SGK Lịch Sử 7 - Bài 15 - Sự phát triển kinh tế và văn hoá thời Trần
Bài 15 Sự PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÀ VĂN HOÁ THỜI TRẦN I - ôự PHÁT TPIỈN KINH TẾ Tình hình kinh tế. sau chiên tranh Sau chiên tranh, nhà Trần thực hiện nhiều chính sách khuyên khích sản xuất, mở rộng diện tích trồng trọt. Nhờ vậy, mặc dù bị chiến tranh tàn phá nặng nề, nền nông nghiệp vẫn được phục hồi và nhanh chóng phát triển. Công cuộc khai khẩn đất hoang, thành lập làng, xã trong nhân dân được mở rộng, đê điều được củng cố. Các vương hầu, quý tộc nhà Trần vẫn tiếp tục chiêu tập dân nghèo khai hoang, lập điền trang. Thời Trần, ruộng đất công làng xã chiếm phần lớn diện tích ruộng đất trong nước và là nguồn thu nhập chính của nhà nước. Các làng, xã chia ruộng cho Hình 35 - Thạp gốm hoa nâu (thế kỉ XIII - XIV) Hình 36 - Gạch đất nung chạm khắc nổi (thế kỉ XIII -XIV) . nông dân cày cấy và thu thuế. Ngoài ra, còn có ruộng đất của quý tộc, vương hầu (gọi là điền trang). Nhà Trần còn ban thái ấp cho quý tộc, vương hầu. Ruộng đất tư hữu của địa chủ thời Trần ngày càng nhiều. - Em có nhận xét gì về tình hình kinh tê' nông nghiệp của Đại Việt sau chiến tranh. Thủ công nghiệp rất phát triển. Thủ công nghiệp do nhà nước trực tiếp quản lí được mở rộng, gồm có nhiều ngành nghề khác nhau như nghề làm đồ gớm tráng men, nghề dệt vải, lụa, chế tạo vũ khí, đóng thuyền đi biển... Thủ công nghiệp trong nhân dân rất phổ biến và phát triển, nổi bật là nghề làm đồ gốm, rèn sắt, nghề đúc đồng, làm giấy và khắc bản in, nghề mộc và xây dựng, khai khoáng v.v... Một số thợ thủ công cùng nghề như làm đỗ gốm, dệt vải lụa, nhuộm, làm giấy... tụ họp lại, lập thành làng nghề. Một số người tới Thăng Long lập ra các phường nghề. Các mặt hàng thủ công ngày càng tốt, đẹp hơn do trình độ kĩ thuật được nâng cao. Tình hình thủ công nghiệp thời Trần như thế nào ? Buôn bán tấp nập, chợ búa mọc lên ở nhiều nơi, làm xuất hiện một số thương nhân, thường tập trung ở các đô thị, thương cảng. Thăng Long là trung tâm kinh tế khá sầm uất của cả nước, có nhiều phường thủ công, nhiều chợ lớn thu hút người buôn bán các nơi. Việc trao đổi, buôn bán với thương nhân nước ngoài được đẩy mạnh qua cảng Vân Đồn. Tình hình xõ hội sou chiên tranh Từ sau chiến tranh chống Mông - Nguyên, xã hội ngày càng phân hoá. Tầng lớp vương hầu, quý tộc Trần ngày càng có nhiều ruộng đất (điền trang, thái ấp). Đó là tầng lớp có nhiều đặc quyền, đặc lợi, nắm giữ các chức vụ chủ yếu trong bộ máy chính quyền ở triều đình và các địa phương. Tầng lớp thứ hai là địa chủ, là những người giàu có trong xã hội, có nhiều ruộng đất tư cho nông dân cày cây đê’ thu tô nhưng không thuộc tầng lớp quý tộc. Nông dân cày ruộng công của nhà nước ở .các làng xã là tầng lớp bị trị, * đông đảo nhất trong xã hội. Từ thế kỉ xrv, do nhiều năm bị mất mùa, đói kém, nông dân phải bán ruộng đất, bởi vậy tầng lớp nông dân tá điền lình canh ruộng đất và nộp tô cho địa chủ đông hơn trước. Tầng lớp thợ thủ công, thương nhân chiếm một tỉ lệ nhỏ trong cư dân, nhưng cũng ngày một đông hơn do sự phát triển của các nghề thủ công và việc buôn bán được đẩy mạnh. Tầng lớp thấp kém nhất trong xã hội là nông nô, nô tì. Họ bị lệ thuộc và bị quý tộc bóc lột nặng nề hơn nông dân tá điền. Nhiều quý tộc có tới hàng trăm nông nô, nô tì. Con cái của nô tì cũng là nô tì của chủ. Nô tì được đưa vào sản xuất thì chuyển thành nông nô. Xã hội thời Trần có những tầng lớp nào ? CÂU HỎI Thủ công nghiệp và thương nghiệp thời Trần sau chiến tranh có gì mới ? Em hãy trình bày vài nét vể tình hình xã hội thời Trần. n - ỗự PHÁT TPỂí văn hoá Đời sống vãn hoá Ở thời Trần, những tín ngưỡng cô’ truyền vẫn phổ biến trong nhân dân và có phần phát triển hơn như tục thờ tô’ tiên, thờ các anh hùng dân tộc, những người có công với làng, nước v.v... Đạo Phật phát triển, tuy nhiên không bằng thời Lý. Trong nước có nhiều người đi tu, kê’ cả những người thuộc giai cấp thống trị. Chùa chiền mọc lên ở khắp nơi. Trần Nhân Tông về cuối đời đã tu ỏ núi Yên Tử (thị xã Uông Bí, Quảng Ninh) và trả thành vị tổ thứ nhất của thiền phái Trúc Lâm ở Đại Việt. Đầu thế kỉ XTV, nhà nho Lê Văn Hưu đã nhận xét: "Nhân dân quá nửa làm sư, dong nước chỗ nào cũng có chùa". Thời Trần, Nho giáo ngày càng phát triển do nhu cầu xây dựng bộ máy nhà nước của giai cấp thống trị. Các nhà nho được bổ nhiệm giữ những chức vụ quan trọng trong bộ máy nhà nước. Địa vị của Nho giáo ngày càng được nâng cao. Nhiều nhà nho được triều đình trọng dụng như Trương Hán Siêu, Đoàn Nhữ Hài, Phạm Sư Mạnh, Lê Quát, đặc biệt là thầy giáo Chu Văn An. Nhân dân ta ở thời Trần rất ưa thích các hình thức sinh hoạt văn hoá như ca hát, nhảy múa, chèo tuồng, múa rối, đấu vật, cướp cầu, đua thuyền... BỞi vậy các hoạt động văn hoá nói trên rất phổ biến và phát triển. Tập quán sống giản dị như đi chân đất, áo quần đơn giản rất phô’ biến. Nhưng bên trong sự giản dị đó là một dân tộc giàu tinh thần thượng võ, yêu quê hương, đất nước thiết tha và trọng nhân nghĩa. - Sinh hoạt văn hoá thời Trẩn được thể hiện như thế nào ? Vân học Nền văn học chữ Hán chứa đựng sâu sắc lòng yêu nước, tự hào dân tộc, được phát triển mạnh ở thời Trần. Nền văn học chữ Nôm bước đầu phát triển, xuất hiện một số nhà thơ Nôm nổi tiếng như Nguyễn Thuyên, Nguyễn Sĩ Cô', HỒ Quý Ly v.v... 3â'y giờ có nhiều tác gia nổi tiếng với những tác phẩm đặc sắc mà tiêu biểu là Trần Quốc Tuấn với Hịch tướng sĩ, Trần Quang Khải với bài thơ Phò giá về kinh, Trương Hán Siêu với Phú sông Bạch Đằng v.v... Em cho biết vài nét vê' tình hình văn học thời Trần. Tại sao văn học thời Trân phát triển mạnh và mạng đậm lòng yêu nước, niềm tự hào dân tộc ? Giáo dục và khoa học - kĩ thuật • • • Thời Trần, Quốc tử giám mở rộng việc đào tạo con em quý tộc, quan lại. Các lộ, phủ quanh kinh thành đều có trường công. Trong nhân dân, ở các làng xã có trường tư. Các kì thi được tổ chức ngày càng nhiều. Chu Văn An là một thầy giáo tiêu biêu thời Trần. Năm 1246, nhà Trần định lệ thỉ thái học sinh (tiến sĩ) 7 năm một lần thi. Năm 1247, quy định chọn tam khôi (trạng nguyên, bảng nhãn, thám hoa) trong kì thi Đình. "Phép thi thời Trần 7 năm một khoa, đặt ra tam khôi, điều lệ mỗi ngày một nghiêm ngặt, ân điên mỗi ngày một long trọng, công danh do đó mà ra, nhân tài đầy rẫy, so với triều Lý thì thịnh hơn nhiều". (Khoa mục chí - trong Lịch triều hiêh chương loại chí) Em hãy trình bày vài nét về tinh hình giáo dục thời Trần. Em có nhận xét gì vể tình hình đó ? Cơ quan chuyên viết sử ra đời (Quốc sử viện) do Lê Văn Hưu đứng đầu. Năm 1272, ông biên soạn xong bộ Đại Việt sử kí gồm 30 quyển. Đây là bộ chính sử đầu tiên có giá trị của nước ta. Về quân sự, tác phẩm nổi tiếng Binh thư yếu lược của Trần Hưng Đạo đánh dâu bước phát triên về lí luận quân sự của Đại Việt. Trên lĩnh vực y học, người thầy thuốc nổi tiếng Tuệ Tĩnh đã nghiên cứu cây thuốc nam, tông kết việc chữa bệnh bằng thuốc nam trong nhân dân. Một số nhà thiên văn học như Đặng Lộ, Trần Nguyên Đán cũng có những đóng góp đáng kê. Cuối thế kỉ XIV, Hồ Nguyên Trừng và các thợ thủ công giỏi đã chế tạo được súng thần cơ và đóng các loại thuyền lớn, có hiệu quả cao trong chiến dấu. Hãy trình bày vài nét về khoa học - kĩ thuật thời Trần. Em có nhận xét gì vê tình hình đó ? Nghệ thuật kiên trúc vò điêu khắc Nhiều công trình kiến trúc mới, có giá trị ra đời như tháp Phổ Minh (Nam Định), thành Tây Đô (Thanh Hoá)... Một số công trình được tu sửa lại có quy mô hơn như cung điện và Hoàng thành ở Thăng Long, cung Thái thượng hoàng ở Tức Mặc (Nam Định), tháp Bình Sơn (Vĩnh Phúc). Chùa Phổ Minh (Nam Định) có nhà thuỷ tạ đểlễ hội, có đỉnh đồng nặng hơn 1000 cấn, ngoài chùa dựng toầ tháp 14 tầng, cao hơn 20m. Thành Tây Đô có tường cao gần 6m, được xây bằng những khốỉ đá lớn. Thành có ba cổng chính, được xây theo kiêu vòm cuốn ; xung quanh có hào sâu, cống ngầm thông trong ngoài. Phía trong thành là cung điện và dinh thự các quan. ở các lăng mộ vua và quý tộc Trần có nhiều tượng hổ, sư tử, trâu, chó và các quan hầu bằng đá. Hình rồng khắc trên đá trau chuốt, có sừng uy nghiêm. - Hãy giới thiệu những nét độc đáo của nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc thời Trần. Hình 37- Tháp Phổ Minh (Nam Định) Hình 38 - Hình đầu rồng men lục (thế kỉ XIV - XV) CÂỤ HỎI Em có nhận xét gì về tình hình văn hoá, giáo dục, khoa học, nghệ thuật thời Trần ? Tại sao văn học, khoa học, giáo dục thời Trần phát triển ?