SGK Ngữ Văn 8 - Hành động nói

HÀNH ĐỘNG NÓI
- HÀNH ĐỘNG NÓI LÀ GÌ ?
Đọc đoạn trích sau và trả lời các câu hỏi.
Mẹ con Lí Thông đang ngủ, bỗng nghe tỉêhg gọi cửa. Ngỡ là hồn oan của Thạch Sanh hiện về, mẹ con hắn hoảng sợ, van lạy rối rít. Khi Thạch Sanh vào nhà kể cho nghe chuyện giết chằn tính, chúng mới hoàn hồn. Nhưng Lí Thông bỗng nảy ra kế khác. Hắn nói:
- Con trăn âỳ là của vua nuôị đã lâu. Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết. Thồi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trôn ngay đi. Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu.
Thạch Sanh lại thật thà tin ngay. Chàng vội vã từ giã mẹ con Lí Thông, trỏ về túp lều cũ dưới gốc đa, kiếm củi nuôi thân.
{Thạch Sanh)
Lí Thông nói với Thạch Sanh nhằm mục đích chính là gì ? Câu nào thể hiện rõ nhát mục đích ấy ?
Lí Thông có đạt được mục đích của mình không ? Chi tiết nào nói lên điều đó ?
Lí Thông đã thực hiện mục đích của mình bằng phương tiện gì ?
Nếu hiểu hành động là "việc làm cụ thể của con người nhằm một mục đích nhất định"(a) thì việc làm của Lí Thông có phải là một hành động không ? Vì sao ?
Ghi nhớ
Hành động nói là hành động được thực hiện bằng lời nói nhằm mục đích nhát định.
- MỘT SỐ KIEU HÀNH ĐỘNG NÓI THƯỜNG GẶP
Trong đoạn trích ở mục I, ngoài câu đã phân tích, mỗi câu còn lại trong lời nói của Lí Thông đều nhằm một mục đích nhát định. Những mục đích ấy là gì ?
(a) Viện Ngôn ngữ học (Hoàng Phê chủ biên), Từ điển tiêhg Việt, NXB Đà Nang - Trung tâm Từ điển học, Hà Nội - Đà Nang, 2002, tr. 422.
Chỉ ra các hành động nói trong đoạn trích sau và cho biết mục đích của môi hành động.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luông cuống:
Vậỵ thì bữa sau con ăn ở đâu ?
Điểm thêm một "giây" nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa :
Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giông như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ vầ oầ lên khóc.
[...] Chừng như lúc nãy thâỳ bắt cả chó lớn, chó con, cái Tí vẫn tưởng những con vậ t ấy sẽ đi thế mạng cho mình, cho nên nó đã vững dạ ngồi im. Bây giờ nghe mẹ giục nó phải đi, nó lại nhếch nhác, mếu khóc :
u nhất định bán con đấy ư? u không cho con ở nhà nữa ư? Khôn nạn thân con thê'này! Trời ơi !...
(Ngô Tất Tô', Tắt đèrì)
Liệt kê các kiểu hành động nói mà em đã biết qua phân tích hai đoạn trích ở mục I và mục II.
Ghi nhớ
Người ta dựa theo mục đích của hành động nói mà đặt tên cho nó. Những kiểu hành động nói thường gặp là hỏi, trình bày (báo tin, kể, tả, nêu ý kiến, dự đoán,...), điều khiển (cầu khiến, đe doạ, thách thức,...), hứa hẹn, bộc lộ cảm xúc.
- LUYỆN TẬP
Trần Quốc Tuấn viết Hịch tướng sĩ nhằm mục đích gì ? Hãy xác định mục đích của hành động nói thể hiện ở một câu trong bài hịch và vai trò của câu ấy đô'i với việc thực hiện mục đích chung.
Chỉ ra các hành động nói và mục đích của mỗi hành động nói trong những đoạn trích sau :
Tiêhg chó sủa vang các xóm.
Bà lão láng giềng lại lật đật chạy sang:
Bác trai đã khá rồi chứ?
cảm ơn cụ, nhà cháu đã tính táo như thường. Nhưng xem ý hãy còn lề bề lệt bệt chừng như vẫn mỏi mệt lắm.
Này, bảo bác ấy có trốn đi đâu thì trôn. Chứ cứ nằm đấy, chóc nữa họ vào thúc sưu, không có, họ lại đánh trói thì khổ. Người ốm rề rề như thế, nếu lại phải một trận đòn, nuôi mâ'y tháng cho hoàn hồn.
Vâng, cháu cũng đã nghĩ như cụ. Nhưng để cháo nguội, cháu cho nhà cháu ăn lâỳ vài húp cái đã. Nhịn suông từ sáng hôm qua tới giờ còn gì.
Thê'thì phải giục anh âỳ ăn mau lên đi, kẻo nữa người ta sắp sửa kéo vào rồi đấy!
Rồi bà lão lật đật trở về với vẻ mặt băn khoăn.
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
Lê Thận nâng gươm lên ngang đầu nói vôi Lê Lợi:
Đây là Trời có ý phó thác cho minh công làm việc lớn. Chúng tồi nguyện đem xương thịt của mình theo minh công, cùng với thanh gươm thần này để báo đền Tổ quốc!
(Sự tích Hồ Gươm)
Hôm sau lão Hạc sang nhà tôi. Vừa thấy tôi, lão báo ngay:
Cậu Vàng đi đời rồi, ông giáo ạ !
Cụ bán rồi ?
Bán rồi ! Họ vừa bắt xong. [...]
Thế nó cho bắt à ?
Mặt lão đột nhiên co rúm lại. Những vết nhăn xô lại với nhau, ép cho nước mắt chảy ra. Cái đầu lão ngoẹo về một bên và cái miệng móm mém của lão mếu như con nít. Lão hu hu khóc...
Khôn nạn... Ông giáo ơi !... Nó có biết gì đâu ! Nó thấy tôi gọi thì chạy ngay về, vẫy đuôi mừng. Tôi cho nó ăn cơm. Nó đang ăn thì thằng Mục nấp trong nhà, ngay đằng sau nó, tóm lấy hai cẳng sau nó dốc ngược nó lên.
(Nam Cao, Lão Hạc)
Đoạn trích dưới đây có ba câu chứa từ hứa. Hãy xác định kiểu hành động nói được thực hiện trong mỗi câu ấy.
Em đi nhanh về chiếc giường, đặt con Em Nhỏ quàng taỵ vào con Vệ Sĩ.
Em để nó ở lại - Giọng em ráo hoảnh - Anh phải hứa với em không bao giờ để chúng ngồi cách xa nhau. Anh nhớ chưa ? Anh hứa đi.
Anh xin hứa.
Tôi mếu máo trả lời và đứng như chôn chân xuôhg đất, nhìn theo cái bóng bé nhỏ liêu xiêu của em tôi trèo lên xe.
(Khanh Hoài, Cuộc chia taỵ của những con búp bê)