SGK Ngữ Văn 10 - Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ (trích Chinh phụ ngâm)

TÌNH CÂN H LẺ LO I	Nguyên tác chữ Hán: ĐẶNG TRẦN CÔN
CỦA NGƯÒI CHINH PHỤ Bản diễn Nôm : ĐOÀN THỊ ĐIỂM (?) (Trích Chinh phụ ngâm)
KẾT QUẢ CẦN ĐẠT
Cảm nhận được nỗi đau khố của người chinh phụ phải sống trong cảnh cô đơn, chia lìa đôi lứa và hiểu được ý nghĩa đề cao hạnh phúc lứa đôi qua đoạn trích.
Nắm được nghệ thuật miêu tá nội tâm qua đoạn trích.
TIỂU DẦN
Chinh phụ ngâm, nguyên văn chữ Hán, do Đặng Trần Côn sáng tác. Đặng Trần Côn (chưa rõ năm sinh, năm mất) người làng Nhân Mục, tên nôm là làng Mọc, huyện Thanh Trì, nay thuộc phường Nhân Chính, quận Thanh Xuân, Hà Nội. Ông sống vào khoảng nửa đầu thế kỉ XVIII. về sáng tác, ngoài tác phẩm chính là Chinh phụ ngâm, ông còn làm thơ chữ Hán và viết một số bài phú chữ Hán. Theo các tài liệu lịch sử, đầu đời Lê Hiển Tông, có nhiều cuộc khởi nghĩa nông dân nổ ra quanh kinh thành Thăng Long. Triều đình cất quân đánh dẹp, nhiều trai tráng phải từ giã người thân ra trận. Đặng Trần Côn cảm động trước nỗi khổ đau mất mát của con người, nhất là những người vợ lính trong chiến tranh, đã viết Chinh phụ ngâm. Khúc ngâm này gồm 476 câu thơ làm theo thể trường đoản cú (câu thơ dài ngắn không đều nhau).
Chinh phụ ngâm nói lên sự oán ghét chiến tranh phong kiến phi nghĩa, đặc biệt là thể hiện tâm trạng khao khát tình yêu, hạnh phúc lứa đôi vốn ít được thơ văn các thời kì trước chú ý. Do đó tác phẩm đã được độc giả cùng thời hết sức tán thưởng. Nhiều người còn dịch Chinh phụ ngâm sang thơ Nôm (tức thơ tiếng Việt) để khúc ngâm được truyền bá rộng rãi hơn. Bản diễn Nôm hiện hành là bản dịch thành công nhất. Người dịch đã dùng thể thơ song thất lục bát, một thể thơ do người Việt sáng tạo. Với kinh nghiệm này, về sau các khúc ngâm, thán, vãn có cảm hứng trữ tình hầu hết được viết bằng song thất lục bát.
Vấn đề dịch giả của bản dịch hiện hành vẫn chưa rõ. Có người cho rằng đó là Đoàn Thị Điểm. Đoàn Thị Điểm (1705 - 1748) hiệu là Hồng Hà nữ sĩ, người làng Giai Phạm, huyện Văn Giang, trấn Kinh Bắc (nay thuộc tỉnh Hưng Yên) ; nổi tiếng thông minh từ nhỏ. Bà lập gia đình khá muộn (năm 37 tuổi), chồng bà là Nguyễn Kiều ; vừa cưới xong, Nguyễn Kiều đã đi sứ Trung Quốc. Có thể bà đã dịch Chinh phụ ngâm trong thời gian này. Bà còn là tác giả của tập truyện chữ Hán Truyền kì tăn phả.
Lại có thuyết nói dịch giả của Chinh phụ ngâm là Phan Huy ích. Phan Huy ích (1750 - 1822) tự là Dụ Am, người làng Thu Hoạch, huyện Thiên Lộc, trấn Nghệ An (nay thuộc tỉnh Hà Tĩnh), sau di cư ra làng Sài Sơn, phủ Quốc Oâi, nay thuộc Hà Tây; đỗ Tiến sĩ nãm 26 tuổi; sáng tác còn có Dụ Am văn tập, Dụ Am ngâm lục.
Đoạn trích dưóị đây thuộc bản dịch hiện hành, viết về tình cảnh và tâm trạng người chinh phụ phải sống cô đơn, buồn khổ trong thời gian dài người chồng đi đánh trận, không có tin tức, không rõ ngày trở về.
VẢN BẢN
Dạo hiên vắng thầm gieo từng bước,
Ngồi rèm thưa rủ thác(1) đòi phen.
Ngoài rèm thước	Rủ: buông xuống. Thác: cuốn lên. Rủ thác đòi phen : buông xuống cuốn lên nhiều lần.
 	Thước: chim khách, được coi là loài chim báo tin lành - có khách đến, người đi xa trở về.
 chẳng mách tin, Trong rèm, dường đã có đèn biết chăng ?
Đèn có biết dường bằng chẳng biết,
Lòng thiếp riêng bi thiết mà thôi.
Buồn rầu nói chẳng nên lời,
Hóa đèn	Hoa đèn : đầu bấc đèn dầu đã cháy thành than nhưng lại được ngọn lửa nung đỏ lên trông như hoa.
 kia vói bóng người khá thưong.
Gà eo óc gáy sương năm trống	Năm trống: năm canh (một đêm có năm canh).
,
Hoè 	Hoè: cây hoè.
 phất phơ rủ bóng bốn bên.
Khắc giờ đằng đẵng như niên,
Mối sầu dằng dặc tựa miền biển xa.
Hương gượng đốt hồn đà mê mải,
Gương gượng soi lệ lại châu chan.
Sắt cầm	Sắt cầm: đàn cầm và đàn sắt gảy hoà âm với nhau, thường được dùng để ví cảnh vợ chồng hoà • thuận. Gượng gảy đàn sắt đàn cầm vì chinh phụ đang trong cảnh cô đon.
 gượng gảy ngón đàn,
Dây uyên	Dây uyên : nguyên văn “uyên ưong huyền” - dây đàn uyên ưong. Một giống chim, uyên : chim trống, ương: chim mái, thường đi với nhau. “Uyên ưong” là biểu tượng cho lứa đôi gắn bó, hoà họp. Ở đây ý nói sợ làm đứt dây đàn uyên ưong vì có thể báo hiệu điều không may (xưa gọi là sái) của tình cảm vợ chồng.
 kinh đứt phím loan	Phím loan : nguyên văn “loan phượng trụ” - phím đàn loan phượng. Phượng : chim trống, loan : chim mái. Loan phượng cũng là biểu tượng về lứa đôi gắn bó. Ở đây ý nói sợ dây đàn chùng là điềm gở, gọi nên sự không may mắn của lứa đôi đang xa nhau.
 ngại chùng.
Lòng này gửi gió đông(1) có tiện ?
Nghìn vàng	Gió đông: (đông phong) gió mùa xuân.
 	Nghìn vàng: lòng thưong nhớ, trân trọng quý như nghìn vàng.
 xin gửi đến non Yên	Non Yên : núi Yên Nhiên. Đậu Hiến đời Hậu Hán đuổi giặc Bắc Thiền Vu đến núi Yên Nhiên, khấc đá ghi công ở đó rồi trở về. Ở đây có nghĩa là noi chiến trận ngoài biên ải xa xôi.
.
Non Yên dù chẳng tói miền,
Nhớ chàng thăm thẳm đường lên bằng trời.
Trời thăm thẳm xa vòi khôn thấu,
Nỗi nhớ chàng đau đáu nào xong.
Cảnh buồn người thiết tha	Thiết tha : (cất, mài) ở đây có nghĩa là đau đớn.
 lòng,
Cành cây sưong đượm tiếng trùng mưa phun.
(Theo Những khúc ngâm chọn lọc, NXB Giáo dục, Hà Nội, 1994)
HƯỞNG DẪN HỌC BÀI
Hãy chỉ ra các yếu tố ngoại cảnh thể hiện tâm trạng người chinh phụ và ý nghĩa diễn tả nội tâm của các yếu tố đó.
Theo anh (chị), những dấu hiệu nào cho thấy nỗi cô đon của người chinh phụ ?
Hãy cho biết vì sao người chinh phụ đau khổ.
4*. Xác định những câu thơ là lời của người chinh phụ và cho biết giá trị biểu hiện của nó.
5. Đọc diễn cảm đoạn trích (nếu ngâm được càng tốt). Hãy nhận xét về nhạc điệu của thể thơ song thất lục bát (có so sánh với các thể thơ mà anh (chị) biết).
,	GHI NHỚ	
Đoạn trích miêu tả những cung bậc và sắc thái khác nhau của nỗi cô đơn, buồn khổ ở người chinh phụ khao khát được sổng trong tình yêu và hạnh phúc lứa đôi.
LUYỆN TẬP
Hãy vận dụng các biện pháp nghệ thuật tả tâm trạng trong đoạn trích để viết một đoạn văn (hoặc thơ) ngắn miêu tả một nỗi buồn hay niềm vui của bản thân anh (chị).