SGK Lịch Sử 7 - Bài 22 - Sự suy yếu của nhà nước phong kiến tập quyền (thế kỉ XVI - XVIII)
Chương V ĐẠI VIỆT ở CÁC THẾ KỈ XVI - XVIII Bài 22 Sự SUY YẾU CỦA NHÀ NƯỚC PHONG KIẾN TẬP QUYỀN (THẾ KỈ XVI - XVIIỊ) I - TÌNH HÌNH CHÍNH TQỊ - ẤÃ HỘI Triều đinh nhà lê Thời Lê sơ (thế kỉ XV) là thời kì thịnh trị của nhà nước phong kiến tập quyền. Nhưng từ đầu thế kỉ XVI, nhà Lê bắt đầu suy thoái. Vua quan ăn chơi xa xỉ, xây dựng lâu đài cung điện tốn kém. Lê Uy Mục ỏ ngôi từ năm 1505 đến năm 1509, đêm nào cũng cùng cung phỉ vui đùa uống rượu quá độ, khi rượu say thì giết cung phi... Nội bộ triều Lê "chia bè kéo cánh", tranh giành quyền lực. Dưới triều Lê Uy Mục, quý tộc ngoại thích nắm hết quyền bính, giết hại công thần tôn thất nhà Lê. Dưới triều Lê Tương Dực, tướng Trịnh Duy sản gây thành phe phái mới, đánh giết nhau liên miên suốt hơn 10 năm. - Em có nhận xét gì vê' triều đình nhà Lê ở đẩu thế kỉ XVI ? Phong trào khỏi nghĩa của nông dân ở dầu thê' kỉ XVI Nhân khi triều đình rối loạn, quan lại ở địa phương "cậy quyền thế ức hiếp dân, vật dụng trong dân gian cướp lây đến hết", "dùng của như bùn đất..., coi dân như cỏ rác". Đời sông nhân dân lâm vào cảnh cùng khôn. Năm 1512, đại hạn, trong nước đói to. Năm 1517, dân chết đói, thây nằm chồng chát lên nhau. Nhiều huyện thuộc hai trấn Hải Dương và Kính Bắc (Bắc Ninh, Bắc Giang), nạn đói càng dữ dội hơn. Mâu thuẫn giữa nông dân với địa chủ, giữa nhân dân với nhà nước phong kiến trở nên gay gắt, làm bùng nổ các cuộc khởi nghĩa. Hình 48 - Lược đồ phong trào nông dân khởi nghĩa thế kỉ XVI Từ năm 1511, các cuộc khởi nghĩa nổ ra ở nhiều nơi trong nước : khỏi nghĩa Trần Tuân (cuối năm 1511) ở Sơn Tây (Hà Nội). Nghĩa quân có đêh hàng vạn người, đã từng tiến về Từ Liêm (Hà Nội) uy hiếp kinh thành Thăng Long. Khởi nghĩa Lê Hy, Trịnh Hưng (năm 1512) ở Nghệ An và phát triển ra Thanh Hoá. Khởi nghĩa Phùng Chương (năm 1515) ở vùng núi Tam Đảo v.v... Tiêu biểu nhất là cuộc khởi nghĩa của Trần cảo đầu năm 1516 ở Đông Triều (Quảng Ninh). Nghĩa quân cạo trọc đầu, chỉ để ba chỏm tóc, gọi là "quân ba chỏm". Nghĩa quân ba lần tân công Thăng Long, có lần chiếm được kinh thành, vua quan nhà Lê phải chạy vào Thanh Hoá. Các cuộc khởi nghĩa trước sau đều bị dập tắt, nhưng đã góp phần làm cho triều đình nhà Lê càng mau chóng sụp đổ. Em hãy kê tên các cuộc khởi nghĩa nông dân đầu thề'kỉ XVI. Chỉ trên lược đô những vùng hoạt động của phong trào nông dân thời bấy giờ. CÂU HỎI Nguyên nhân, dẫn đến phong trào khởi nghĩa của nông dân ở đầu thế kỉ XVI là gì ? Hãy nêu ý nghĩa của phong trào nông dân đầu thế kỉ XVI. n - CÁC OJỘC CHIẾN TKANH NAM - BẮC TQỀU và TDỊNH - NGUYỄN 1. Chiến tranh Nam - Bắc triều Triều đình nhà Lê càng suy yếu thì sự tranh châ'p giữa các phe phái phong kiến càng diễn ra quyết liệt. Mạc Đăng Dung vốn là một võ quan. Lợi dụng xung đột giữa các phe phái, Mạc Đăng Dung đã tiêu diệt các thếlực đối lập, thâu tóm mọi quyền hành, cương vị như Tê’ tướng. Năm 1527, Mạc Đăng Dung cướp ngôi nhà Lê, lập ra triều Mạc. Năm 1533, một võ quan triều Lê là Nguyễn Kim chạy vào Thanh Hoá, lập một người thuộc dòng dõi nhà Lê lên làm vua, lấy danh nghĩa "phù Lê diệt Mạc", sử cũ gọi là Nam triều để phân biệt với Bắc triều (nhà Mạc ở phía bắc). - Nguyên nhân hình thành Nam - Bắc triều. Hai tập đoàn phong kiến này đánh nhau liên miên, dai dẳng hơn 50 năm. Suốt một vùng từ Thanh - Nghệ ra Bắc đều là chiến trường. Làng mạc điêu tàn, xơ xác. Mãi đến năm 1592, Nam triều chiếm được Thăng Long, họ Mạc chạy lên Cao Bằng, chiến tranh Nam - Bắc triều mới châm dứt. Hình 49 - Di tích thành nhà Mạc (Chi Lặng - Lạng Sơn) Trong trận đánh năm 1570, nhân dân Thanh Hoá già trẻ bồng bế nhau chạy tan tác, kêu khóc đầy đường, chết đói rất nhiều. Hàng vạn người bị Nam triều và Bắc triều bắt đi lính, đi phu. Mùa màng bị tàn phá nặng nề, nhất là những năm có thiên tai lớn. Năm 1572, ở Nghệ An "đồng ruộng bỏ hoang, dịch tễ phát sinh, người chết đêh quá nửa. Nhân dân đói khổ phiêu bạt, tan tác vào Nam ra Bắc, trong cõi Nghệ An đìu hiu, vắng tanh". Chê'độ binh dịch càng đè nặng lên đời sống nhân dân . Thời gian họ Mạc rút lên Cao Bằng, nhân dân vẫn tiếp tục phải đi lính, đi phu, gia đình li tán. - Chiến tranh Nam - Bắc triều đã gây tai hoạ gỉ cho nhân dân ta ? 2. Chiến tranh Trịnh - Nguyễn và sự chia cắt Dàng Trong - Dàng Ngoài Năm 1545, Nguyễn Kim chết, con rể là Trịnh Kiểm được cử lên thay nắm toàn bộ binh quyền. Người con thứ của Nguyễn Kim là Nguyễn Hoàng được cử vào trân thủ Thuận Hoá, Quảng Nam. Hình 50- Phủ chúa Trịnh (tranh vẽ thế kỉ XVII) - Sự hình thành thế lực họ Nguyễn ở Đàng Trong như thế nào ? Đầu thế kỉ XVII, cuộc chiến tranh giữa hai thế lực bùng nổ. Trong gần nửa thế kỉ (từ năm 1Ồ27 đến năm 1672), họ Trịnh và họ Nguyễn đánh nhau bảy lần. Vùng đất Quảng Bình, Hà Tĩnh ngày nay trồ thành chiến trường ác liệt. Cuối cùng, hai bên phải lấy sông Gianh (Quảng Bình) làm ranh giới, chia cắt đất nước, gọi là Đàng Ngoài (từ sông Gianh trở ra) và Đàng Trong (từ sồng Gianh trỏ vào). Dân cư ỏ hai bờ sông Gianh phải di chuyển đi nơi khác. Luỹ Thầy ở phía nam như một bức thành ngăn đôi debt nước. "Khôn ngoan qua được Thanh Hà, Dẫu rằng có cánh khó qua Luỹ Thầy". - Cuộc chiến tranh Trịnh - Nguyễn đã dẩn đến hậu quả như thế nào ? ơ Đàng Ngoài, từ năm 1592, cuộc xung đột Nam - Bắc triều kết thúc về cơ bản. Trịnh Tùng xưng vương, xây dựng vương phủ bên cạnh triều đình vua Lê. Họ Trịnh nắm toàn quyền thống trị, nhưng vẫn phải dựa vào danh nghĩa vua Lê, nhân dân gọi là "vua Lê - chúa Trịnh", ơ Đàng Trong, con cháu họ Nguyễn cũng truyền nối nhau cầm quyền, nhân dân gọi là "chúa Nguyễn". Tình trạng chia cắt kéo dài đến cuối thế kỉ XVIII, gây bao đau thương cho dân tộc và tổn hại cho sự phát triển của đất nước. CÂU HỎI Em hãy nêu hậu quả của cuộc chiến tranh Nam - Bắc triều và sự chia cắt Đàng Trong - Đàng Ngoài. Em có nhận xét gì vế tình hình chính trị, xã hội nước ta ở các thế kỉ XVI - XVII ?