SGK Ngữ Văn 10 - Đặc điểm của ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết
ĐẶC ĐIỂM CỦA NGÔN NGỮ NÓI VÀ NGÔN NGỮ VIẾT KẾT QUẢ CẦN ĐẠT Nhận rõ đặc điểm, các mặt thuận lợi, hạn chế của ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết để diễn đạt tốt khi giao tiếp. Có kĩ năng trình bày lời nói hoặc viết văn bản phù hợp với đặc điểm của ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết. Thuở ban đầu, loài nguôi trao đổi ý nghĩ, tình cảm vói nhau bằng ngôn ngữ nói. Sau này khi sáng tạo ra chữ viết, nguôi ta dùng chữ viết cùng với tiếng nói để thông tin vói nhau. Chữ viết ra đòi đánh dấu một bước phát ưiển mói trong lịch sử văn minh nhân loại, và từ đó hình thành hai dạng: ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết. - ĐẶC ĐIỂM CỦA NGÔN NGỮ NÓI Ngôn ngữ nói là ngôn ngữ âm thanh, là lời nói trong giao tiếp hằng ngày, ở đó người nói và ngưòi nghe tiếp xúc trực tiếp vói nhau, có thể luân phiên nhau trong vai nói và vai nghe. Do đó, trong giao tiếp bằng ngôn ngữ nói, người nghe có thể có phản hồi để người nói điều chỉnh, sửa đổi. Mặt khác, do sự giao tiếp bằng ngôn ngữ nói diễn ra tức thòi, mau lẹ nên người nói ít có điều kiện lựa chọn, gọt giũa các phưong tiện ngôn ngữ, và người nghe cũng phải tiếp nhận, lĩnh hội kịp thòi, ít có điều kiện suy ngẫm, phân tích kĩ. Ngôn ngữ nói rất đa dạng về ngữ điệu : giọng nói có thể cao hay thấp, nhanh hay chậm, mạnh hay yếu, liên tục hay ngắt quãng,... Ngữ điệu là yếu tố quan trọng góp phần bộc lộ và bổ sung thông tin. Đồng thời trong ngôn ngữ nói còn có sự phối họp giữa âm thanh, giọng điệu vói các phưong tiện hỗ trợ như nét mặt, ánh mắt, cử chỉ, điệu bộ,... của người nói. Trong ngôn ngữ nói, từ ngữ được sử dụng khá đa dạng, có những lóp từ ngữ mang tính khẩu ngữ, có cả những từ ngữ địa phưong, các tiếng lóng, các biệt ngữ, các trợ từ, thán từ, các từ ngữ đưa đẩy, chêm xen,... về câu, ngôn ngữ nói thường dùng các hình thức tỉnh lược, thậm chí chỉ còn một từ (nhất là trong đối thoại) ; nhưng nhiều khi câu nói lại rườm rà, có yếu tố dư thừa, trùng lặp, vì lời nói được tạo ra tức thòi, không có điều kiện gọt giũa, hoặc do người nói cố ý lặp lại để người nghe có thể tiếp nhận, lĩnh hội thấu đáo nội dung giao tiếp. Cần phân biệt nói và đọc (thành tiếng) một văn bản. Đọc (thành tiếng) cũng phát ra ãm thanh để mọi người nghe, nhưng lệ thuộc vào văn bản đến từng dấu chấm, dấu phẩy. Cho nên đọc chỉ là hành động phát âm một văn bản viết, nhưng người đọc cố gắng tận dụng những ưu thế của ngôn ngữ nói (ngữ điệu) để diễn cảm. - ĐẶC ĐIỂM CỦA NGÔN NGỠ VIẾT Ngôn ngữ viết được thể hiện bằng chữ viết trong văn bản và được tiếp nhận bằng thị giác. Cho nên muốn viết và đọc văn bản, người viết và người đọc đều phải biết các kí hiệu chữ viết, các quy tắc chính tả, các quy cách tổ chức văn bản. Mặt khác, khi viết ngưòi viết có điều kiện suy ngẫm, lựa chọn, gọt giũa, còn khi đọc (do chữ viết được lưu giữ ổn định) người đọc có điều kiện đọc lại, phân tích, nghiền ngẫm để lĩnh hội thấu đáo. Cũng nhờ sự ghi chép bằng chữ trong văn bản mà ngôn ngữ viết đến được vói đông đảo người đọc trong phạm vi không gian rộng lớn và thời gian lâu dài. Ngôn ngữ viết tuy không có ngữ điệu và sự phối họp của các yếu tố hỗ trợ như nét mặt, cử chỉ, điệu bộ,... nhưng nó được sự hỗ trợ của hệ thống dấu câu, của các kí hiệu văn tự, của các hình ảnh minh hoạ, các bảng biểu, sơ đồ,... Trong ngôn ngữ viết, từ ngữ được lựa chọn, thay thế nên có điều kiện đạt được tính chính xác. Đồng thời, tuỳ thuộc vào phong cách ngôn ngữ của văn bản mà người viết sử dụng vói tần số cao các từ ngữ phù họp với từng phong cách. Nhìn chung, trong văn bản viết, người ta tránh dùng các từ ngữ mang tính khẩu ngữ, các từ ngữ địa phương, các tiếng lóng, tiếng tục,... về câu, trong ngôn ngữ viết thường có những câu dài, nhiều thành phần nhưng được tổ chức mạch lạc, chặt chẽ nhờ các quan hệ từ và sự sấp xếp các thành phần phù họp. Chú ý: Trong thực tế sử dụng ngôn ngữ, có hai trường họp : Ngôn ngữ nói được ghi lại bằng chữ viết trong văn bản. Ví dụ : vãn bản truyện có lời nói của các nhân vật, bài báo ghi lại cuộc phỏng vấn hoặc cuộc toạ đàm, bài ghi lại cuộc nói chuyện,... Trong trường họp này, văn bản viết nhằm mục đích thể hiện ngôn ngữ nói trong những biểu hiện sinh động, cụ thể, và khai thác những ưu thế của nó. Ngôn ngữ viết trong văn bản được trình bày lại bằng lời nói miệng. Ví dụ : thuyết trình trước hội nghị bằng một báo cáo đã viết sẵn, nói trước công chúng theo một văn bản,... Trong trường họp này, lòi nói tận dụng được những ưu thế của ngôn ngữ viết (có sự suy ngẫm, lựa chọn, sắp xếp,...), đồng thời vẫn có sự phối họp của các yếu tố hỗ trợ trong ngôn ngữ nói (ngữ điệu, cử chỉ, điệu bộ, nét mặt,...). Ngoài hai trường họp trên, cần tránh sự lẫn lộn giữa ngôn ngữ viết và ngôn ngữ nói: tránh dùng những yếu tố đặc thù của ngôn ngữ nói trong ngôn ngữ viết và ngược lại. GHI NHỚ Ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết có những đặc điểm về hoàn cảnh sử dụng trong giao tiếp, về các phương tiện cơ bản và yếu tố hỗ trợ, về từ ngữ và câu văn. Vì thế cần nói và viết cho phù hợp với các đặc điểm riêng đó. Ill - LUYỆN TẬP Phân tích đặc điểm của ngôn ngữ viết thể hiện trong đoạn trích sau : Ở đây phải chú ý ba khâu : Một là phải giữ gìn và phát triển vốn chữ của tiếng ta (tôi không muốn dùng chữ “từ vựng”). Hai là nói và viết đúng phép tắc của tiếngta (tôi muốn thay chữ “ngữpháp"). Ba là giữ gìn bản sắc, tinh hoa, phong cách của tiếng ta trong mọi thể văn (văn nghệ, chính trị, khoa học, kĩ thuật...). (Phạm Vãn Đồng, Giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt} Gợi ý : Chú ý hệ thống thuật ngữ, sự lựa chọn và thay thế từ, các dấu câu, việc tách dòng khi trình bày, việc dùng các từ ngữ chỉ thứ tự trình bày,... Phân tích những đặc điểm của ngôn ngữ nói (từ ngữ trong lời nói cá nhân, sự miêu tả cử chỉ, điệu bộ, sự thay phiên vai người nói, người nghe,...) được ghi lại trong đoạn trích sau : Chủ tâm hắn cũng chẳng có ý chòng ghẹo cô nào, nhưng mấy cô gái lại cứ đẩy vai cô ả này ra với hắn, cười như nắc nẻ: -Kìa anh ấy gọi! Có muốn ăn com trắng mấy giò thì ra đẩy xe bò với anh ấy ỉ Thị cong cớn: - Có khối com trắng mấy giò đấy! Này, nhà tôi oi, nói thật hay nói khoác đấy ? Tràng ngoái cổ lại vuốt mồ hôi trên mặt cười: Thật đấy, có đẩy thì ra mau lên ! Thị vùng đứng dậy, ton ton chạy lại đẩy xe cho Tràng. Đã thật thì đẩy chứ sợ gì, đằng ấy nhỉ. - Thị liếc mắt, cười tít. (Kim Lân, Vợ nhặt) Phân tích lỗi và chữa lại các câu dưới đây cho phù họp với ngôn ngữ viết. Trong thơ ca Việt Nam thì đã có nhiều bức tranh mùa thu đẹp hết ý. Còn như máy móc, thiết bị do nước ngoài đưa vào góp vốn thì không được kiểm soát, họ sẵn sàng khai vống lên đến mức vô tội vạ. Cá, rùa, ba ba, ếch nhái, chim ở gần nước thì như cò, vạc, vịt, ngỗng,... thì cả ốc, tôm, cua,... chúng chẳng chừa ai sất.