Giải Lịch Sử 7 Bài 12: Đời sống kinh tế, văn hóa
ĐỜI SỐNG KINH TẾ, VĂN HÓA ĐỜI SỐNG KINH TẾ 1. Sự chuyển biến của nền nông nghiệp Câu hỏi: Tình hình ruộng đất dưới thời Lý như thế nào? Trả lời câu hỏi Ruộng đất trong cả hước trên danh nghĩa đều thuộc quyền sở hữu tối cao của nhà vua. Nhưng thực tế, phần lớn ruộng đất lại do nông dân canh tác. Hằng năm, dân làng chia nhau ruộng đất công để cày cấy và nộp thuế cho nhà vua. Câu hỏi: Bên cạnh việc cày tịch điền, nhà Lý còn có những hiện pháp gì dể khuyến khích phát triển nông nghiệp? Trả lời câu hỏi Để khuyến khích phát triển sản xuất nông nghiệp, nhà Lý đã thực hiện các chính sách như: + Khuyến khích việc khai khẩn đất hoang. + Tiến hành đào kênh mương, khai ngòi, cho đắp đê phòng lụt. + Ban hành luật lệnh cấm giết hại trâu bò để bảo vệ sức kéo cho nông nghiệp. Câu hỏi: Những biểu hiện nào cho thấy nhà Lý chú ý đến công tác thuỷ lợí? Trả lời câu hỏi + Năm 1051, Lý Thái Tông cho đào kênh Lãm (Ninh Bình). + ơ khu vực gần Thăng Long, nhà Lý cho đắp đê Cơ Xá, khơi sâu rộng thêm các sông Lãnh Kinh (1089) và sông Tô Lịch (1192). Câu hỏi: Em hãy cho biết nền nông nghiệp thời Lý đạt kết quả như thê nào? Vì sao nền nông nghiệp thời Lý phát triển như vậy? Trả lời câu hỏi Kết quả: Trong nông nghiệp diện tích canh tác được mở rộng, kinh tế nông nghiệp phát triển và được mùa liên tục. - Nền nông nghiệp thời Lý phát triển vì: + Nhà nước quan tâm đến sản xuất nông nghiệp thực hiện những chính sách tiến bộ có tác dụng đô'i với sản xuất. + Nhân dân cần cù lao động chăm lo phát triển sản xuất. Câu hỏi: Qua hình 22 (SGK) trang 44 em biết gì về “Đền Độ”? Trả lời câu hỏi + Đền Đô là nơi thờ 8 vị vua nhà Lý, nên còn gọi là đền Lý Bát Đề (hay đềi, Cổ Pháp), nằm ở làng Đình Bảng, huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. Đây là một quần thể kiến trúc tín ngưỡng được bảo tồn khá trọn vẹn. + Đền được xây dựng từ lâu và thường xuyên được tu bổ, mở rộng, nhưng lần xây dựng lớn nhất là vào thời Lê trung hưng, thế kỉ XVII, với kiểu “nội công, ngóại quốc”. 4- Tại Đền Đô còn lưu giữ được nhiều cổ vật quý, nhiều tài liệu lịch sử quan trọng, đặc biệt là văn bia cổ Pháp điện đạo bia của Trạng nguyên Phùng Khắc Khoan, được khắc vào năm 1602, nhân việc nhà Lê trùng tu lại Đền Đô, trong đó ghi lại công đức to lớn của nhà Lý và thể hiện đạo ứ “uông nước nhớ nguồn” của dân tộc: "... Thánh hiền nối tiếp 8 đời vua, lài *. chủ hết muôn phương trong nước, nối ngôi trường cửu 216 năm, được lòi g dân trong cả nước...”. + Lễ hội Đền Đô được tổ chức từ ngày 15 đến ngày 17-3 (âm lịch), kỉ niệm ngày Lý Công uẩn đăng quang, là ngày hội lớn nhất mang tính chất quốc gia, thu hút hàng vạn khách hành hương. Thủ công nghiệp và thương nghiệp Câu hỏi: Nội dung đoạn in nghiêng (phần 2 SGK trang 45) cho thấy nghề thủ công nào phát triển mạnh dưới thời Lý? Trả lời câu hỏi Đoạn in nghiêng (phần 2 SGK trang 45) cho thây nghề thủ công phát triển mạnh dưới thời Lý là nghề chăn tằm ươm tơ, dệt lụa. Cau hỏi: Em hãy cho biết vì sao nhà Lý không dùng gấm vóc của nhà Tống? Trả lời câu hỏi Việc nhà Lý không dùng gấm vóc của nhà Tông bởi vì nhà Lý muốn nâng cao giá trị hàng tơ lụa của nhân dân Đại Việt và qua đó cũng thể hiện được ý thức tự chủ của dân tộc, lòng tự hào đốì với dân tộc. Câu hỏi: Quan sát hình 23 SGK trang 45, em có nhận xét vì về hình dáng và hoa văn của “hát men ngọc thời Lỷ”? Trả lời câu hỏi + Nhìn trong ảnh. ta thấy bát men ngọc thời Lý có màu xanh nhạt, dáng cân đối, hoa văn trong lòng bát và những hoa dây, thể hiện sự thanh nhã và mang đậm tính dân gian. + Bát men ngọc không chỉ là vật dùng trong gia đình rất thông dụng mà còn là một tác phẩm nghệ thuật tiêu biểu thời Lý, chứng tỏ sự phát triển của nghề thủ công làm đồ gốm sứ của nước ta thời kì này. Câu hỏi: Bước phát triển mới của thủ công nghiệp dười thời Lý là gì? Trả lời câu hỏi + Dưới thời Lý, bên cạnh những nghề thủ công cổ truyền, những nghề thủ công mới như nghề làm đồ trang sức bằng vàng, bạc, nghề làm giấy, nghề in bản gỗ, đúc đồng, rèn sắt, nhuộm vải cũng được mở rộng. + Có nhiều ngành nghề tạo ra các sản phẩm có chất lượng cao, có nhiều công trình nổi tiếng do thợ thủ công dựng nên như chuông Quy Điền, tháp Báo Thiên (Hà Nội), vạc Phổ Minh (Nam Định). Câu hối: Tình hình thương nghiệp dưới thời Lý như thế nào? Trả lời câu hỏi Việc trao đổi buôn bán trong nước và ngoài nước được mở mang hơn trước: + Ớ vúng hải đảo và miền biên giới Lý - Tống, có nhiều khu chợ tập trung để nhân dân đến trao đổi mua bán. + Có nhiều thuyền buôn nước ngoài vào trao đổi buôn bán. + Nhiều trung tâm buôn bán hình thành như Thăng Long, Vân Đồn. Câu hỏi: Việc thuyền buôn nhiều nước vào trao đổi với Đại Việt đã phản ánh tình hình thương nghiệp của nước ta hồi dó như thê nào? ' Trả lời câu hỏi Việc thuyền buôn nhiều nước vào trao đổi với Đại Việt đã phản ánh tình hình thương nghiệp của nước ta thời đó rất phát triển. Câu hỏi: Tại sao nhà Lý chỉ cho người nước ngoài buôn bản ở hải đảo, vùng biên giởi mà không cho họ tự do đi lại ở nội địa? Trả lời câu hỏi Nhà Lý chỉ cho người nước ngoài buôn bán ở hải đảo, vùng biên giới mà không cho họ tự do đi lại ở nội địa vì muốn đề cao tinh thần cảnh giác dể bảo vệ đất nước. Câu hỏi: Nêu môi quan hệ giữa nông nghiệp, thủ công nghiệp và thương nghiệp? Trả lời câu hỏi Nông nghiệp phát triển, đời sống nông dân ổn định tạo cơ sở thuận lợi cho sự phát triển của thủ công nghiệp và thương nghiệp phát triển. Thủ' công nghiệp phát triển, hàrig hóa làm ra càng nhiều, có 'chất lượng tốt dẫn đến nhu cầu trao đổi phát triển. II. SINH HOẠT XÃ HỘI VÀ VĂN HÓA 1. Những thay đổi về mặt xã hội Câu hỏi: Trong xã hội thời Lý có những tầng lớp nào trong cư dăn? Đời sống của họ ra sao? . Trả lời câu hỏi Vua quan: Bộ phận chính trong giai câp thống trị, được hưởng nhiều đặc quyền, đặc lợi. Địa chủ: Quan lại, hoàng tử, công chúa, một số thường dân: được cấp ruộng và có nhiều ruộng trở thành địa chủ có thế lực ở địa phương. _ Nông dân: Chiếm đa sô. Họ là lực lượng sản xuất chủ yếu của xã hội nhưng bị bóc lột nặng nề. . • Những người làm nghề thủ công, buôn bán: Họ phải nộp thuế và làm nghĩa vụ với vua. Nô tì vô'n là tù binh hoặc những người bị tội nặng, nợ nần hoặc bán thân, họ phải phục vụ trong cung điện, các nhà quan. Câu hỏi: Em hãy vẽ sơ đồ xã hội thời Lý và có nhận xét gỉ về xã hội thời Lý so với thời Đinh Tiền Lê. Trả lời câu hỏi Sơ đồ xã hội thời Lý. Nhận xét: So với thời Đinh - Tiền Lê, xã hội thời Lý sự phân biệt đẳng cấp đã sâu sắc hơn. Sô' địa chủ nhiều hơn, sô' nông dân tá điền bị bóc lột cũng tăng thêm. Giáo dục và văn hóa Câu hỏi: Những sự kiện nào cho thấy giáo dục ở thời Lý bắt đầu phát triển? Trả lời câu hỏi Sự kiện chứng tỏ giáo dục ở thời Lý bắt đầu phát triển là: + Năm 1070, Văn Miếu được xây dựng ở Thăng Long đế thờ Khổng Tử. Đây cũng là nơi dạy học cho các con vua. + Năm 1075, nhà Lý mở khoa thi đầu tiên để tuyển chọn quan lại. + Năm 1076, nhà Lý mở Quốc tử giám cho con em quý tộc đến học. Sau đó mở rộng cho con em quan lại và những người giỏi trong nước vào đây học tập, tố chức thêm một sô' kì thi. Câu hỏi: Nội dung học tập chủ yếu của nền giáo dục thời Lý là gì? Trả lời câu hỏi Nội dung học tập chủ yếu của nền giáo dục thời Lý là chữ Hán và đạo Nho, vì chữ Hán và đạo Nho đã được sử dụng từ thời Bắc thuộc, cho nên sử dụng chữ Hán, học sách Nho giáo trở thành một việc làm thuận tiện đô'i với giai câ'p thông trị lúc bấy giờ. Câu hỏi: Nêu điểm hạn chế về giáo dục và thi cử thời Lý. Trả lời câu hỏi Giáo dục và thi cử dưới thời Lý có những điểm hạn chê' là: Chê' độ thi cửa chưa có nền nếp, quy củ, khi nào nhà nước có nhu cầu mới mở khoa thi. Chỉ có con nhà giàu và con quan lại mới có điều kiện đi học. Câu hỏi: Em hãy nêu vị trí của dạo Phật ở thời Lý. Trả lời câu hỏi Đạo Phật thời Lý rất thịnh hành, phát triển rộng khắp trong nhân dân và được xem là quốc giáo. Câu hỏi: Quan sát hình 26 (sgk trang 49) em thấy hình rồng thời Lý có hình dáng như thế nào? Dáng rồng và hoa văn diêu khắc nói lên diều gì? Trả lời câu hỏi + Hình tượng con rồng là một đề tài chạm trổ’ khá phổ biến trong nghệ thuật điêu khắc thời Lý. Nhìn vào bức ảnh ta thây rồng mình trơn, toàn thân uốn khúc đều đặn, uyển chuyển như một ngọn lửa. Đầu rồng có tỷ lệ cân đốì, hài hòa với thân rồng, chân rồng thanh mảnh, thường có 3 móng. Toàn bộ con rồng có hoa văn uốn lượn theo hình chữ s, tượng trưng cho mây, mưa, sấm, chớp. + Hình tượng con rồng thời Lý gắn chặt với nguồn gốc lịch sử dân tộc (con Rồng, cháu Tiên), đồng thời cũng nói lên ước mơ, mong muốn mưa thuận, gió hòa của cư dân nông nghiệp trồng lúa nước. Sự thực, rồng chỉ là con vật tưởng tượng của người xưa, do đó rồng thời Lý mang những nét riêng biệt, độc đáo. Câu hỏi: Qua hình 24, 25, 26 sgk trang 47, 48, 49 em có nhận xét gì về trình độ kiến trúc và điêu khắc thời Lý? Trả lời câu hỏi + Trình độ kiến trúc và điêu khắc tinh vi, thanh thoát thể hiện theo các tượng Phật, ợ các hình trang trí rồng, chùa Một Cột đó là những hình tượng nghệ thuật độc đáo, phổ biến ở thời Lý. + Phong cách nghệ thuật đa dạng, độc đáo và linh hoạt của nhân dân ta thời Lý đã đánh dấu sự ra đời của một nền văn hóa riêng biệt của dân tộc, vãn hóa Thăng Long. Câu hỏi: Lập bảng so sánh về kinh tế, xã hội và văn hóa thời Lý và thời Đinh - Tiền Lê theo mẫu sau: Nội dung Nhà Đinh - Tiền Lê Nhà Lý Kinh tế Xã hội Văn hóa Trả lời câu hỏi Nội dung Nhà Đinh - Tiền Lê Nhà Lý Kinh tế Nông nghiệp ổn định và bước đầu phát triển. Thủ công nghiệp có nhiều ngành nghề. Trung tâm buôn bán, chợ... hình thành Nông nghiệp phát triển mạnh mẽ. Thủ công nghiệp tiếp tục phát triển. Có thêm nhiều nghề mới. Nhiều trung tâm trao đổi buôn bán. Hình thành địa điểm buôn bán với nước ngoài Xã hội Có hai tầng lớp: thông trị và bị trị nhưng sự phân biệt đẳng cấp chưa sâu sắc. Có hai tầng lớp chính: giai câp phong kiến thông trị và giai cấp nông dân bị trị cùng một sô' ít nô trì. -> sự phân biệt đẳng cấp đã sâu sắc hợn. Văn hóa Giáo dục chưa phát triển Nho học vào nước ta nhưng chưa ảnh hưởng đáng kể. Phật giáo phát triển Giáo dục bắt đầu phát triển. Phật giáo râ't phát triển Câu hỏi: Hãy kể tên 9 đời vua thời Lý và cho biết thời gian tồn tại? Trả lời câu hỏi Đời vua Thời gian 1. Lý Thái Tổ (Lý Công uẩn) 1010 - 1028 2. Lý Thái Tông (Lý Phật Mã) 1028 - 1054 3. Lý Thánh Tông (Lý Nhật Tôn) 1054 - 1072 4. Lý Nhân Tông (Lý Càn Đức) 1072 - 1127 5. Lý Thần Tông (Lý Dương Hoán) 1128 - 1138 6. Lý Anh Tông (Lý Thiên Tộ) 1138 - 1175 . 7. Lý Cao Tông (Lý Long Cán) 1176 - 1210 8. Lý Huệ Tông (Lý Hạo Sâm) 1121 - 1224 9. Lý Chiêu Hoàng (Phật Kim) 1224 - 1225