SGK Công Nghệ 9 - Bài 2. Một số vấn đề chung về cây ăn quả
Bài I SỐ VẤN ĐÊ CHUNG VÊ CÂY AN .QUẢ Biết được giá trị của việc trống cây ăn quả, đặc điểm thục vật và yêu câu ngoại cảnh của cây ăn quả. Hiểu được các biện pháp kĩ thuật gieo trổng, chăm sóc, thu hoạch, bảo quản, chê biến. - GIÁ TRỊ CỦA VIỆC TRỔNG CÂY ĂN QUẢ Tróng cây ãn quả có ý nghĩa rất lớn đối với con người, xã hội và thiên nhiên môi trường. Giá trị dinh dưỡng : Quả đế ăn có chứa nhiéu loại đường dẻ tiêu, các axít hữu co, protein, chất béo, chất khoáng và nhiêu loại vitamin A, Bị, Bọ, B6, pp, C. Đây là nguồn dinh dưỡng rất cân thiết cho mọi lứa tuổi và nghé nghiệp khác nhau. Quả và các bộ phận khác của cây (rẻ, lá, vở cây, hoa, hạt...) có khả năng chữa một số bệnh (suy nhược thân kinh, dạ dày, tim mạch, cao huyết áp...). Quả còn là nguổn nguyên liệu cung cấp cho nhà máy chế biến bánh kẹo, đồ hộp, rượu... Ngoài ra, quả còn là mặt hàng xuất khẩu có hiệu quả kinh tê' cao. Thu nhập từ 1 ha cây ăn quả gấp 2-3 lân, thậm chí tới 10 lán so vói trổng lúa. Cây ăn quả có tác dụng lớn đến việc bảo vệ môi trường sinh thái như : làm sạch không khí, giảm tiếng ỗn, làm rừng phòng hộ, hàng rào chán gió, làm đẹp cảnh quan... Ngoài ra trồng cày àn quả còn có tác dụng chống xói mòn, bảo vệ đất. Em hãy cho biết giá 'trị nào cùa cây ăn quả là quan trọng nhất. - ĐẶC ĐIỂM THỰC VẬT VÀ YÊU CẨU NGOẠI CÁNH CỦA CÂY ÁN QUẢ Đặc điểm thục vật à) Rể : Rẻ cây ăn quả gồm hai loại: Rề mọc thảng xuống đất (còn gọi là rẻ cọc). Tuỳ theo mỗi loại cây, loại rẻ này có thể xuống sâu từ 1 - 10m, giúp cho cây đứng vững và hút nước, chất dinh dường nuôi cây. Rể mọc ngang, nhỏ và nhiều, phân bố tập trung ở lóp đất mặt có độ sâu từ 0,1-1,0m. Nhiệm vụ chủ yếu của loại rẻ này là hút nước, chất dinh dưỡng cho cây. Thân Thân cây ăn quả phán lớn là thân gỗ, có tác dụng như giá đờ cho cây. Trên thân chính mọc ra các cành phân bố theo cấp độ khác nhau : Cánh cấp I phát sinh từ trục chính của thân, cành cấp II phát sinh từ cành cấp I... Cứ theo thứ tự như vậy tới các cành cáp V, VI. Các cành cấp V thường là các cành mang quả. Hoa Cây ản quà nhìn chung có ba loại hoa : Hoa đực : Nhị phát triển. Nhuy (bâu, vòi và nuốm nhuỵ) không phát triển. Hoa cái: Nhuỵ phát triến. Nhị không phát triển. Hoa lưỡng tính : Có nhị và nhuỵ cùng phát triến. I Nghiên cứu đặc điếm sinh học của hoa giúp cho việc tạo giống, nhản giống cây và có biện pháp điều khiển cho cây đậu quá cao. Quà và hạt Cây ăn quá nhìn chung có nhiéu loại quả như qua hạch (đào, mận, mo...), quả mọng (cam, quýt...), quả có vỏ cứng (dừa, đào lộn hột...). Số lượng, hình dạng, màu sác cua hạt tuỳ thuộc vào từng loại quả. Biết được đặc điếm của quả, hạt sẽ giúp cho việc chọn giống, bảo quản, chê' biến và vận chuyển phù hợp. Yêu cầu ngoại cảnh Cây ãn quả là loại cây lâu năm, chịu tác động của các yếu tố ngoại cành như nhiệt độ, độ ám, ánh sáng, đất, chất dinh dưỡng. Nhiệt độ Cây ăn quả ờ nước ta rất đa dạng, có nguồn gốc nhiệt đới, á nhiệt đới và ôn đói. Vì vậy, yêu câu nhiệt độ của chúng rất khác nhau. Ví dụ : Nhiệt độ thích hợp với cây chuối từ 25°c - 30°C ; với cây cam, quýt là 25°c - 27°c ; trong quá 'trình sinh trưởng, phát triển, cây đào cân nhiệt độ thấp 7,2°c trong thời gian 200 - 1000 giờ ; cây vải cân có nhiệt độ thấp ở thời kì phân hoá mầm hoa (từ tháng 1 - 2). Độ ấm và lượng mua Nói chung các loại cây ăn quả đéu ưa độ ầm không khí khoảng 80 - 90%, lượng mưa hàng năm từ 1000 - 2000mm và phân bô đéu trong năm. Cây ãn quả chịu đuợc hạn nhung chịu úng kém. Vì vậy, cây thuờng được trổng ở nơi đất cao. không bị úng ngập. Ánh sáng Cây ăn quà là cây ưa ánh sáng, nhưng cũng có một số cây chịu được bóng râm (dâu tây, dứa...). Chất dinh dưỡng Cây ăn quả là cây lâu năm. Trong quá trình sinh trưởng, phát triển : cành, lá phát triền mạnh hoa, quả nhiêu nên cần đủ các chất dinh dường đạm (N), lân (P), kali (K) và nguyên tố vi lượng. Yêu cáu tỉ lệ các chất dinh dưỡng tuỳ thuộc vào loại cây, thời kì sinh trương, phát triển của cây. Nên sù dụng phân chuồng để bón lót trước khi trồng. Bón thúc bàng phân chuồng đã ủ hoai vào thời kì sau thu hoạch. Cân ưu tiên bón đạm, lân vào thời kì đâu, bón kali vào thời kì cuối của giai đoạn ra hoa, tạo quả. Đát Cây ăn quả có bộ rẻ ăn sâu và phát triến tốt trên các loại đất có táng dày, kết cấu tốt, nhiều chất dinh dưỡng, ít chua, dề thoát nước. Các loại đất đỏ, đất phù sa ven sông là thích họp. - Kĩ THUẬT TRỔNG VÀ CHÀM SÓC CÂY ĂN QUẢ Giông cây Giống cây ăn quả ở nước ta rất phong phú, đa dạng, bao gồm ba nhóm : cây ăn quả nhiệt đới, á nhiệt đới và ôn đới. Hãy điền các loại cây ăn quá mà em biết theo mầu bàng sau.: , STT Nhóm cây ăn quả Các loại cây ăn quả 1 Cây ăn quả nhiệt đới 2 Cây ăn quả á nhiệt đới 3 Cây ăn quả ôn đới Báng 2 CÁC LOẠI CÂY ĂN QUẢ Đế có nhiéu giống cây ăn quả có chất lượng cao cán phải tiên hành chọn lọc, lai tạo được những giống mói có năng suất cao, phầm chất tốt, chống đuợc sâu, bệnh và thích nghi tốt với các yếu tố ngoại cảnh. Nhân giống : Các phưong pháp nhân giống cây ăn quả gổm có : Nhân giống bảng phưong pháp hữu tính như gieo hạt. Nhãn giống bàng phưong pháp vô tính như giâm cành, chiết cành, ghép, tách chồi, nuôi cấy mô tế bào... Tuỳ theo mỗi loại cây mà chọn phưong pháp nhân giống phù hợp. Trồng cây ăn quả Thời vụ : Khi chọn thời vụ đế trổng cây ăn quả phải dựa vào sự thích ứng giữa cây trổng với các yếu tố ngoại canh. Các loại cây ăn qủả được trổng vào tháng 2-4 (vụ xuân), tháng 8 - 10 (vụ thu) đối với các tỉnh phía Bác, vào đáu mùa mưa (tháng 4 - 5) ờ các tỉnh phía Nam. Em hãy giải thích tại sao các loại cây ăn quà lại được trông vào các thời vụ trên. Khoáng cách trông : Tuỳ theo mỗi loại cây và loại đất mà khoảng cách trổng có khác nhau. Xu hướng chung nên trồng dày hợp lí vừa tận dụng được đất, vừa dẻ chăm sóc, phòng trừ sâu, bệnh, dể thu hoạch, cây phát triển tốt và cho sản lượng cao. Đào hố, bón phân lót: Trước khi trồng khoảng 15-30 ngày phái đào hố trông. Kích thước của hố khác nhau tuỳ theo từng loại cày. Khi đào hố phải đế riêng lóp đất mặt và lóp đất dưới đáỳ hố. Trộn lớp đất mặt với phân bón, rổi cho vào hố và lấp đất. Trồng cây : Cây ăn quả được trồng theo quy trình : Đào hố trổng —► Bóc vỏ bầu (trổng cây có báu) —► Đặt cây vào hố —► Lấp đất —► Tưới nước. Khi trồng phải lưu ý các điểm sau : Nên trồng cây có bâu đất. Khi bóc vỏ bầu, không làm vở bâu. Đặt cây vào giữa hố cho ngay ngán, lấp lóp đất mặt xuống dưới, lớp đất dưới phủ lên trên. Không trông khi gió to, giữa trưa náng. Trồng xong nên buộc cây với cọc đờ. Tưới nước cho đủ ầm. Ngoài ra có thể trồng cây chán gió để bảo vệ cày. Chăm sóc Làm cò, vun xới: Tiến hành làm cỏ, vun xới quanh gốc cây đé diệt cò dại, làm mất nơi ần náu của sâu, bệnh và làm đất tơi xốp. Bón phán thúc : Bón phân thúc cho cây ăn quả để cung cấp chất dinh dưỡng cho. cây sinh trường, phát triển, cho năng suất cao, phám chất tốt. Bón phân thúc cho cây ăn quả vào hai thời kì : Bón phân thúc khi cây chưa hoặc đã ra hoa, quả để cung cấp chất dinh dưỡng cho cây phát triển cành, lá, ra hoa, đậu quả. Đây là thời kì cây cân nhiêu chất dinh dưỡng. Nếu thiếu chất dinh dưỡng, hoa, quà sẽ rụng nhiêu. Cần bón phân có hiệu quả nhanh như phân đạm, lân và kali. Sau khi thu hoạch quả, cũng cần bón phân thúc đế cây hồi phục nhanh và ra hoa, đậu quả cho vụ sau. Bón thúc cho cây ăn quả bàng phàn chuớng, phân hoá học, cũng có thể bón thèm bùn đã phơi khô, phù sa, góp phán cải tạo đất và cung cấp chất dinh dường cho cây. Cách bón : Tiến hành bón phân thúc vào rãnh hố theo mép tán cây, sâu 15 - 20cm, rộng 20 - 30cm. Bón xong, lấp đất kín. Có thế hoà phân vào nước để tưới. Tưới nước : Nước hoà tan chất dinh dưỡng trong đất đế cây hút được dẻ dàng ; tham gia vận chuyến chất dinh dường trong cây... Do vậy, nước là một yếu tố ảnh hưởng rất lớn đến sự sinh trưởng, phát triển của cây. Vì vậy phải chù động tưới đủ nước theo yêu câu của cây nhất là vào thời kì ra hoa, đậu quả ; thời kì sáp thu hoạch không cần tưới. Để giữ ầm và hạn chế xói mòn đất, hạn chê' cỏ dại, cân tiến hành phủ rơm, rạ, cành lá nhỏ, tấm PE quanh gốc cầy, trồng xen cây ngán ngày và trồng hàng cày - chán gió. Tạo hình, sứa cành : Đây là một biện pháp kĩ thuật quan trọng cần được thực hiện tốt. Tạo hình là làm cho cây có thế đứng và bộ khung khoẻ, cành phân phối đéu trong tán cây để có thể mang một khối lượng quả lớn. Sửa cành là loại bỏ những cành nhỏ, cành bị sâu, bệnh, cành vượt... làm cho cây thông thoáng, giảm sâu, bệnh. Người ta tiến hành tạo hmh, sửa cành vào ba thời kì: • . Ỏ thời ki cây non, sinh trưởng mạnh, gọi là “đốn tạo hình” (h.3.1). 3-CN 9-TRÓNG CẢY An QUẢ-A 13 Ở thời kì cày ra hoa, tạo quá (cây đúng tuổi), gọi là “đốn tạo quả” (h.3.2). ơ thời ki cây già, gọi là “đốn phục hồi” (h.3.3). Hình 3. Đốn tạo hình cây ăn quả Cây non - Đốn tạo hình : Hoạt động cùa bộ rề mạnh hon hoạt động của bộ lá, chi đốn rất ít. Cây đúng tuổi - Đôn tạo quá : Hoạt động cùa bộ rễ và bộ lá cân đối, đổn nhẹ cho thoáng. Cày già - Đốn phục hồi: Bộ rễ yếu, bộ lá nhiều. Đôn đau kết họp bón phân. Phòng trừ sáu, bệnh : Cây ăn quả thường có cành lá sum suê ; hoa, quả mém, chứa nhiéu nước nên dẻ bị sâu, bệnh phá hại. Các loại sâu đục thần, hoa, quả ; ráy, rệp, bọ xít; sâu cán lá... các bệnh thán thư, mốc sưong, vàng lá, thối ngọn hoa, quả... thường xuyên phá hại, làm cho năng suất và phám chất của quả giảm. Tiến hành phòng trừ sâu, bệnh kịp thời bàng các biện pháp trong chưong trình phòng trừ dịch hại tổng hợp (IPM) như phòng trừ bàng kĩ thuật canh tác (mật độ tróng hợp lí, bón phân cân đối, trông giống sạch bệnh, tưới nước, đốn tỉa đúng kỉ thuật...), sinh học, thủ công, sử dụng thuốc hoá học đúng kĩ thuật đế giảm ổ nhiễm môi trường, tránh gây độc cho người và vật nuôi, đảm bảo an toàn thực phấm. g) Sứ dụng chất điều hoà sinh trướng (trong danh mục được Nhà nước chọ phép) trong các biện pháp kĩ thuật giâm, chiết cành, điéu hoà sự ra cành, lá, kích thích ra mầm hoa, tăng tỉ lệ đậu quả, làm thay đổi kích cỡ, màu sác quả... Đây là những chất được sử dụng với nồng độ hết sức nhỏ trong thời gian nhất định và phụ thuộc vào từng loại cây. Do vậy, phải sử dụng đúng kĩ thuật mới có kết quả. - THU HOẠCH, BẢO QUÁN, CHẾ BIẾN Thu hoạch Các loại quà đé ăn chứa nhiéu nước, vỏ mỏng nên dẻ bị giập nát. Vì vậy khi thu hoạch phải nhẹ nhàng, cần thận, đúng độ chín. Thu hoạch quả lúc trời mát. Quả hái vé phải được làm sạch, phân loại và đé ở nơi râm mát, Bảo quản Quả phải được xử lí bàng hoá chất, chiếu tỉa phóng xạ (đúng quy định vệ sinh an toàn thực phầm), gói giấy mỏng đưa vào kho lạnh. Không chất đống quả khi bảo quản. Chế biên Tuỳ theo mồi loại cây, quả được chế thành xirổ quả, sấy khô, làm mứt qụả... Các loại quả chứa nhiều đường, chất đạm, chất béo, chất khoáng và vitamin nên có giá trị dinh dưỡng cao đối với con người. Trong quá trình sinh trưởng, phát triển, cây ăn quả cần các yếu tố ngoại cảnh thích hợp. Để đạt được năng suất cao, phẩm chất tốt cần có giống tốt, áp dụng đúng các biện pháp kĩ thuật trong việc trồng, chăm sóc cây ăn quả. Câu hỏi Em hãy phân tích ý nghĩa các giá trị của việc trỏng cây ăn quả đối vói con người và môi trường. Em hãy nêu các yêu câu ngoại cảnh của cây ãn quả. Nêu vai trò của giống, phân bón, nước đối với sự sinh trưởng, phát triển củà cây ăn quả.