SGK Lịch Sử 7 - Bài 11 - Cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Tống (1075 - 1077)
Bài 11 CUỘC KHÁNG CHIẾN CHÔNG QUÂN XÂM LƯỢC TồNG (1075- 1077) I - GIAI ĐOẠN THỨ NHẤT (1075) Nhà Tông ôm mưu xôm lược nước to Từ giữa thế kỉ XI, nhà Tống (Trung Quốc) gặp phải những khó khăn chồng chất. Trong nước, ngân khố cạn kiệt, tài chính nguy ngập, nội bộ mâu thuẫn. Nhân dân bị đói khổ, nhiều nơi nổi dậy đấu tranh. Vùng biên cương phía bắc của nhà Tống thường xuyên bị hai nước Liêu - Hạ quây nhiễu. Nhà Tống muốn dùng chiến tranh đê’ giải quyết tình trạng khủng hoảng nói trên, nên tiến hành xâm lược Đại Việt. Tống Thần Tông trắng trợn nói: "Sau khi Giao Chỉ (Đại Việt) thua, hãy đặt thành quận huyện mà cai trị và hãy sung công của cải" và nếu thắng được Đại Việt thì "thếTôhg sẽ tăng vả các nước Liêu - Hạ sẽ phải kiêng nể". (Dẫn theo Đại cương lịch sử Việt Nam, T.l) Đê’ đánh chiếm Đại Việt, nhà Tống xúi giục vua Cham-pa đánh lên từ phía nam. Còn ở biên giới phía bắc của Đại Việt, nhà Tống ngăn cản việc buôn bán, đi lại của nhân dân hai nước, dụ dỗ các tù trưởng dân tộc ít người. Nhà Tống âm mưu xâm lược Đại Việt nhằm mục đích gì ? Nhà LỢ chủ động tiến công đe phòng vệ Sớm phát hiện được mưu đồ của kẻ thù, vua tôi nhà Lý đã chủ động tiến hành các biện pháp chuẩn bị đối phó. Thái uý Lý Thường Kiệt được cử làm người chỉ huy, tô’ chức cuộc kháng chiến. Lý Thường Kiệt sinh năm 1019 tại phường Thái Hoà, Thăng Long (nay thuộc Hà Nội). Từ nhỏ, ông đã tỏ ra là người có chí hướng, ham đọc binh thư và luyện tập võ nghệ. Năm 23 tuổi, được tuyên vào trong triều giữ chức quan nhỏ. Là người có cốt cách và tài năng phi thường, trải qua mấy đời vua, ông được thăng dần nhiều chức quan trọng. Lý Thánh Tồng phong ông làm Thái uý. Lý Thường Kiệt cho quân đội luyện tập và canh phòng suốt ngày đêm. Các tù trưởng được phong chức tước cao, được lệnh mộ thêm binh đánh trả các cuộc quây phá, làm thất bại âm mưu dụ dỗ của nhà Tống. Đê’ ổn định địa phận phía nam, Lý Thánh Tông cùng với Lý Thường Kiệt đem quân đánh bại ý đồ tiến công phối hợp của nhà Tông với Cham-pa. Nhà Lý chuân bị đối phó như thế nào ? Trước tình hình nhà Tống ráo riết chuẩn bị xâm lược nước ta, Lý Thường Kiệt thực hiện chủ trương độc đáo, sáng tạo "tiến công trước đê’ tự vệ". Ông thường nói : "Ngồi yên đợi giặc, không bằng đem quân đánh trước đê’ chặn thế mạnh của giặc". Do đó, ông đã gấp rút chuẩn bị cho cuộc tấn công vào những nơi tập trung quân lương của nhà Tống, gần biên giới Đại Việt. Châu Ung, châu Khâm và châu Liêm nằm gần biên giới phía bắc nước ta. Đây sẽ là ba căn cứ xuất phát, cũng là những địa điểm tập kết lợi hại của quân Tống. Lương thực và khí giới được tích trữ đầy đủ tại nơi này. Từ ba căn cứ nói trên, quân Tôhg tiến hành những trận đánh thăm dò vào Đại Việt. Tháng 10 - 1075, Lý Thường Kiệt cùng Tông Đán chỉ huy hơn 10 vạn quân thuỷ - bộ, chia làm hai đạo tấn công vào đất Tống. Quân bộ do các tù trưởng Thân cảnh Phúc, Tông Đản chỉ huy dân binh miền núi đánh vào châu Ung (Quảng Tây). Lý Thường Kiệt chỉ huy cánh quân đường thuỷ, đô’ bộ vào châu Khâm, châu Liêm (Quảng Đông). Sau khi tiêu diệt các căn cứ tập kết quân, phá huỷ các kho tàng của giặc, quân Lý Thường Kiệt tiến về bao vây thành Ung Châu, căn cứ của quân Tống. Sau 42 ngày chiến đấu, quân nhà Lý hạ được thành Ung Châu, tướng Tô Giám nhà Tông phải tự tử. Đạt được mục tiêu, Lý Thường Kiệt chủ động rút quân, chuẩn bị phòng tuyến chặn địch ở trong nước. Trận tập kích này đã đánh một đòn phủ đầu, làm hoang mang quân Tống, đẩy chúng vào thế bị động. - Việc chii động tấn công đê'tự vệ ciia nhà Lý có ý nghĩa như thế nào ? CÂU HỎI Em hãy trình bày lại âm mưu xâm lược của nhà Tống đối với Đại Việt. Vua tôi nhà Lý đã làm gì trước âm mưu xâm lược Đại Việt của nhà Tống ? n - GIAI ĐOẠN THÚ HAI (1076 - 1077) Kháng chiên bùng nổ Sau khi rút quân về nước, Lý Thường Kiệt hạ lệnh cho các địa phương ráo riết chuẩn bị bố phòng. Các tù trưởng dân tộc ít người ở gần biên giới Việt - Tống đã cho quân mai phục những vị trí chiến lược quan trọng. Lý Thường Kiệt bô' trí một lực lượng thuỷ binh đóng ở Đông Kênh(1) do tướng Lý Kế Nguyên chỉ huy, (1) Đông Kênh : dải nước ven biển giữa đất liền và các hài đảo vùng biên Đông - Bắc nước ta. đê’ chặn thuỷ^ binh địch. Bộ binh được bô" trí suốt dọc theo chiến tuyến sông Như Nguyệt . Đội quân chủ lực này do chính Lý Thường Kiệt chỉ huy và đồn trú tại khu vực Yên Phụ (Yên Phong - Bắc Ninh), cách bến Như Nguyệt vài km. Phòng tuyến chủ yếu được xây dựng trên bờ Nam sông Như Nguyệt. Đây là con sông chặn ngang tất cả các ngả đường bộ từ Quảng Tây (Trung Quốc) vào Thăng Long. Sông Như Nguyệt như một chiêh hào tự nhiên rất khó có thể vượt qua. Phòng tuyến được đắp bằng đất cao, vững chắc, có nhiều lớp giậu tre dày dặc, dọc theo khúc sông từ Đa Phúc đến Phả Lại, dài khoảng 100 km. - Tại sao Lý Thường Kiệt lại chọn sông Như Nguyệt làm phòng tuyến chông quân xâm lược Tông ? Thất bại nặng nề và bất ngờ ở Ung Châu làm cho nhà Tống vô cùng tức tối. Chúng liền tiến hành cuộc xâm lược Đại Việt. Cuối năm 1076, một đạo quân lớn gồm 10 vạn bộ binh tinh nhuệ, một vạn ngựa chiến cùng 20 vạn dân phu do các tướng Quách Quỳ, Triệu Tiết chỉ huy, chuẩn bị tiến vào nước ta. Một đạo quân khác, do Hoà Mâu dẫn đầu, theo đường biên vào tiếp ứng. Tháng 1 -1077, khoảng 30 vạn quân Tông vượt cửa ải Nam Quan qua Lạng Sơn tiến vào nước ta. Quân đội nhà Lý đánh những trận nhỏ, nhằm cản bước tiến của chúng. Khi tiến đến bờ Bắc sông Như Nguyệt, quân Tống lúng túng vì trước mặt là sông và bờ bên kia là cả một chiến luỹ rất kiên cố. Bị phòng tuyến Như Nguyệt chặn lại, Quách Quỳ phải đóng quân bên bờ Bắc sông Như Nguyệt, chờ thuỷ quân đến. Nhưng lúc đó, thuỷ quân của chúng bị quân Lý Kế Nguyên chặn đánh liên tiếp 10 trận tại vùng ven biên nên không thê’ tiến sâu vào đê’ hỗ trợ cho đồng bọn. Cuộc chiến đấu trên phòng tuyến Như Nguyệt Chờ mãi không thầy thuỷ quân đến, quân Tông nhiều lần tìm cách tân công quân ta. Chúng bắc cầu phao, đóng bè lớn ào ạt tiến qua sông đánh vào phòng tuyến của ta. Quân nhà Lý đã kịp thời phản công mãnh liệt, mưu trí, đẩy lùi chúng về phía bờ Bắc. (1) Sông Như Nguyệt: một khúc của sông Gầu. Thất vọng, Quách Quỳ ra lệnh : "Ai bàn đánh sẽ bị chém" và chuyển sang củng cố, phòng ngự. Quân sĩ ngày một chán nản, mệt mỏi, chết dần chết mòn. Tương truyền, để động viên, khích lệ tình thần chiến đấu của quân sĩ, đêm đêm Lý Thường Kiệt cho người vào một ngôi đền trên bờ sông, ngâm vang bài thơ thần bất hủ : "Nam quốc sơn hà Nam đê'cư, Tiệt nhiên định phận tại thiên thư. Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm, Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư". Tạm dịch là : "Sông núi nước Nam, vua Nam ồ, Rành rành định phận ở sách trời. Cớ sao lũ giặc sang xâm phạm, Chúng bay sẽ bị đánh tơi bời". (Dẫn theo Lịch sử Việt Nam - Tập I, NXB Khoa học xã hội, H„ 1971) Cuối mùa xuân 1077, Lý Thường Kiệt mở cuộc tấn công lớn vào trận tuyên của địch. Đang đêm, quân ta lặng lẽ vượt qua sông Như Nguyệt, bất ngờ đánh thẳng vào các doanh trại giặc. Quân Tống thua to, "mười phần chết đến năm, sáu" và chúng đã lâm vào tình thế hết sức khó khăn, tuyệt vọng. Giữa lúc ấy, Lý Thường Kiệt chủ động kết thúc chiến tranh bằng biện pháp mềm dẻo, thương lượng, đề nghị "giảng hoà". Quách Quỳ chấp nhận ngay. Quân Tống vội vã rút về nước. - Em hãy nêu những nét độc đáo trong cách đánh giặc của Lý Thường Kiệt. Cuộc chiến ở Như Nguyệt là trận quyết định số phận của quân Tông xâm lược. Đây cũng là một trong những trận đánh tuyệt vời trong lịch sử chông ngoại xâm của dân tộc. Người chỉ huy trận đánh - Lý Thường Kiệt thực sự là một tướng tài. Tên tuổi ông mãi mãi là niềm tự hào của dân tộc ta. Đến đây, cuộc kháng chiến kết thúc thắng lợi vẻ vang. Quân Tông buộc phải từ bỏ mộng xâm lược Đại Việt. Nền độc lập, tự chủ của Đại Việt được bảo vệ. Hình 21 - Lược đồ trận chiến tại phòng tuyến Như Nguyệt CHÚ GIẢI Quân nhà Lý phỏng ngự Quân nhà Lý chặn đánh Quân nhà Lý tiến cống um* Phòng tuyến sông Như Nguyệt (sông Cấu) nỊỊỊpxni Trận tuyến của quân Tống Quân Tổng tiến công Quân Tống rút chạy - Hây trình bày ý nghĩa của chiến thắng Như Nguyệt. CÂU HỎI Em hãy trình bày cuộc chiến đấu trên phòng tuyến Như Nguyệt của nhân dân ta theo lược đồ trên. Vai trò của các dân tộc ít người trong cuộc kháng chiến chống Tống. Vì sao nhân dân ta chống Tống thắng lợi ? Ý nghĩa lịch sử của chiến thắng này.