SGK Lịch Sử 7 - Bài 13 - Nước Đại Việt ở thế kỉ XIII
Chương III NƯỚC ĐẠI VỆT THỜI TRẦN (THẾ KỈ xm - XIV) Bài 13 NƯỚC ĐẠI VIỆT ở THÊ' KỈ XIII I - NHÀ TPẦN THÀNH LẬP Nhà Lý sụp đổ Từ cuối thê' kỉ XII, nhà Lý ngày càng suy yếu. Chính quyền không còn chăm lo đến đời sông của nhân dân như trước, hầu hết quan lại lao vào ăn chơi sa đoạ. "Bây giờ nhà vua vẫn cứ tiêh hành mọi việc thổ mộc(l) không ngừng, nghe nói ngoài kinh thành có giặc cướp, cũng giả vờ làm ngơ để bưng bít đi, chỉ ham thích của cải. Các bầy tôi (quan lại) đều bắt chước, tranh nhau bán quan buôn ngục, ngoài ra không còn nghĩ đêh việc gì". (Khâm định Việt sử thông giám cương mục) Lụt lội, hạn hán, mat mùa liên tiếp xảy ra. Nhiều dân nghèo phải bán vợ, con làm nô tì cho các nhà giàu, một số khác bỏ vào chùa kiếm sông. Dân chúng rất cực khổ. "Chính sự ngày một đổ nát, đói kém xảy ra luôn luôn. Nhân dân cùng quẫn, khôh khổ, giặc cướp nổi lên ỏ nhiều nơi". (Khâm định Việt sử thông giám cương mục) Ở Nghệ An, Thanh Hoá, Ninh Bình,... dân nghèo nổi dậy đâ'u tranh. Trong tình hình đó, một số thế lực phong kiến ở các địa phương lại đánh giết lẫn nhau, quấy phá nhân dân và chống lại triều đình. Nhà Lý phải dựa vào thế lực họ Trần đê chống lại các lực lượng nổi loạn nên đã tạo điều kiện và thời cơ cho họ Trần buộc Chiêu Hoàng (vua cuối cùng của nhà Lý) phải nhường ngôi cho Trần cảnh vào tháng 12, năm Ât Dậu (đầu năm 1226). (1) Việc thổ mộc : việc làm nhà cửa, chùa, dền, đấo sông, hồ... Trần cảnh khi mới lên 8 tuổi,... "có chú họ là Trần Thủ Độ làm Điện tiền chỉ huy sứ, nên được vào hầu trong cung. Chiêu Hoàng thấy vua (Trần cảnh) thì ưa. Năm Ât Dậu mùa đông, tháng 12 (đầu năm 1226), được Chiêu Hoàng nhường ngôi, lên ngôi Hoàng đế'. (Đại Việt sử kí toàn thư) Nhà Trần được thành lập trong hoàn cảnh nào ? Nhò Trần củng cô' chê' độ phong kiên tập quyền Bộ máy quan lại thời Trần cũng giống như thời Lý , được tổ chức theo chế độ quân chủ trung ương tập quyền, gồm ba cấp : triều đình, các đơn vị hành chính trung gian từ lộ đến phủ, huyện, châu và cấp hành chính cơ sở là xã. Ở triều đình, đứng đầu là vua, thời Trần thực hiện chế độ Thái thượng hoàng. Các vua thường nhường ngôi sớm cho con và tự xưng là Thái thượng hoàng, cùng với vua (con) quản lí đất nước. Các chức đại thần văn, võ phần lớn do người họ Trần nắm giữ. Hệ thống quan lại bên dưới vẫn như thời Lý, nhưng được tô’ chức có quy củ và đầy đủ hơn. Nhà Trần đặt thêm một số cơ quan như Quốc sử viện (đảm nhiệm việc viết sử), Thái y viện (coi việc chữa bệnh trong cung vua), Tôn nhân phủ (nắm sự vụ của họ hàng tôn thất) và một số chức quan như Hà đê sứ, Khuyến nông sứ, Đồn điền sứ... Nhà Trần còn quy định cụ thể thời hạn để xem xét việc thưởng, phạt quan lại. "Theo thể lệ nhà Trần, cứ 15 năm nêu không có lỗi nặng thì thăng một bậc chức vụ. Việc thăng thưởng, bổ sung được quy định rõ ràng". (Khâm định Việt sử thông giám cương mục) Các quý tộc họ Trần được phong vương hầu, ban thái ấp. Quan lại được cấp bổng lộc. cả nước được chia lại thành 12 lộ. Đứng đầu lộ có các chức chánh, phó An phủ sứ. Dưới lộ là phủ, do chức tri phủ cai quản ; chầu, huyện do các chức tri châu, tri huyện trông coi. Dưới cùng là xã, do xã quan đứng đầu. Em hãy vẽ sơ đổ bộ máy nhà nước thời Trần. Pháp luật thời Trần Nhà nước chú trọng sửa sang luật phấp, ban hành bộ luật mới gọi là Quốc triều hình luật. Hình luật thời Trần cũng giống như thời Lý, nhưng được bổ sung thêm. Pháp luật xác nhận và bảo vệ quyền tư hữu tài sản, quy định cụ thê’ việc mua bán ruộng đất. Cơ quan pháp luật thời Trần được tăng cường và hoàn thiện hơn. Nhà Trần đặt cơ quan Thâm hình viện đê xét xử việc kiện cáo. Vua Trần vẫn đê’ chuông lớn ở thềm điện Long Trì cho dân đến kêu oan khi cần. Sự cách biệt giữa vua, quan và dân chúng chưa thực sự sâu sắc. . CÂU HỎI Em hãy mô tả bộ máy quan lại thời Trần. Các đơn vị hành chính từ cấp lộ đến cấp xã ở thời Trần có gì thay đổi so với thời Lý ? Em hãy trình bày những nét chính về pháp luật thời Trần. Hình 27- Hình chiến binh thời Trần II - NHÀ TQAN ẪÂY DỰNG QUÂN DỘI VÀ PHÁT TPIẾN kinh tế Nhà Trần xâụ dựng quân dội và củng cô' quốc phòng Nhà Trần thay nhà Lý cai quản đất nước : một mặt, nhanh chóng ô’n định tình hình chính trị, xã hội, xây dựng chính quyền mới ; mặt khác, tổ chức lại quân đội, củng cố quốc phòng. Quân đội nhà Trần gồm có câm quân và quân ở các lộ. Câm quân là đạo quân bảo vệ kinh thành, triều đình, nhà vua. Cấm quân được tuyển chọn từ những trai tráng khoẻ mạnh ở quê hương nhà Trần (Tức Mặc, Nam Định). Quân các lộ ở đồng bằng gọi ià chính binh, ỏ miền núi gọi là phiên binh. ở các làng xa, có hương binh. Khi có chiến tranh, còn có quân đội của các vương hầu. Quân đội nhà Trần được tuyên dụng theo chính sách "ngụ binh ư nông" và theo chủ trương : "Quân lính cốt tinh nhuệ, không cốt đông", xây dựng tinh thần đoàn kết trong quân đội. "Khi trong nước không có việc thì cho quân lính về làm ruộng; khỉ có việc chinh chiêh, thì hết thảy mọi người dân đều là quân lính. Thê'quân cường thịnh..." (Khâm định Việt sử thông giám cương mục) Quân đội nhà Trần được học tập binh pháp và luyện tập võ nghệ thường xuyên. Nhà Trần còn cử nhiều tướng giỏi cầm quân đóng giữ các vị trí hiểm yếu, nhất là vùng biên giới phía bắc. Vua Trần thường đi tuần tra việc phòng bị ở các nơi này. Em có nhận xét gì vể quân đội thời Trần ? Phục hổi và phát triển kinh tế • • Đê’ ổn định chính trị, xã hội, củng cố quốc phòng, nhà Trần đã thực hiện nhiều chủ -trương, biện pháp nhằm phục hồi và phát triển kinh tế. Về nông nghiệp, nhà Trần đẩy mạnh công cuộc khẩn hoang, mở rộng diện tích sản xuất, đắp đê phòng lụt, đào sông, nạo vét kênh. Nhà vua hạ lệnh cho các lộ đắp đê từ đầu nguồn đến cửa biển đê’ đề phòng nước sông lên to, gọi là đê Đỉnh nhĩ; đặt chức Hà đê sứ để trông coi, đốc thúc việc đắp đê ; chỗ nào đắp vào ruộng đất của dân sẽ tính trả tiền lại. Em có nhận xét gì về chủ trương phát triển nông nghiệp của nhà Trần ? "Năm 1266, nhà Trần cho phép các vương hầu, công chúa, phò mã, cung tần chiêu tập những người phiêu tán không có sản nghiệp làm nô tì để khai khẩn ruộng hoang, lập điền trang. Vương hầu có điền trang từ đấy". (Đại Việt sử kí toàn thư) Nông dân được nhà nước quan tâm, cố gắng tích cực cày cấy, nông nghiệp nhanh chóng được phục hồi và phát triển. Hình 28 - Ấm gốm (thế kỉ XII - XIII) về thủ công nghiệp, các xưởng thủ công nhà nước chuyên sản xuất đồ gốm, dệt và chế tạo vũ khí. Thủ công nghiệp trong nhân dân có nhiều ngành, nghề như đúc đồng, làm giấy, khắc ván in... Ở các làng xã, chợ mọc lên ngày càng nhiều, ở kinh thành Thăng Long, bên cạnh Hoàng thành, đã có 61 phường. Các cửa biển Hội Thống (Hà Tĩhh), Hội Triều (Thanh Hoá), Vân Đồn (Quảng Ninh)... là nơi buôn bán tấp nập với thương nhân nước ngoài. "Thuyền bè nước ngoài đến tụ hội ở đây (Hội Thôhg, Vân Đồn), mở chợ ngay trên thuyền, cảnh buôn bán thật là thịnh vượng". • (An Nam tức sự) - Em có nhận xét gì vê' tình hình thủ công nghiệp và thương nghiệp thời Trấn ởthếkỉXIII? CÂU HÓI Em hãy nêu những chủ trương và biện pháp xây dựng quân đội, củng cố quốc phòng của nhà Trần. Kết quả của những biện pháp đó. Nhà Trần đã làm những gì để phục hồi và phát triển kinh tế sau những năm suy thoái cuối thời Lý ?