SGK Công Nghệ 9 - Bài 3. Các phương pháp nhân giống cây ăn quả
Bai 3 (3HC phuong pháp nhân giống CÂY AN quả Biết được những yêu cấu kĩ thuật của việc xây dựng vươn ươm cây ăn quả. Hiểu được đặc điểm vã yêu cầu kĩ thuật của các phương pháp nhân giông cây ăn quả. - XÂY DỤNG VƯỜN ƯƠM CÂY ĂN QUẢ Đế có điéu kiện chọn lọc, bói dưỡng các giống tốt và sận xuất ra số lượng cây giống nhiẻu với chất lượng cao, phải xây dựng vườn ươm theo những yêu cầu kĩ thuật sau : Chọn đĩa điểm à) Gán vườn trồng, gần nơi tiêu thụ và thuận tiện cho việc vận chuyển. Gán nguồn nước tưới. Đất vườn ươm phải thoát nước, bàng phảng, táng đất mặt dày 30 - 40cm, độ màu mỡ cao, thành phân cơ giới trung bình, độ chua tuỳ theo từng loại cây. Ví dụ : Đối với cam, quýt, độ pH từ 6 - 6,5 ; dứa từ 5 - 5,5... Em hãy cho biết loại đất nào là thích họp với vườn ươm cây ăn quả. Thiết kê vuòn ưom Vườn ươm cây ăn quả được chia làm ba khu vực : khu cày giống, khu nhân giống và khu luân canh. Diện tích của vườn ươm và các khu trong vườn to, nhò khác nhau tuỳ theo nhu cáu cây giớng (h.4). à) Khu cây giống trổng các cây mẹ đé lấy hạt gieo thành cây con làm gốc ghép ; trông cây mẹ lẩy mát ghép, lấy cành chiết, cành giâm. b) Khu nhân giông là phán chủ yếu của vườn ươm bao gồm các khu nhỏ : Khu gieo hạt đé lấy cây giống đem trồng và làm gốc ghép. Khu ra ngôi cây gốc ghép, ra ngòi cành chiết, cành giâm. c) Khu luân canh trổng các cây rau, cây họ Đậu. Khu luân canh đuợc sử dụng đé luân phiên đổi chỗ cho hai khu trẽn, đảm bảo cho đất vườn ươm không bị xấu đi. Khu nhân giống Ra ngôi cành giâm Ra ngôi cây gốc ghép Khu nhân giống Ra ngôi cành chiết Gieo hạt lấy cây giống và lãm gốc ghép Khu luân canh Trồng cây mẹ lấy cành giâm, cành chiết Khu cây giống Trồng cây mẹ lấy mắt ghép Trồng cây mẹ lấy hạt Hình 4. Sơ đồ vườn ươm cây ăn quả Em hãy phân tích ý nghĩa cùa các khu trong, vườn ưom cây giống. - CÁC PHUƠNG PHÁP NHÂN GIỐNG CÂY ĂN QUẢ 1. Phuong pháp nhân giông hữu tính Phương pháp nhân giống hữu tính là phương pháp tạo cây con bàng hạt. Một số điểm cân chú ý khi tiến hành nhân giống hữu tính : Phải biết được đặc tính chín của hạt để có biện pháp xử lí phù hợp. Ví dụ ;Hạt cam, quýt, bưởi, mít, đu đủ... chín sớm, hạt nảy mầm ngay trong quả. Hạt nhãn, na, vải... để lâu, sức nảy mâm giảm nên phải gieo ngay. Trái lại, hạt đào, hồng, mận phải bảo quản ở nhiệt độ thấp (3°c - 5°C) mới nảy mám được. Khi gieo hạt trên luống hoặc trong bâu đất phải tưới nước, phủ rơm rạ đế giữ ầm và chăm sóc thường xuyên cho cây phát triển tốt. Phưong pháp nhân giông vô tính Bao gồm các phương pháp chiết cành, giâm cành và ghép. Chiết cành là phương pháp nhân giống bàng cách tách cành từ cây mẹ để tạo ra cây con. Cành chiết phải là cành khoẻ, có 1 - 2 năm tuổi, không bị sâu, bệnh, ở giữa tâng tán cây vươn ra ánh sáng, có đường kính từ 1 - l,5cm. Thời vụ chiết thích hợp vào tháng 2 - 4 (vụ xuân) và tháng 8,- 9 (vụ thu) đối với các tinh phía Bắc, vào đầu mùa mưa (tháng 4 - 5) đối với các tinh phía Nam. Giâm cành là phương pháp nhân giống dựa trên khả năng hình thành rể phụ của các đoạn cành (hoặc các đoạn rẻ) đã cát rời khỏi cây mẹ. Đế thực hiện phương pháp giâm cành đạt kết quả, cân làm tốt các khâu kĩ thuật sau : Làm nhà giâm cành ở nơi thoáng mát, gán nơi ra ngôi cây con. Nến nhà giâm chia thành các luống được rai lớp cát sạch hoặc lớp đất dày 10 - 12cm, đảm bảo tơi xốp và ầm. Chọn những cành non 1 - 2 năm tuổi, ở giữa tầng tán cây vươn ra ánh sáng, chưa ra hoa, quả và không bị sâu, bệnh đề giâm. Thời vụ giâm cành thích họp là : từ tháng 2-4 (vụ xuân), từ tháng 8-10 (vụ thu) ở các tỉnh phía Bác ; đầu mùa mưa (từ tháng 4 - 5) ở các tỉnh phía Nam. Trước khi giâm, nhúng gốc hom vào dung dịch chất kích thích ra rẻ với nồng độ và thời gian tuỳ theo mỗi loại cây. Mật độ giâm cành phải đảm bảo nguyên tác các lá không che khuất nhau. Từ sau khi cám cành giâm đến lúc ra rể, phải thường xuyên duy trì độ ẩm trên mặt lá và đất. Ghép là phương pháp gán một đoạn cành (hoặc cành) hay mát (chồi) lên gốc của cây cùng họ để tạo nên một cây mới. Đé ghép đạt kết quả, cấn làm tốt các việc sau : Chọn cành ghép, mát ghép ở trên cây mẹ có năng suất cao, ồn định, chất lượng tốt. Mát ghép được lấy trên cành có đường kính 4 - 10mm, ờ giữa tầng tán cây vươn ra ánh sáng, có từ 4 - 6 tháng tuổi. Chọn cây gốc ghép được gieo từ hạt cùa các cây cùng họ với cành ghép, là giống địa phương có ưu điếm : khả năng thích ứng cao, bộ rể khoẻ, chống sâu, bệnh tốt. Ví dự : Dùng gốc bưởi chua đế ghép cam hoặc quýt, gốc khế chua để ghép khê' ngọt. Thời vụ ghép thích hợp từ tháng 2-4 (vụ xuân) và từ tháng 8-10 (vụ thu) ờ các tinh phía Bác, đâu mùa mưa (tháng 4 - 5) ở các tỉnh phía Nam. Phái giữ sạch vết ghép ; dao ghép phải sác. Em hãy cho biết tại sao tiến hành ghép vào thời gian nêu trên là tốt nhất. - Có hai cách ghép : ghép cành và ghép mát. Ghép cành : là cách ghép được áp dụng cho các loại cây ăn quả khó lấy mát (gỗ cứng, vỏ mỏng, giòn và khó bóc...). Có nhiéu kiểu ghép cành khác nhau : ghép áp, ghép nêm, ghép chẻ bên... Ghép áp là cách ghép có ti lệ sống cao nhưng công phu và tỉ lệ nhân giống thấp. Cách ghép này được áp dụng cho các cây ãn quả khó ghép bàng các phưong pháp khác và cán số lượng ít như mít, điéu, khế, nhãn... cắt vát cành ghép và gốc ghép; Áp gốc ghép vào cành ghép sao cho trùng khít 2 phần cắt vát và buộc chặt; Vị trí cắt gốc cành ghép và ngọn gốc ghép Để thực hiện ghép áp đạt kết quà, cân chú ý các điểm sau : Trước hết ra ngôi cây gốc ghép trong túi báu. Chọn cành ghép có đường kính bàng gốc ghép. Bác giàn hoặc xác định vị trí để treo các bầu cây gốc ghép gần cành định ghép. • Dùng dao sác cắt vát một miếng vỏ nhỏ, vừa chớm vào thân gỏ của cành ghép và gốc ghép. Vết cắt dài 1 - 2cm, rộng 0,4 - 0,5cm (h.5.1). Áp gốc ghép vào cành ghép ở vị trí vết cát, dùng dây ni lông buộc chặt (h.5.2). Tưới nước thường xuyên để giữ ẩm cho cây. Sau khi ghép từ 30 - 40 ngày, cát ngọn gốc ghép, cắt gốc cành ghép ra khỏi cây (cách chỗ buộc 2cm) (h.5.3) và đem cây trổng ở vườn ươm. * Ghép chè bên : Hình 6. Ghép chẻ bên ì. Gốc ghép ; 2. Cành ghép ; 3. Ghép cành ghép vào gốc ghép Cưa cây gốc ghép cách mạt đất 10 - 20cm. Dùng dao sác chẻ một đường theo mặt phảng vuông góc với mặt cát gốc ghép, dài từ 3 - 4cm ở phần tượng tâng hạy lùi vào có thêm một ít gỗ (h.6.1). Cành ghép dài khoáng 10 - 20cm, có từ 3 - 4 mát. Trước khi ghép, cát vát phán gốc của cành ghép một góc 45°, sau đó xoay cành một góc 180°, dùng dao sác cắt vát một nhát sâù đến tượng tâng hoặc đến lớp gỗ, cát lớp vát này dài hơn đường chẻ ờ gốc ghép một ít (h.6.2). Đặt cành ghép vào gốc ghép sao cho tượng táng của hai bèn khít vào nhau. Lấy dây ni lông buộc chặt và phủ túi PE trong bọc toàn bộ gốc ghép và cành ghép (h.6.3). * Ghép nêm : Cách ghép này thường áp dụng cho các cây ãn quá như nhãn, vải, xoài, mít, ổi... Cưa gốc ghép cách mặt đất 40 - 50cm. Dùng dao to, sắc, chè đôi theo mặt cát thẳng đứng xuống, dài 3 - 4cm (h.7.1, 2). Cát vát gốc cành ghép một góc 45°, cành ghép phâi là cành đã hoá gỗ, dài khoảng 15 - 20cm, có 3 - 4 mám ngủ (h.7.3). Ghép cành ghép lên gốc ghép, đảm bảo cho hai tượng tâng khít nhau (h.7.4). o © © © Hình 7. Ghép nêm Gốc ghép ; 3. cắt vát cành ghép ; Chẻ gốc ghép ; 4. Ghép cành vào gốc ghép Ghép mắt: là cách ghép rất phổ biến cho nhiéu loại cây ăn quả. Có nhiéu cách ghép khác nhau như ghép cửa sổ, chữ T, mát nhỏ có gỗ... * Ghép cửa sổ: Cách ghép này cho tỉ lệ mát ghép sống cao, thường áp dụng cho o © © Hình 8. Ghép cửa sổ Bóc vò gốc ghép ; 3. Đật mắt ghép vào miệng ghép ờ gốc ghép ; Mắt ghép ; 4. Buộc dây Đế ghép đạt kết quả, phải làm tốt các việc sau : Dùng dao ghép vạch trên vỏ thân gốc ghép hai đường dọc song song, dài 2cm, rộng lcm, cách mặt đất từ 15 - 20cm. Sau đó rạch ngay o phía dưới một đường vuông góc với 2 đường trên, bóc vỏ thành một mảnh dài, phía trên miếng vỏ còn dinh vào gốc ghép (h.8.1). Bóc một miếng vỏ trên cành ghép có mâm ngủ ở giữa rồi cát mắt ghép theo kích thuớc miệng ghép đã mờ (h.8.2). Đặt mát ghép vào vị trí đâ bóc vỏ (cửa sổ) ở gốc ghép. Cát cạnh dưới của mảnh vỏ còn để thừa một chút cho phú kín mép trẽn của mát ghép (h.8.3). Buộc dây ni lõng cho chặt (h.8.4). Chú ý : không buộc dây ngang qua mát ghép vi sẽ làm nát mát ghép. Sau 10-15 ngày, mở dây buộc. Sau khi mở dây buộc 7 ngày, tiến hành cát ngọn cây gốc ghép cách mát ghép 2cm và nghiêng góc 45° vé phía ngược chiều với mát ghép. * Ghép chữ T và ghép mắt nhó có gỗ sẽ được trinh bày ở bài thực hành. Em hãy điền ưu, nhược điềm của các phương pháp nhân giông theo mẫu báng sau : Phưong pháp nhân giông Ưu điểm Nhuọc điểm Gieo hạt Chiết cành ' • Giâm cành Ghép Báng 3 uu, NHUỢC ĐIỂM CỦA CÁC PHƯƠNG PHÁP NHÂN GIÓNG Ghi nhó ( Vườn cây giống cẩn được xây dựng ở nơi đất tốt, bằng phẳng, gần vườn sản xuất, nơi tiêu thụ và vận chuyển thuận lợi. Nhân giống cây ăn quả bằng các phương pháp gieo hạt, chiết cành, giâm cành và ghép. Mỗi phương pháp đều có những ưu, nhược điểm. Vì vậy cần phải lựa chọn phương pháp thích hợp với từng loại cây. Câu hỏi Tại sao phải xây dựng vườn ươm cây giống ? Hãy nêu các yêu cầu khi chọn nơi làm vườn ươm. Em hãy so sánh các ưu, nhược điểm của phương pháp nhân giống hữu tính và vô tính cây ăn quả. ơ địa phương em đã tiến hành nhân giống cây ăn quả bàng phương pháp nào ? Với loại cây gì ? Có thể em chưa biết Tách chồi là phương pháp nhân giống vô tính được áp dụng đối với những cây àn quả không có hạt, không chiết cành, giám cành và ghép được. Ví dụ : cây chuối và cây dứa trổng bàng các chồi nách (chổi thân), chổi ngọn. Nuôi cáy mô trong ống nghiệm : Người ta tiến hành nuôi cấy các mô của cơ thể thực vật vảo một môi trường nhân tạo có chứa các chất dinh dường, chất điều hoà sinh trưởng, vitamin đế tạo ra một cây hoàn chỉnh. Hiện nay có nhiều loại cây được nhân giống bàng phương pháp này. ơ nước ta đã bát đâu nhàn giống các loại cây như chuối, hoa phong lan, khoai tây...