SGK Ngữ Văn 9 - Xưng hô trong hội thoại

XÚNG HÔ TRONG HỘI THOẠI
- TỪ NGỮ XUNG HÔ VÀ VIỆC sử DỤNG TỪ NGỮ XÚNG HÔ
Hãy nêu một số từ ngữ dùng để xung hô trong tiếng Việt và cho biết cách dùng những từ ngữ đó.
Đọc các đoạn trích sau (trích từ tác phẩm Dê'Mèn phiêu lưu kí của Tô Hoài) và thực hiện yêu cầu nêu ở dưới.
a) DếChoắtnhìn tôi mà rằng:
Anh đã nghĩ thương em như thê'thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đêh bắt nạt thì em chạy sang...
Chưa nghe hết câu, tôi đã hếch răng lên, xì một hơi rõ dài. Rồi, với bộ điệu khinh khỉnh, tôi mắng:
Hức ! Thông ngách sang nhà ta ? Dễ nghe nhỉ ! Chú mày hôi như cú mèo thế này, ta nào chịu được. Thôi, im cái điệu hát mưa dầm sùi sụt ấy đi. Đào tổ nông thì cho chết!
Tôi về, không một chút bận tâm.
b) Choắt không dậy được nữa, nằm thoi thóp. Thấy thế, tôi hốt hoảng quỳ xuôhg, nâng đầu Choắtlên mà than rằng:
Nào tôi đâu biết cơ sự lại ra nông nỗi này ! Tôi hối lắm ! Tôi hối hận lắm. Anh mà chết là chỉ tại cáỹtội ngông cuồng dại dột của tôi. Tôi biết lầm thế nào bây giờ ?
Tôi không ngờ DếChoắt nói với tôi một câu như thế này:
Thôi, tôi ốm yếu quá rồi, chết cũng được. Nhưng trước khi nhắm mắt, tôi khuyên anh : Ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang vạ vào mình đây.
Xác định các từ ngữ xưng hô trong hai đoạn trích trên; Phân tích sự thay đổi về cách xưng hô của Dế Mèn và Dế Choắt trong đoạn trích (a) và đoạn trích (b). Giải thích sự thay đổi đó.
Ghi nhớ
Tỉêhg Việt có một hệ thôhg từ ngữ xưng hô rất phong phú, tinh tê' và giàu sắc thái biêu cảm.
Người nói cần căn cứ vào đô'i tượng và các đặc điểm khác của tình huôhggiao tiếp để xưng hô cho thích hợp.
- LUYỆN TẬP
Có lần, một giáo sư Việt Nam nhận được thư mời dự đám cưới của một nữ học viên người châu Âu đang học tiếng Việt. Trong thư có dòng chữ:
Ngày mai, chứng ta làm lễ thành hôn, mời thầy đêh dự.
Lời mời trên có sự nhầm lẫn trong cách dùng từ như thế nào ? Vì sao có sự nhầm lẫn đó ?
Trong các văn bản khoa học, nhiều khi tác giả của văn bản chỉ là một người nhưng vẫn xưng chúng tói chứ không xưng tôi. Giải thích vì sao.
Đọc đoạn trích sau :
Đứa bé nghe tiêng rao, bỗng dưng cất tiếng nói: "Mẹ ra mời sứ giả vào đây.". Sứ giả vào, đứa bé bảo: "Ông về tâu với vua sắm cho ta một con ngựa sắt, một cái roi sắt và mội tâ'm áo giáp sắt, ta sẽphá tan lũ giặc này.".
(Thánh Gióng)
Phân tích từ xưng hô mà cậu bé dùng để nói với mẹ mình và với sứ giả. Cách xưng hô như vậy nhằm thê’ hiện điều gì ?
Phân tích cách dùng từ xưng hô và thái độ của người nói trong câu chuyện sau:
Chuyện kể, một danh tướng có lần đi ngang qua trường học cũ của mình, liền ghé vào thăm. Ông gặp lại người thầy từng dạy mình hồi nhỏ và kính cẩn thưa:
-Thưa thầy, thầy còn nhớ con không ? Con là...
Người thầy giáo già hoảng hối :
-Thưa ngài, ngài là...
-Thưa thầy, với thầy, con vẫn là đứa học trò cũ. Con có được những thành công hôm nay là nhờ sự giáo dục của thầy ngày nào...
Đọc đoạn trích sau :
Đọcbản "Tuyên ngôn Độc lập" đêh nửa chừng, Bác dừng lại và bỗng dưng hỏi :
Tôi nói, đồng bào nghe rõ không ?
Một triệu con người cùng đáp, tiếng dậy vang như sâm :
Co... o... ó... !
Từ giây phút đó, Bấc cùng với cả biển người đã hoà làm một...
(Võ Nguyên Giáp kể, Hữu Mai ghi,
Những năm tháng không thể nào quérì)
Phân tích tác động của việc dùng từ xưng hô trong câu nói của Bác. (Chú ý so sánh : Trước năm 1945, người đứng đầu nhà nước có xưng hô với người dân của mình như vậy không ?)
Đọc đoạn trích sau, chú ý những từ ngữ in đậm.
Gõ đâu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ:
Thằng kia ! Ông tưởng mày chết đêm qua, còn sôhg đây à ? Nộp tiền sưu ! Mau !
Hoảng quá, anh Dậu vội để bát cháo xuống phản và lăn đùng ra đó, không nói được câu gì. Người nhà lí trưởng cười một cách mỉa mai :
Anh ta lại sắp phải gió như đêm qua đấy /
Rồi hắn chỉ luôn vào mặt chị Dậu :
Chị khất tiền sưu đêh chiều mai phải không ? Đấy ! Chị hãy nói với ông cai, để ông ấy ra đình kêu với quan cho ! Chứ ông lí tôi thì không có quyền dám cho chị khâ't một giờ nào nữa /
Chị Dậu run run :
Nhà cháu đã túng lại phải đóng cả suất sưu của chú nó nữa, nên mới lôi thôi như thê'. Chứ cháu có dám bỏ bễ tiền sưu của nhà nước đâu ? Hai ông làm phúc nói với ông lí cho cháu khâ't...
Cai lệ không để cho chị được nói hết câu, trợn ngược hai mắt, hắn quát:
Mày định nói cho cha mày nghe đấy à ? Sưu của nhà nước mà dám mỏ mồm xin khất!
Chị Dậu vẫn thiết tha :
Khôh nạn ! Nhà cháu đã không có, dẫu ông chửi mắng cũng đến thê'thôi. Xin ông ưông lại !
Cai lệ vẫn giọng hầm hè:
Nêu không có tiền nộp sưu cho ông bây giờ, thì ông sẽ dỡ cả nhà mày đi, chửi mắng thôi ầ !
Rồi hắn quay ra bảo anh người nhà lí trưởng:
Không hơi đâu mà nói với nó, trói cổ thằng chồng nó lại, điệu ra đình kia !
Người nhà lí trưởng hình như không dám hành hạ một người ốm nặng, sợ hoặc xịy ra sự gì, hắn cứ lóng ngóng, ngơ ngác, muôh nói mà không dám nói. Đùng đùng, cai lệ giật phắt cái thừng dong tay anh này và chạy sầm sập đêh chỗ anh Dậu.
Chị Dậu xám mặt, vội vàng đặt con xuống đất, chạy đến đỡ lâỷ tay hắn :
Cháu van ông, nhà cháu vừa mới tỉnh được một lúc, ông tha cho !
Tha này ! Tha này !
Vừa nói hắn vừa bịch luôn vào ngực chị Dậu mấy bịch rồi lại sấn đến để trói anh Dậu.
Hình như tức quá không thể chịu được, chị Dậu liều mạng cự lại:
Chồng tôi đau ốm, ông không được phép hành hạ /
Cai lệ tát vào mặt chị một cái đánh bốp, rồi hắn cứ nhảy vào cạnh anh Dậu.
Chị Dậu nghiến hai hàm răng:
Mày trói ngay chồng bà đi, bà cho mày xem !
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
Các từ ngữ xưng hô trong đoạn trích trên được ai dùng và dùng với ai ? Phân tích vị thế xã hội, thái độ, tính cách của từng nhân vật qua cách xưng hô của họ. Nhận xét sự thay đổi cách xưng hô của chị Dậu và giải thích lí do của sự thay đổi đó.