Giải Lịch Sử 7 Bài 23: Kinh tế, văn hóa thế kỉ XVI - XVIII
KINH TẾ, VĂN HÓA THẾ KỈ XVI - XVIII KINH TẾ 1. Nông nghiệp Câu hỏi: Sau chiên tranh Nam — Bắc triều tình hình nông nghiệp ở Đàng Ngoài ra sao? Trả lời câu hỏi Tình hình nông nghiệp ở Đàng Ngoài sau chiến tranh Nam - Bắc triều: + Sản xuất nông nghiệp bị phá hoại nghiêm trọng. + Nhà nước ít quan tâm đến thuỷ lợi và tổ chức khai hoang. + Ruộng đất công làng xã bị cường hào đem cầm bán. ■ + Ruộng đất bỏ hoang. Mất mùa đói kém xảy ra dồn dập. Câu hỏi: Cường hào đem cầm bản ruộng công đã ảnh hưởng đến sản xuất nông ngkiệp và đời sống nông dân như thế nào? Trả lời câu hởỉ Bọn cường hào đem cầm bán ruộng công đã làm cho diện tích ruộng công bị thu hẹp, nông dân mất ruộng cày cấy, mất mùa đói kém xảy ra dồn dập, nông'dân phải bỏ làng phiêu bạt đi nơi khác. Câu hỏi: Ớ Đàng Trong, chúa Nguyễn đã làm gì để phát triển nông nghiệp? Trả lời câu hỏi + Ớ Đàng Trong, các chúa Nguyễn ra sức khai thác vùng Thuận - Quảng, tổ chức di dân khai hoang, cấp nông cụ, lương ăn, lập thành làng ấp. + Riêng ở Thuận Hóa năm 1711, chúa Nguyễn chiêu tập dân lưu vong, tha tô thuế binh dịch 3 năm, khuyến khích họ trở về quê quán làm ăn. Tính đến 1776, số’ dân đinh tăng lên 126.857 suất, số ruộng đất tăng lên 265.507 mẫu. Câu hỏi: Phủ Gia Định gồm có mấy dinh, thuộc những tỉnh nào hiện nay? Trả lời câu hỏi + Năm 1968, Nguyễn Hữu Cảnh vào kinh lí phía nam, đặt phủ Gia Định. Tiếp đó, vùng đất Mĩ Tho, Hà Tiên cũng được sáp nhập vàó phú này. + Phủ Gia Định gồm hai dinh: dinh Trấn Biên (Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu, Bình Dương, Bình Phước) và dinh Phiên Trấn (Thành phố’ Hồ Chí Minh, Long An, Tây Ninh). Câu hỏi: Kết. quả của những chính sách phắt triển nông nghiệp của chúa Nguyễn ở Đàng Trong^ Trả lời câu hỏi + Nhờ khai hoang và điều kiện tự nhiên thuận lợi nên nông nghiệp ở Đàng 'Trong phát triển rõ rệt, nhất là vùng Đồng Bằng sông Cửu Long. + Năng suất lúa rất cao. + Sự phát triển nông nghiệp ở Đàng Trong dẫn đến sự hình thành một tầng lớp địa chủ lớn, chiếm đoạt nhiều ruộng đất. Câu hỏi: Vì sao sản xuất nông nghiệp ở Đàng Ngoài bị phá hoại nghiêm trọng? Trả lời câu hỏi Sản xuất nông nghiệp ở Đàng Ngoài bị phá hoại nghiêm trọng vì: Xung đột kéo dài giữa các tập đoàn phong kiến. Nhà nước Lê - Trịnh ít quan tâm đến nông nghiệp, ruộng đất. Do bọn địa chủ, cường hào chiếm ruộng cồng làm ruộng tư nên ruộng đất công làng xã bị thu hẹp, nông dân mất ruộng phải bỏ làng đi phiêu bạt nơi khác. Chế độ tô, thuế, binh dịch nặng nề. Do nạn tham ô quan lại hoành hành, chỉ lo ăn chơi, hà hiếp, bóc lột nhân dân. Câu hỏi: Vì sao sản xuất nông nghiệp ở Đàng Ngoài bị phá hoại nghiêm trọng còn nông nghiệp ở Đàng Trong lại phát triển như vậy? Trả lời câu hỏi Sản xuất nông nghiệp nghiệp ở Đàng Trong lại phát triển hơn ở Đàng Ngoài vì: Chúa Nguyễn có những chính sách tích cực để phát triển nông nghiệp. Nhờ đất đai màu mỡ, hạn hán lụt bão ít xảy ra, tạo điều kiện cho năng suất lúa cao. 2 Sự phái triển của nghề thủ cõng và buôn bán Câu hỏi: Em hãy hể tên những làng thủ công có tiếng ở nước la từ xu'a và hiện nay mà em biết. Trả lời câu hỏi ơ thế kỉ XVII, xuất hiện thêm nhiều làng thủ công (dệt vải lụa, gôm, rèn sắt, đúc đồng, dệt chiếu; bàn giấy, khắc bản in...). Nhiều làng thủ công nổi tiếng như: + Làng gốm Thố’ Hà (Bắc Giang), Bát Tràng (Hà Nội). + Làng dệt La Khê (Hà Tây). + Làng rèn sắt ở Nho Lâm (Nghệ An), Hiền Lương, Phú Bài (Thừa Thiên - Huế). + Làng làm đường mía ở Quảng Nam... Nhiều lái buôn phương Tây khen đường của nước ta “tốt nhất trong khu vực”, “là mặt hàng bán rất chạy, đường rất trắng và mịn hạt, đường phèn tinh khiết, trong suốt”. í âu hỏi: Ở địa phương em có những làng thủ công nào đang hoạt động hiện nay? (các em xem ở địa phương mình có những làng thủ công nào thì kể ra). Câu hỏi: Quan sát hình 51 sgk trang 11, em có nhận xét gì về gốm Bát Tràng? Trả lời câu hỏi + Gôm Bát Tràng rất được ưa chuộng, nổi tiếng không chỉ ở thời kì bấy giờ mà cho đến ngày nay làng gốm Bát Tràng vẫn là một trung tâm sản xuât nổi tiếng ở nước ta. + Gôm Bát Tràng rất được ưa chuộng, nên có câu: “ước gì anh lấy dược nàng, Đề anh mua gạch Bát Tràng về xây”. Câu hỏi: Những biếu hiện nào chứng tỏ sự phát triển của thương nghiệp trong các thế kỉ XVII - XVỈỈ1? Trả lời câu hỏi + Các huyện vùng đồng bằng và ven biển đều có chợ và phô' xá. + Xuất hiện thêm một sô' đô thị. + Nhiều thương nhân châu Âu, châu Á vào buôn bán với nước ta. Câu hỏi: Quan sát hình 52, sgk trang 112, “Một cảnh của Thăng Long thế kỉ XVII”, em thấy có những hình ảnh gì? Trả lời câu hởi + Bức ảnh trong sgk chụp lại bức vẽ về Thăng Long thế kỉ XVII của S.Ba-ron - một thương nhân Hấ Lan, trong cuô'n Miêu tả vương quốc Dàng Ngoài (1680). + Tranh của Ba-ron diễn tả cảnh duyệt quân ở giữa hồ Tả Vọng và 'sông Nhị Hà (sông Hồng) trước vương phủ và lầu Ngũ Long - một công trình kiến trúc lộng lẫy của Thăng Long, vừa là pháo đài luyện tập quân sự, vừa là nơi bái mạng của các tân khoa thế kỉ XVII - XVIII. + Bức vẽ còn diễn tả cảnh thuyền bè đi lại tấp nập trên sông Hồng; trên bờ là hình ảnh những phô' phường sầm uất, những ngôi nhà nhấp nhô. Đặc biệt, trong bức vẽ tác giả còn tái hiện các thương điếm của người Hà Lan, người Anh dựng ngay ven bờ sông một cách sinh động. Câu hỏi: Trong bức ảnh, hỉnh ảnh trên bờ sông có nhiều ngôi nhà và phố phường gợi cho em suy nghĩ gì về Thăng Long lúc bấy giờ? Trả lời câu hỏi + Sự giàu có, sầm uất của Thăng Long là do hoạt động buôn bán đem lại, chứng tỏ kinh tế phát triển, đặc biệt là thủ công nghiệp, thương nghiệp. + Qua bức vẽ, ta thấy Thăng Long ngoài là trung tâm chính trị, văn hóa còn thực sự là trung tâm kinh tế, là nơi hội tụ của các phường thủ công, trung tâm thu hút các thương nhân châu Á, châu Âu đến trao đổi, buôn bán, tạo nèn sự phát triển phồn thịnh của đô thị nước- ta thời bấy giờ. Câu hỏi: Ngoài Thăng Long em hãy kể tên một sô dô thị xuất hiện ở thời kì này. Trả lời câu hỏi Ngoài Thăng Long (Kẻ chợ) với 36 phô' phường, ở Đàng Ngoài có Phô' Hiến (Ilưng Yên). Bấy giờ có cầu: “Thứ nhát Kinh Kì, thứ nhì Phô' Hiến”. Ở Đàng Trong có Thanh Hà (Thừa Thiên - Huế), Hội An (Quảng Nam), Gia Định (Thành phố Hồ Chí Minh). Câu hỏi: Tại sao Hội An trở thành Thành phố cảng lởn nhất ở Đàng Trong? Trả lời câu hỏi Hội An trở thành Thành phô' cảng lớn nhất ở Đàng Trong vì: Đây là địa điểm tập trung buôn bán, trao đổi hàng hóa. Là nơi các thương nhân nước ngoài lui tới buôn bán tấp nập. Vị thế gần cửa biển thuận lợi cho các thuyền buôn nước ngoài ra vào. II. VĂN HÓA 1. Tôn giáo a. Nho giáo, Pkật giáo, Đạo giáo Câu hỏi: Nho giáo, Phật giảo và Đạo giáo ở các thế kỉ XVI - XVII có gì đáng chú ý so với thế kỉ XV? Trả lời câu hỏi Ớ các thế kỉ XVI - XVII, Nho giáo vẫn được chính quyền phong kiến đề cao trong học tập, thi cử và tuyển lựa quan lại. Phật giáo và Đạo giáo bị hạn chế ở thế kỉ XV, nay lại được phục hồi. Câu hỏi: Quan sát hình 53 sgk trang 113 “Biểu diễn võ nghệ”, em thấy có những hình ảnh gì? Trả lời câu hỏi + Đây là ảnh chụp lại bức tranh vẽ biểu diễn võ nghệ ở thế kỉ XVII. Nhìn vào bức tranh ta thây phía trên là hình ảnh hai chiến sĩ đang cưỡi 'ngựa đấu thương - một trong những loại vũ khí chủ yếu của kị binh. + ở giữa bức tranh là cảnh hai người đang đấu kiếm, bàn tay họ phối hợp nhịp nhàng, điều khiển kiêm và khiên, tạo nên sự linh hoạt của bộ binh. + Phía trái, bên dưới bức tranh là hình ảnh hai người đang trong tư thế chuẩn bị biểu diễn điệu võ tay không, một trong những môn võ cổ truyền của dân tộc, bên cạnh là trọng tài điều khiển trận đấu. + Phía dưới, bên phải bức tranh là hình ảnh một xạ thủ đang giương curỉg biểu diễn loại vũ khí đặc trưng của các dân tộc miền núi. Câu hỏi: Cảnh bỉểu diễn võ nghệ nói lên điều gì? Trả lời câu hỏi Ớ thế kỉ XVII, truyền thống thượng võ của dân tộc vẫn được phát huy, mọi người đều chú ý luyện tập võ nghệ, sẵn sàng chiến đấu để bảo vệ đất- nước. Câu hỏi: Bên cạnh truyền thống thượng võ, em hãy nêu một số nếp Sống văn hóa truyền thống khác của dân tộc ta. Trả lời câu hỏi Một số nếp sống văn hóa truyền thông khác của dân tộc ta: Tín ngưỡng: Làng xã thờ thành hoàng, gia đình thờ tổ tiên. IlằỊÍg năm, làng mở hội tại đình, có nơi tại chùa, dân làng tổ chức biểu diễn chèo, tuồng, múa rối, đánh vật, đua thuyền... Câu hỏi: Eĩn hãy nêu một sô tín ngưỡng cổ truyền của dân tộc ta hiện nay vẫn còn bảo lưu và phát triển. Trả lời câu hỏi Tín ngưỡng cổ truyền vẫn còn bảo lưu và phát triển đến ngày nay: Làng xã thờ Thành hoàng. Gia đình thờ tồ tiên, ông bà, cha mẹ... Thờ cúng ông Địa, Táo Quân, Quan Âm... Cúng đất, cúng Tất niên, cúng rằm, mồng một, cúng đầu năm... Cúng cầu mưa, lễ cầu ngư, cầu an gia quyến... Câu hỏi: Công việc thờ cúng tổ tiên của nhân dân ta thể hiện diều gì? Trả lời câu hỏi Việc thờ cúng tổ tiên của nhân dân ta thể hiện lòng tôn kính, biết ơn đối với các đấng sinh thành. Việc thờ. cúng tổ tiên vừa là tình cảm thành kính thiêng liêng, vừa là ý thức, trách nhiệm của mỗi người trong việc đền đáp công ơn tể tiên. Câu hỏi: Câu ca dao “Nhiễu điều phủ lấy giá gựơng, Người trong một nước phải thương nhau cùng” nói lên điều gì? Trả lời câu hỏi Câu ca dao đã nói lên tình đoàn kết tương thân, tương ái trong thôn xóm, làng bản, người dân một nước phải yêu thương giúp đỡ lẫn nhau. Câu hỏi: Đạó Thiên Chúa bắt nguồn từ đâu? Vì sao lại xuất hiện ở nước ta? Trả lời câu hỏi + Đạo Thiên Chúa phát triển ở châu Âu từ thời cổ - trung đại, trung tâm là Giáo hội La Mã (Rô-ma, Ý). + Từ năm 1533, các giáo sĩ (người Bồ Đào Nha) theo thuyền buôn phương Tây đến nước ta truyền bá đạo này. Sang thế kỉ XVII-XVIII, cùng với việc chạy đua tìm nguồn lợi và tài nguyên của thương gia châu Âu, hoạt động của các giáo sĩ truyền đạo Thiên Chúa ngày càng tăng. Câu hỏi: Thái độ của chính quyền Trịnh - Nguyễn đối với dạo Thiên Chúa như thế nào? Trả lời câu hỏi Đạo Thiên Chúa không phù hợp với cách cai trị dân của chúa Trịnh, chúa Nguyễn. Do vậy, các chúa đã nhiều lần ngăn cấm, nhưng các giáo sĩ vẫn tiếp tục vẫn tìm cách truyền đạo. Câu hỏi: ơ thế kỉ XVI-XVII, nước ta có những tôn giáo nào? Trả lời câu hỏi Thế kỉ XVI-XVII, nước ta có những tôn giáo: Nho giáo, Phật giáo, Đạo giáo và Thiên Chúa giáo. Sự ra đời chữ Quốc ngữ Câu hỏỉ: Chữ Quốc ngữ ra đời trong hoàn cảnh nào? Trả lời câu hỏi + Cho đến thế kỉ XVII, tiếng Việt đã phong phú và trong sáng. Trên cơ sở đó, các giáo sĩ phương Tây vào nước ta để truyền đạo đã dùng chư cái La-tinh (a, b, c...) ghi âm tiếng Việt để tiện việc biên soạn và giảng giáo lý Thiên Chúa. Câu hỏi: Ai dã đóng vai trò quan trọng trong việc dùng chữ cái La-tinh ghi âm tiếng Việt? Trả lời câu hỏi Người đã đóng vai trò quan trọng trong việc dùng chữ cái La-tinh ghi âm tiếng Việt là A-lêc-xăng dơ Rốt (Alexandrede Rhodes). Câu hỏi: Em hãy giới thiệu vài nét về A-lêc-xăng-đơ Rốt. Trả lời câu hỏi . + A-lêc-xăng dơ Rốt là giáo sĩ người Pháp. Năm 1627, A-lêch-xăng đơ Rốt thành lập Đoàn truyền giáo ở Đàng ngoài. Năm 1649, ông về Rô-ma (I-ta-li-a) vận động thành lập ở nước ta một giáo đoàn Thiên Chúa. + Sau đó, ông trở về Pa-ri cho xuất bản nhiều kí sự, bản đồ giới thiệu nước ta. ít lâu sau, Hội truyền giáo nước ngoài của Pháp chính thức thành lập, đẩy mạnh hoạt độịig truyền giáo ra khắp vùng Đông Á và Đông Nam Á. + Ông cũng là giáo sĩ. có nhiễu đóng góp vào việc La-tinh hóa tiếng Việt. Câu hỏi: Vì sao chữ cái La-tinh ghi ăm tiếng Việt trở thành chữ Quốc ngữ của nước ta cho đến ngày nay? Trả lời câu hỏi Chữ cái La-tinh ghi âm tiêng Việt trở thành chữ Quốc ngữ của nước ta cho đến ngày nay vì đây là loại chữ viết tiện lợi, khoa học, dễ phố' biến, là công cụ thông tin rất thuận tiện. - Chữ Quốc ngữ có vai trò quan trọng góp phần đắc lực vào việc truyền bá khoa học, phát triển văn hóa trong các thế kỉ sau, đặc biệt là trong văn học viết. Văn học và nghệ thuật dân gian Câu hỏi: Trong các thế kỷ XVI - XVII văn học chữ Nôm phát triển như thế nào? Trả lời câu hỏi Trong các thế kỉ XVI - XVII, tuy văn học chữ Hán vẫn chiếm ưu thế, nhưng văn học chữ Nôm đã phát triển mạnh hơn trước. Thơ Nôm. truyện Nôm xuất hiện ngày càng nhiều. Có truyện Nôm dài 8000 câu nhự bộ diễn ca lịch sử Thiên Nam ngữ lực. Câu hỏi: Các tác phẩm văn học chữ Nôm thê kỉ XVI có gì khác với tác phẩm văn học ở thê kỉ XV? Trả lời câu hỏi + Khác với các tác phẩm văn học ở thế kỉ XV có xu hướng ca tụng cảnh “thái bình thịnh trị”, từ thế kỉ XVI, văn học Nôm thường phản ánh tâm trạng bi quan, trăn trở của kẻ sĩ trước thế sự đảo điên (ví dụ như thơ văn Nguyễn Bỉnh Khiêm). + Mặt khác, tư tưởng nhân đạo và khuynh hướng trữ tình bắt đầu phát triển qua những truyện Nôm dài, đặc biệt là truyện Nôm khuyêt danh (như Trê Cóc, Trinh Thử, Nhị Độ Mai,...) Câu hỏi: Em biết gì về Nguyễn Bỉnh Khiêm? Trả lời câu hỏi Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491-1585) quê ở huyện Vĩnh Bảo (Hải Phòng), đỗ trạng nguyên, làm quan triều Mạc rồi từ quan về dạy học, người đương thời quen gọi là Trạng Trình. Ông có tấm lòng cao thượng, muôn “lo trước những việc lo của thiên hạ”. Câu hỏi: Em biết gì về Đào Duy Từ? Trả lời câu hỏi + Đào Duy Từ (1572-1634) vừa là một nhà thơ lớn, nhà văn hóa, vừa là nhà quân sự có tại. Ông sinh tại làng Hoa Trai (Tĩnh Gia - Thanh Hóa), có tài, nhưng không được chúa Trịnh cho đi thi. + Vào Đàng Trong, Đào Duy Từ được chúa Nguyễn phong tước hầu và trọng dụng trong việc xây dựng hệ thông Luỹ Thầy. Ông còn viết một số tác phẩm có công phát triển nghề hát bội ở Đàng Trong và là người khởi thảo tuồng Sơn Hậu. Câu hỏi: Cạc tác phẩm văn học Nôm .tập trung phản ánh vấn đề gì? Trả lời câu hỏi Nội dung các truyện Nôm này đề cập đến những vân đề thiết thực của cuộc- sống và hạnh phúc của con người, qua đó tô' cáo những bất công xã hội, phơi bày sự thối nát của bộ máy quan liêu. Câu hỏi: Thơ Nôm xuất hiện ỉigày càng nhiều đã có ý nghĩa như thế nào đối vôi tiếng nói và văn hóa dân tộc? Trả lời câu hỏi Khẳng định người Việt có ngôn ngữ riêng của mình. Làm cho tiếng Việt thêm trong sáng, nền văn học dân tộc ngày càng phát triển. Thể hiện ý thức tự lập, tự cường của dân tộc. Câu hỏi: Hãy hể tên một số nghệ thuật dân gian nước ta thế kỉ XVIIXVIII? Trả lời câu hỏi Biểu diễn múa trên dây, múa đèn và các trò ảo thuật. Điêu khắc gồ trong các đình, chùa. Chèo thuyền, đấu vật, chọi gà, tắm ao, đánh cờ... Câu hỏi: Cho biết công trình điêu khắc nổi tiếĩig nhất thời bấy giờ. Trả lời câu hỏi Nổi tiếng nhất là công trình điêu khắc Tượng Phật Bà Quan Âm nghìn mắt nghìn tay ở chùa Bút Tháp (Bắc Ninh). Câu hỏi: Quan sát hình 54 sgk trang 115, “Tượng Phật Bà Quan Ảm nghìn mắt nghìn tay”, em có nhận xét gì về nghệ thuật điêu khắc gỗ lúc bấy giờ? Trả lời câu hỏi Công trình nghệ thuật tượng Phật bà Quan Âm nghìn mắt nghìn tay do Nam tước Trương Văn Thọ thực hiện trong ba năm. Trên bức tượng, các'cánh íay. to xoè ra uyển chuyển như động tác múa. Những bàn tay nhỏ sắp xếp nhu' ánh hào qụang. Bức tượng có vẻ đẹp tự nhiên, mềm mại. Đó là một công trình nổi tiếng, thể hiện tài năng điêu khắc gỗ trong nền nghệ thuật dân gian Việt Nam thời bâ'y giờ. Câu hỏi: Vì sao nghệ thuật dân gian thời kì này phát triển cao? Trả lời câu hỏi Do đời sông con người ngày càng phát triển nên sinh hoạt tinh thần không thể thiếu của quần chúng nhân dân sau những ngày lao động vất vả. Thời kì này đạo Phật và Đạo giáo được khôi phục và phát triển trở lại, tạo điều kiện cho phong cách dân gian trong nghệ thuật điêu khắc nở rộ, thể hiện ở phù điều gỗ ở các chùa chiền... Sự phát triển phong phú của dòng văn học chữ Nôm, văn'học dân gian phản ánh đời sống lao động cần cù, vâ't vả nhưng lạc quan của nhân dận, lên án xã hội đương thời và ca ngợi tình yêu thương con người.