyền động hay đứng yên người ta dựa vào vị trí của vật đó so với vật khác được chọn làm mốc (vát mốc). Có thể chọn bất kì một vật nào làm vật mốc. Thường người ta chọn Trái Đẩt và những vật gán với Trái Đất như nhà cửa, cây cối, cột cây số... làm vật mốc. Trong những bài sau, nếu không nói tói vật mốc thì ta hiểu ngâm vật mốc là Trái Đất hoặc những vật gán với Trái Đất. Khi vị trí của vật so vói vật mốc thay đối theo thòi gian thì vật chuyên động so với vật mốc. Chuyển động này gọi là chuyến động co học (gọi tát là chuyền động). Hãy tìm ví dụ về chuyền động cơ học, trong đó chi rõ vật được chọn làm mốc. Khi nào một vật được coi là đứng yên ? Hãy tìm ví dụ về vật đứng yên, trong đó chi rõ vật được chọn làm mốc. n - TÍNH TƯƠNG ĐỐI CỦA CHUYẾN ĐỘNG VÀ ĐỨNG YÊN Hành khách ngồi trên một toa tàu đang rời khói nhà ga (H.1.2). • Ẽí So với nhà ga thì hành khách chuyến động hay đứng yên ? Tại sao ? So vói toa tàu thì hành khách chuyến động hay đứng yên ? Tại sao ? Hãy dựa vào các câu trả lời trên đé tìm từ thích hợp cho các chỗ trống cùa câu nhận xét sau đây : Một vật có thế là chuyến động ....(1).... nhưng lại là ....(2).... đối với vật khác. Hãy tìm ví dụ đé minh hoạ cho nhận xét trên. Từ những ví dụ trên ta thãy một vật được coi là chuyến động hay đứng yên phụ thuộc vào việc chọn vật làm mốc. Ta nói : chuyến động hay đúng yên có tính tương đối. En Hãy trá lời câu hỏi nêu ra ở đâu bài. Ill - MỘT SỐ CHUYÊN ĐỘNG THƯỞNG GẶP Đường mà vật chuyền động vạch ra gọi là quỹ đạo cúa chuyến động. Tuỳ theo hình dạng của quỹ đạo, người ta phân biệt chuyển động thảng và chuyến động cong. Chuyền động tròn là một chuyến động cong đặc biệt (H.13a, b, c) b) Chuyền động cong của quá bóng bàn. c) Chuyến động tròn Hình 1.3 cùa đâu kim đống hồ. Hãy tìm thêm ví dụ vể chuyến động tháng, chuyến động cong, chuyến động tròn thường gặp trong đời sống. ▼ IV - VẬN DỤNG Mỗi vật ttong hình 1.4 chuyển động so với vật nào, đứng yên so với vật nào ? Si Có người nói: "Khi khoảng cách từ vật tới vật mốc không thay đối thì vật đứng yên so với vật mốc". Theo em, nói như thê' có phái lúc nào cũng đúng không ? Hãy tìm vì dụ minh hoạ cho lập luận của mình. « Sự thay đổi vị trí của một vật theo thòi gian so vói vật khác gọi là chuyển động cơ học. ♦ Chuyển động và đúng yên có tính tuong đôi tuỳ thuộc vào vật đuợc chọn làm mốc. Nguời ta thuòng chọn nhũng vật gắn vói Trái Đất làm vật mốc. « Các dạng chuyển động cơ học thuờng gặp là chuyển động thẳng, chuyển động cong. Có thế em chưa biết Trong các em, có thể có nhiều người cho rằng chuyển động của đầu van xe đạp là đon giản vì đó chỉ là chuyển động tròn xung q- anh trục bánh xe. Thực ra không đon giản như vậy, vì đầu van xe đạp vừa chuyển động tròn xung quanh trục bánh xe, vừa cùng vói xe đạp chuyển động thẳng trên đường. Do đó, đối vói người đứng bên đường thì chuyển động của đầu van xe đạp khá phức tạp và có dạng như hình 1.5. Như vậy, việc chọn vật nào làm mốc không những quyết định tính chất đứng yên hay chuyển động của một vật mà còn quyết định nhiều tính chất khác nữa của chuyển động, chẳng hạn như hình dạng của đường đi như trong trường hợp van xe đạp nêu trên. Quỹ đạo chuyến động của đâu van xe đạp. Hình 1.5