SGK Ngữ Văn 6 - Lượm
BÀI 24 , Kết quả cần đạt cảm nhận được vẻ đẹp hồn nhiên, vui tươi, trong sáng và sự hi sinh cao cả của nhân vật Lượm. Nắm được nghệ thuật miêu tả nhân vật kết hợp với kể và biểu hiện cảm xúc. cảm nhận được sức sôhg, sự phong phú, sinh động của bức tranh thiên nhiên và tư thế của con người dược miêu tả trong bài Mưa ; nắm được nét đặc sắc trong nghệ thuật miêu tả thiên nhiên ỏ bài thơ. Nắm được khái niệm hoán dụ, các kiểu hoán dụ và tác dụng của chúng. Nắm được đặc điểm thê thơ bốn chữ và tập làm loại thơ này. Biết vận dụng yếu tô'kể và tả khi tập làm thơ bôh chữ. Thấy được những ưu điểm, nhược điểm và cách sửa chữa các lỗi ở bài tập lầm văn sô' 5. VĂN BẢN LƯỢM Ngày Huế đô’ máu ■') Chú Hà Nội về Tình cờ chú, cháu Gặp nhau Hàng Bè(~) Chú bé loắt choắt^3) Cái xắc(4) xinh xinh Cái chân thoăn thoắt Cái đầu nghênh nghênh Ca lô(5) đội lệch Mồm huýt sáo vang Như con chim chích Nhảy trên đường vàng... Cháu đi liên lạc(6) Vui lắm chú à ơ đồn Mang Cá C7) Thích hơn ở nhà ! Cháu cười híp mí Má đỏ bồ quân(8) Thôi chào đồng chí! Cháu đi xa dần... Cháu đi đường cháu Chú lên đường ra Đến nay tháng sáu Chợt nghe tin nhà Ra thế Lượm ơi!... Một hôm nào đó Như bao hôm nào Chú đồng chí nhỏ Bỏ thư vào bao Vụt qua mặt trận Đạn bay vèo vèo Thư đề "Thượng khâ’n"(9) Sợ chi hiểm nghèo ? Đường quê vắng vẻ Lúa trỗ đòng đòng(10) Ca lô chú bé Nhấp nhô trên đồng... Bỗng loè chớp đổ Thôi rồi, Lượm ơi! Chú đồng chí nhỏ Một dòng máu tươi! Cháu nằm trên lúa Tay nắm chặt bông Lúa thơm mùi sữa Hồn bay giữa đồng... Lượm ơi, còn khồng ? Chú bé loắt choắt Cái xắc xinh xinh Cái chân thoăn thoắt Cái đầu nghênh nghênh Ca lô đội lệch Mồm huýt sáo vang Như con chim chích Nhảy trên đường vàng ... 1949 (Tô' Hữu(*\ Thơ, NXB Giáo dục, Hà Nội, 1994) Chú thích (★) Tố Hữu (1920 - 2002) tên khai sinh là Nguyễn Kim Thành, quê ở tỉnh Thừa Thiên - Huế, là nhà cách mạng và nhà thơ lớn của thơ hiện đại Việt Nam, được tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật năm 1996. Bài Lượm được ông sáng tác năm 1949, trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp. Ngày Huếđổ máu : ngày ở Huếbắt đầu cuộc kháng chiến chông thực dân Pháp quay trở lại xâm lược (năm 1947). Hẩng Bè : tên một đường phố ở thành phố Huế. Loắt choắt: dáng nhỏ bé mà nhanh nhẹn. Xắc: ở đây là xắc cốt (phiên âm từ tiếng Pháp) - cái túi bằng vải dày hoặc da, có một quai đeo ở bên người, dùng để đựng sổ sách, giây tờ. Ca lô : (phiên âm từ tiếng Pháp) loại mũ mềm bằng vải, không có vành, nhọn hai đầu, phía trên bóp lại, còn gọi là mũ chào mào. Thời kì đầu kháng chiến chống thực dân Pháp, dân quân, tự vệ và bộ đội ta thường đội mũ này. Đi liên lạc: làm công việc chuyên công văn, giây tờ, thư từ, mệnh lệnh của cơ quan, đoàn thể hay đơn vị bộ đội,... Thời kì kháng chiến chông thực dân Pháp, có một số em thiếu nhi xung phong vào bộ đội làm liên lạc. Đồn Mang Cá : đồn binh lớn trong thành phô' Huế, có từ thời triều Nguyễn. Khi thực dân Pháp xâm chiếm nước ta, nơi này thành đồn của quân Pháp. Sau Cách mạng tháng Tám 1945, bộ đội ta đóng quân ở đây. Bồ quân : cây có quả chín màu đỏ tím, ở đây ví màu má của chú bé đỏ như trái bồ quân. Thượng khẩn : rất gấp. Những công văn, mệnh lệnh có đề “Thượng khẩn” thì người chuyên phải tìm mọi cách chuyên nhanh nhất đến nơi nhận (thượng: ở vị trí cao, vị trí hên, đối lập với hạ ; khẩn : cần kíp, gấp gáp). Đòng đòng: bông lúa non, còn ở trong bẹ lá. ĐỌC - HlỂU VĂN BẨN Bài thơ kê’ và tả về Lượm qua những sự việc nào, bằng lời của ai ? Dựa theo trình tự lời kể ấy, em hãy tìm bó' cục của bài thơ. Hình ảnh Lượm trong đoạn thơ từ khổ thứ hai đến khổ thứ năm đã được miêu tả như thế nào qua cái nhìn của người kê’ (trang phục, hình dáng, cử chỉ, lời nói) ? Sự miêu tả đã làm nổi bật ở hình ảnh Lượm những nét gì đáng yêu, đáng mến ? Các yếu tố nghệ thuật như từ láy, vần, nhịp, so sánh trong đoạn thơ đã có tác dụng như thế nào trong việc thê’ hiện hình ảnh Lượm ? Nhà thơ đã hình dung, miêu tả chuyên đi liên lạc cuối cùng và sự hi sinh của Lượm như thế nào ? Hình ảnh Lượm gợi cho em cảm xúc gì ? Trong đoạn thơ này có những câu thơ và khô’ thơ được câu tạo đặc biệt. Em hãy tìm nhũng câu thơ và khô’ thơ ấy, nêu tác dụng của nó trong việc biểu hiện cảm xúc của tác giả. Trong bài thơ, người kê’ chuyện đã gọi Lượm bằng nhiều từ xưng hô khác nhau. Em hãy tìm những từ ấy và phân tích tác dụng của sự thay đổi cách gọi này đối với việc biểu hiện thái độ, quan hệ tình cảm của tác giả với Lượm. 5*. “Lượm ơi, còn không ?”, câu thơ đặt ở gần cuối bài thơ như một câu hỏi đầy đau xót sau sự hi sinh của Lượm. Vì sao sau câu thơ â'v tác giả lặp lại hai khô’ thơ ở đoạn đầu với hình ảnh Lượm hồn nhiên, vui tươi ? Ghi nhớ Bằng cách kếthợp miêu tả với kể chuyện và biểu hiện cảm xúc, bài thơ đã khắc hoạ hình ảnh chú bé liên lạc Lượm hồn nhiên, vui tươi, hăng hái, dũng cảm. Lượm đã hi sinh nhưng hình ảnh của em còn mãi với quê hương, đất nước và trong lòng mọi người. Thể thơ bốn chữ, nhiều từ láy có giá írị gợi hình và giàu âm điệu đã góp phần tạo nên thành công trong nghệ thuật xây dựng hình tượng nhân vật. LUYỆN TẬP Học thuộc lòng đoạn thơ từ Một hôm nào đó đến hết bài thơ. Viết một đoạn văn khoảng mười dòng miêu tả chuyến đi liên lạc cuối cùng và sự hi sinh của Lượm. ĐỌC THÊM Thê’ thơ bốh tiếng có nguồn gốc Việt Nam, xuất hiện từ xa xưa và được sử dụng nhiều trong tục ngữ, ca dao và đặc biệt là vè, do thích hợp với lối kể chuyện và dễ làm. Thường có cả vần lưng và vần' chân xen kẽ, gieo vần liền hay cách. Nhịp phổ biến là nhịp hai. Ví dụ : Gần mực thì đen/ gần đèn thì sáng. Chớp đông nhay nháy/ gà gáy thì mưa. (Tục ngữ) Khăn thương nhớ ai Khăn rơi xuống đất ? Khăn thương nhớ ai Khăn vắt lên vai ? Khăn thương nhớ ai Khăn chùi nước mắt ? (Ca dao) (Theo Bùi Văn Nguyên - Hà Minh Đức, Thơ ca Việt Nam, hình thức và thể loại, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1971)