Soạn Văn 6: Quan sát, tưởng tượng, so sánh và nhận xét trong văn miêu tả

QUAN SÁT, TƯỞNG TƯỢNG, so SÁNH VÀ
NHẬN XÉT TRONG VĂN MIÊU TẢ
KIẾN THỨC Cơ BẢN
Muốn miều tả được, trước hết ta phải biết quan sát, rồi từ đó nhận xét, liên tưởng, tưởng tượng, ví von, so sánh... để làm nổi bật lèn những đặc điểm tiêu biểu của sự vật.
HƯỚNG DẪN TÌM HlỂU CÂU HỎI PHAN bài học
Đọc đoạn văn và trả lời câu hỏi.
Đoạn 1:
“Cái chàng Dế Choắt, người gầy gò... mặt mũi lúc nào cũng ngẩn ngẩn ngơ ngơ”.
(Tô Hoài)
Đoạn văn giúp ta hình dung được dáng hình nhỏ bé, gầy yếu, xấu xí của chú Dế Choắt.
Những từ ngữ nổi bật: gầy gò, lêu nghêu, ngắn cũn, cụt có một mẩu, ngẩn ngẩn ngơ ngơ -> từ ngữ gợi hình sinh động.
Nhà văn đã miêu tả, quan sát Dế Choắt từ dáng người đến khuôn mặt, từ đôi cánh đến đôi càng -» quan sát một cách toàn diện, kĩ lưỡng.
Câu văn có sự liên tưởng so sánh:
Người gầy gò và dài lêu nghêu như một gã nghiện thuốc phiện -> so sánh chú Dế Choắt có dáng hình như một gã thanh niên xấu xí. So sánh vật giống như người.
Đoạn 2:
“Càng đổ dần về hướng mũi Cà Mau... như hai dãy trường thành vô tận”.
(Đoàn Giỏi)
Đoạn văn miêu tả quang cảnh bao la của dòng sông Năm Căn.
Những từ ngữ, hình ảnh tiêu biểu: bủa giăng chi chít, trời xanh, nước xanh, sắc xanh, rì rào bất tận, mênh mông, nước ầm đổ, rộng hơn ngàn thước, dựng lên cao ngất...
Câu văn có phép liên tưởng so sánh: (câu 1) (câu 4) (câu 5).
Năng lực nhà văn:
+ Quan sát tinh tế: Thị giác, thính giác.
+ Từ dùng chính xác, sinh động, giàu giá trị tạo hình, biểu cảm.
Liên tưởng độc đáo, sâu sắc.
Đoạn 3:
“Mùa xuân, cây gạo gọi đến... Ngày hội mùa xuân đấy”.
(Vũ Tú Nam)
Đoạn văn miêu tả khung cảnh tươi đẹp rộn rã của mùa xuân.
Những từ ngữ, hình ảnh tiêu biểu:
Chim ríu rít, hàng ngàn bông, búp nõn nà, chim đàn đàn lũ lũ, ngày hội mùa xuân -» điệp từ hàng ngàn, câu nhiều vị ngữ.
Câu văn có sự liên tưởng so sánh:
Từ xa cây gạo sừng sững như một tháp đèn khổng lồ (so sánh vật với vật).
Năng lực của nhà văn:
+ Chọn hình ảnh tiêu biểu: cây gạo và đàn chim.
+ Miêu tả sinh động.
+ Từ ngữ hình ảnh phong phú.
+ Liên tưởng độc đáo giàu sức sáng tạo.
So sánh hai đoạn văn:
Đoạn 1: Đã bị lược đi một số chữ
Dòng sông Năm Căn mênh mông, nước (...) đổ ra biển ngày đêm (...), cá nước bơi hàng đàn đen trũi (...) giữa những đầu sóng trắng. Thuyền xuôi giữa dòng con sông rộng hơn ngàn thước, trông hai bên bờ, rừng đước dựng lên cao ngất (...).
Đoạn 2: Đã khôi phục đầy đủ
Dòng sông Năm Căn mênh mông, nước ầm ầm đổ ra biển ngày đêm như thác, cá nước bơi hàng đàn đen trũi nhô lên hụp xuống như người bơi ếch giữa những đầu sóng trắng. Thuyền xuôi giữa dòng con sông rộng hơn ngàn thước, trông hai bên bờ, rừng đước dựng lên cao ngất như hai dãy trường thành vô tận.
+ Những từ ngữ bị lược bỏ là những từ ngữ có tính chất gợi hình, gợi thanh và sự liên tưởng so sánh. Những từ ngữ hình ảnh này có tác dụng làm cho nổi bật đặc điểm tiêu biểu của dòng sông Năm Căn.
+ Nếu lược bỏ những từ ngữ đó đoạn văn sẽ không tạo được ấn tượng với bạn đọc, và không miêu tả được đặc điểm nổi bật của dòng sông nữa.
HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP
Câu 1.
a) Cho các từ ngữ: gương bầu dục, mảnh kính, cong cong, uốn, lấp ló, xám xịt, cổ kính, xanh um, xanh biếc. Hãy lựa chọn năm từ ngữ thích hợp để điền vào những chỗ trống trong ngoặc đơn ở đoạn văn sau:
Nhà tôi cách Hồ Gươm không xa, từ trên gác cao nhìn xuống, hồ như một chiếc gương bầu dục lớn, sáng long lanh.
Cầu Thê Húc màu son cong cong như con tôm dẫn vào đền Ngọc Sơn. Mái đền xám xịt lấp ló bên gốc đa già, rễ lá xum xuê. Xa một chút là Tháp Rùa, tường rêu cổ kínli, xây trên gò đất giữa hồ, cỏ mọc xanh um.
b) Những từ ngữ, hình ảnh đặc sắc của đoạn văn trên:
như một chiếc gương bầu dục lớn sáng long lanh, cong cong như
con tôm, cổ kính, xum xuê, xanh biếc, xanh um.
Hình ảnh chọn miêu tả: Hồ Gươm, cầu Thê Húc, đền Ngọc Sơn.
Câu 2. Ở đoạn văn sau đây, nhà văn Tô Hoài tập trung miêu tả một chú Dế Mèn có thân hình đẹp, cường tráng nhưng tính tình rất ương bướng, kiêu căng. Những hình ảnh tiêu biểu và đặc sắc nào đã làm nổi bật điều đó?
“Lúc tôi đi bách bộ... chân vuốt lên râu”.
(Tô Hoài)
+ Nliững từ ngữ tập trung miêu tả tliân hình đẹp của Dế Mèn: rung rinh một màu nâu bóng mỡ, đầu to, răng đen nhánh lúc nào
cũng nhai ngoàm ngoạp, sợi râu dài và uốn cong rất đỗi hùng dũng.
+ Những từ ngữ miều tả tính tình ương bướng, kièu căng:
rất bướng, lấy làm hãnh diện, trịnh trọng khoan thai đưa cả hai
chân lên vuốt râu.
Câu 3. Em hãy quan sát và ghi chép lại những đặc điểm ngôi nhà hoặc căn phòng em ở. Trong những đặc điểm đó, đặc điểm nào là nổi bật nhất?
Em có thể lựa chọn tả căn phòng hoặc ngôi nhà của mình.
Căn phòng: chú ý cách bài trí đồ đạc, giường, tủ, bàn ghế.
Căn nhà: tường, màu sắc, hình dáng.
Đoạn văn tham khảo:
Nhà em ở phố, nên không lớn lắm, cả nhà được bốn căn phòng nho nhỏ. Hai anh em được mẹ cho ở chung một phòng. Căn phòng rộng khoảng chừng mười hai mét vuông. Chính giữa phòng là hai chiếc bàn học dựa lưng vào nhau, hai bên góc là hai chiếc giường một phía góc trái gần cửa ra vào là tủ áo quần. Phía góc trái trong cùng là một giá sách thật lớn. Em rất yêu thích căn phòng của em.
Câu 4. Nếu tả lại quang cảnh buổi sáng trên quê hương em thì em sẽ liên tưởng so sánh các hình ảnh sự vật sau đây với những gì?
- Mặt trời, bầu trời, những hàng cây, núi đồi, những ngôi nhà.
Một ngày mới bắt đầu, phương đông Mặt trời như một quả cầu lửa khổng lồ đang đội biển từ từ nhô lên đỏ rực. Bầu trời trong veo không một gỢn mây màu ve chai trông đến là thích, những vì sao cuối cùng đang dắt nhau chạy trôn.
Những hàng cây như những chú lính đội mũ xanh trung thành với nhiệm vụ canh gác của mình sau một đêm dài vẫn tươi tắn mỉm cười. Những ngọn núi sừng sững uy nghiêm như những lực sĩ khoe mạnh che chỏ' cho những dòng sông mềm mại hiền hoà nằm nép mình dưới chân. Những ngôi nhà như những khối hộp hình vuông, hình chữ nhật chồng xếp lên nhau cũng bắt đầu vươn vai thức dậy.
Câu 5. Viết một đoạn văn tả lại quang cảnh một dòng sông, hay một khu rừng mà em có dịp quan sát.
Em có thể tả lại dòng sông quê em đang ở, hoặc ở quê nội, quê ngoại mà em có dịp về thăm.
Có thể tham khảo đoạn văn tả về sông Hương ở phần luyện tập bài “Sông nước Cà Mau” (câu 2).