Giải Lịch Sử 7 Bài 15: Sự phát triển kinh tế và văn hóa thời Trần
BAI 15 Sự PHÁT TRIEN KINH TẾ VÀ VĂN HÓA THỜI TRẦN Sự PHÁT TRIỂN KINH TẾ 1. Tình hình kinh tế sau chiến tranh Câu hỏi: Nhà Trần đã thực hiện các chính sách gì để phục hồi và phát triển nông nghiệp?■ Trả lời câu hỏi Sau chiến tranh nền kinh tế thời Trần bị chiến tranh tàn phá nặng nề gặp nhiều khó khăn. . Để phát triển nông nghiệp, nhà Trần đã thực hiện các chính sách: + Đẩy mạnh công cuộc khai khẩn đất hoang, mở rộng diện tích sản xuất. + Sửa, đắp đê điều, dẫn nước tưới tiêu, phòng lụt. + Các vương hầu, quý tộc nhà Trần tiếp tục chiêu tập dân nghèo khai hoang, lập điền trang. + Chia ruộng đất công cho nông dân cày cấy và thu thuế. + Nhà Trần ban thái ấp cho quý tộc, vương hầu. Câu hỏi: Sau chiến tranh tình hình ruộng đăt thời Trần có nét gì nổi bật? Trả lời câu hỏi Tình hình ruộng đất thời Trần sau chiến tranh có nét nổi bật là ruộng đất công ở làng xã chiếm phần lớn ruộng đất trong nước và là nguồn thu nhập chính của nhà nước, ngoài ruộng đất tư theo hình thức điền trang và thái ấp còn xuất hiện ruộng đất tư hữu của địa chủ ngày càng nhiều. Câu hỏi: Ruộng điền trang và thái ấp xuất hiện và có đặc điểm như thế nào? Trả lời câu hỏi Điền trang có từ thời Trần, do chủ trương của Nhà nước cho phép các vương hầu, quý tộc, phò mã chiêu tập nông dân không có ruộng đi khai hoang, lập điền trang. Loại ruộng đất khai hoang này thuộc quyền sở hữu của vương hầu, quý tộc. Thái ấp là bộ phận ruộng đất mà nhà Trần phong cho vương hầu, quý tộc và họ không có quyền sở hữu tư nhân, nhìn chung chỉ được hưởng một đời, nhà nước có thể tước của người này ban cho người khác. Thái ấp có khả nhiều ở thời Trần. Cho đến nửa cuối thế kỉ XIV, sự tồn tại của Thái ấp chưa gây ảnh hưởng xấu đến sự phát triển của nền kinh tế. Câu hỏi: Em có nhận xét gì về tình hình kinh tê nông nghiệp của Đại Việt sau chiến tranh? Trả lời cău hỏi Kinh tế nông nghiệp của Đại Việt sau chiến trạnh nhanh chóng được phục hồi và ngày càng phát triển mạnh mẽ hơn trước. Ruộng đất cũng ngày càng1 tập trung vào tay các quý tộc, vương hầu, địa chủ. Câu hỏi: Tình hình thủ công nghiệp thời Trần như thê nào? Trả lời câu hỏi •H Thủ công nghiệp rất phát triển. + Thủ công nghiệp do nhà nước trực tiếp quản lý được mở rộng, gồm có nhiều ngành nghề khác nhau như nghề làm đồ gốm tráng men, nghề dệt vải, lụa, chế tạo vũ khí, đóng thuyền đi biển... + Thủ công nghiệp trong nhân dân rất phổ hiến và phát triển, nổi bật là nghề làm đồ gôm, rèn sắt, nghề đúc đồng, làm giấy và khắc bản in, nghề mộc và xây dựng, khai khoáng v.v... + Một số thợ thủ còng cùng'nghề như làm đồ gôm, dệt vải lựa, nhuộm, làm giấy... tụ họp lại, lập thành làng nghề. Một số người tới Thăng Long lập ra các phường nghề. + Cầc mặt hàng thủ công ngày càng tốt, đẹp hơn do trình độ kỹ thuật được nâng cao. Câu hỏi: Tình hình thương nghiệp thời Trần sau chiến tranh như thế nào? Trả lời câu hỏi + Buôn bán tấp nập, chợ búa mọc -lên ở nhiều nơi. + Xuất hiện một số thương nhân thường tập trung ở các đô thị, thương cảng. + Thăng Long là trung tâm kinh tế khá sầm uất của cả nước, có nhiều phường thủ công, nhiều chợ lớn thu hút người buôn bán các nơi. + Việc trao đổi, buôn bán với thương nhân nước ngoài được đẩy mạnh qua cảng Vân Đồn. Tình hình xã hội sau chiến tranh Câu hỏi: Xã hội thời Trần có những tầng lớp nào và cho biết địa vị của các tầng lớp đó? Trả lời câu hỏi * Xã hội thời Trần có các tầng lớp là Vương hầu, quý tộc Địa chủ Nông dân Thợ thủ công, thương nhân. Nông nô và nô tì. * Địa vị của các tầng lớp trong thời Trần: Tầng lớp vương hầu quý tộc. + Tầng lớp vương hầu, quý tộc thời Trần ngày càng có nhiều ruộng đất (điền trang, thái ấp). + Họ có nhiều đặc quyền, đặc lợi, nắm giữ các chức vụ chủ yếu trong bộ máy chính quyền ở triều đình và các địa phương. Tầng lớp địa chủ Tầng lớp địa chủ là những người giáu có trong xã hội, có nhỉều ruộng đất tư cho nông dân cày cấy để thu tô nhưng không thuộc tầng lớp quý tộc. Tầng lớp nông dân: + Nông dân cày ruộng công của nhà nước ở các làng xã là tầng lớp bị trị, đông đảo nhát trong xã hội. + Từ thế kỉ XIV, do nhiều năm bị mất mùa, đói kém, nông dân phải bán ruộng đất, bởi vậy tầng lớp nông dân tá điền lĩnh canh ruộng đất và nộp tô cho địa chủ đông hơn trước. Thợ thủ công, thương nhân Tầng lớp thợ thủ công, thương nhân chiếm một tỉ lệ nhỏ trong cư dân, nhưng cũng ngày một đông hơn do sự phát triển của các nghề thủ công và việc buôn bán được đẩ‘y mạnh. Nông nô, nô tì + Là tầng lớp thấp kém nhất trong xã hội. + Họ bị lệ thuộc và bị quý tộc bóc lột .nặng nề hơn nông dân tá điền. + Con cái của nô tì cũng là nô tì của chủ. Câu hỏi: Mức độ phân hóa các tầng lớp xã hội dưới thời Trần có gì khác so với thời Lý? Trả lời câu hỏi Xã hội thời Trần có sự phân hóa xã hội mạnh mẽ và ngày càng sâu sắc hơn, địa chủ ngày càng đông, nông nô và nô tì ngày càng nhiều. Câu hỏi: Em hãy trình bày vài nét về tình hình xã hội thời Trần. Trả lời câu hỏi Sau chiến tranh chông Mông-Nguyên, xã hội thời Trần ngày càng phân hóa: • Vương hầu, quý tộc ngày càng có nhiều ruộng đất, họ có nhiều đặc quyền, đặc lợi, nắm giữ các chức vụ chủ yếu trong bộ máy chính quyền. Tầng lớp địa chủ có nhiều ruộng đất tư cho nông dân cày cấy để thu tô. Nông dân cày cấy ruộng công, làng xã là tầng lớp đông đảo nhất, nông dân lĩnh canh đông hơn trước. Tầng lớp thợ thủ công, thương nhân ngày một đông. Nông nô, nô tì là tầng lớp thấp kém nhất trong xã hội, họ bị lệ thuộc quý tộc. II. Sự PHÁT TRIỂN VĂN HÓA Đời sống văn hỏa Câu hỏi: Tín ngưỡng thời Trần như thế nào? Trả lời câu hỏi Ớ thời Trần, những tín ngưỡng cồ’ truyền vẫn phổ biến trong nhâr dân và có phần phát triển hơn như tục thờ tổ tiên, thờ các anh hùng d tộc, những người có công với làng nước... Câu hỏi: Dạo Phật dưới thời Trần so với thời Lý phát triển như thê nào? Trả lời câu hỏi Đạo Phật dưới thời Trần so với thời Lý vẫn phát triển tuy không mạnh bằng thời Lý. Câu hỏi: Nêu những biểu hiện chứng tỏ dạo Phật thời Trần vẫn phát triển? Trả lời câu hỏi Những biểu hiện chứng tỏ đạo Phật thời Trần vẫn phát triển là Trong nước có nhiều người đi tu, kể cả những người thuộc giai câp thống trị. Chùa chiền mọc lên ở khắp nơi. “Nhân dân quá nửa làm sư, trong nước chỗ nào cũng có chùa” Câu hỏi: Vì sao thời Trần, Nho giảo ngày càng phát triểri và địa vị của Nho giáo ngày càng được nâng cao? Trả lời câu hỏi Vị trí của Nho giáo dưới thời Trần ngày càng được nâng cao và phát triển hớn so với đạo Phật. Nho giáo ngày càng phát triển và'địa vị của Nho giáo ngày càng được nâng cao vì: + Nhu cầu xây dựng bộ máy nhà nước phong kiến của giai cấp thông trị. + Các nhà nho được bố nhiệm giữ những chức vụ quan trọng trong bộ máy nhà nước. + Chế độ học tập thi cử để đào tạo, tuyển dụng quan lại với nội dung học tập là đạo Nho cũng góp phần làm cho Nho giáo phát triển hơn. Câu hỏi: Em hãy kể tên một sô nhà Nho tiêu biểu dưới thời Trần? Trả lời câu hỏi Một số nhà Nho tiêu biểu dưới thời Trần là Trương Hán Siệu, Đoàn Nhữ Hài, Phạm Sư Mạnh, Lê Quát, đặc biệt là thầy giáo Chu Văn An. Câu hỏi: Em hãy giới thiệu vài nét về Chu Văn An. Trả lời câu hỏi + Chu Văn An sinh ngày 25 tháng 8 năm Nhâm Nhìn (1292) ở Thanh Trì, Hà Nội. Từ nhỏ, ông đã bộc lộc những đức tính cao quý như ham học, cương trực, liêm khiết. Ông đậu tiến sĩ thời Trần, nhưng không ra làm quan, mà ở nhà dạy học. về sau, ông được vua Trần Minh Tông mời giữ chức Tư nghiệp Quốc tử giám (chức quan thư hai trong Qúốc tử giám). + Thời Trần Dụ Tông, chính sự nhà Trần đồ nát, quan lại nhũng nhiễu dân chúng, tham lam, bè phái, ông dâng sớ lên vua xin chém đầu 7 tên nịnh thần gây rối loạn triều chính. Vua không nghe, ông từ quan về Chí Linh (Hải Dương) dạy học, viết sách, làm thơ. Sau khi qua đời, ông được thờ ở' Văn Miếu. Câu hỏi: Sinh hoạt văn hóa thời Trần được thể hiện ìihư thê nào? Trả lời câu hỏi Các hoạt động văn hóa thời Trần phong phú, đa dạng, ựiang đậm tính dân tộc. Tín ngưỡng cổ truyền phổ biến, đạo Phật vẫn phát triển, Nho giáo được nâng cao. Nhiều hình thức sinh hoạt văn hóa như ca hát, nhảy múa, chèo tuồng, múa rốì, đấu vật, cướp cầu, đua thuyền.rất phổ biến và phát triển. Tập quán sông giản dị. Nhưng bên trong sự giản dị đó là một dân tộc giàu tinh thần thượng võ, yêu quê hứơng đất nước thiết tha và trọng nhân nghĩa. Câu hỏi: Nguyên nhăn nào dẫn đến sự phát triển của nền văn hóa thời Trầĩi? Trả lời câu hỏi Nền văn hóa thời Trần phát triển là do + Dưới thời Trần giáo dục thi cử thịnh hành, phát triển, đã đào tạo được nhiều nho sĩ trí thức giỏi. + Sau các cuộc kháng chiến chống Mông - Nguyên đầy gian lao, nhuhg đã thắng lợi vẻ vang, lòng tự hào, yêu quê hương, đất nước và ý thức tự cường dân tộc đã được khơi dậy ở các nho sĩ, trí thức, các nhà thơ, nhà văn... Văn học Câu hỏi: Em hãy cho biết vài nét về văn học thời Trần. Trả lời câu hỏi + Nền văn học (bao gồm cả văn học chữ Hán và chữ Nôm) vốn rất phong phú, đậm đà bản bắc dân tộc, chứa đựng sâu sắc lòng yêu nước, tự hào dân tộc, được phát triển mạnh ở thời Trần, đã làm rạng rỡ cho văn hóa Đại Việt. + Bấy giờ có nhiều tác gia nổi tiếng với những tác phẩm đặc sắc mà tiêu biểu là Trần Quốc Tuấn với Hịch tướng sĩ, Trần Quang Khải với bài thơ Phò giá về kinh, Trương Hán Siêu với Phú sông Bạch Đằng v.v... Giáo dục và khoa học - kỹ thuật Câu hỏi: Trình bày tình hình giáo dục thơi Trần Trả lời câu hỏi Tình hình giáo dục thời Trần + Quốc tử giám mở rộng việc đào tạo con em quý tộc, quan lại. + Các lộ, phủ quanh kinh thành đều có trường công. + Trong nhân dân, ơ các làng xã có trường tư. + Các kì thi được tổ chức ngày càng nhiều. Câu hỏi‘: Em CÓ nhận xét gì về tình hình giáo dục thời Trần so với thời Lý? Trả lời câu hỏi Tình hình giáo dục thời Trần đã phát triển hơn thời Lý, trường học được mở nhiều, các kì thi được tổ chức đều đặn, có quy củ, nề nếp hơn. Phép, thi dưới thời Trần được tổ' chức theo định kì 7 năm một lần. ' - Điều lệ thi ngày càng nghiêm ngặt hơn. Tuyển lựa được nhiều nhân tài thực sự do chế độ thi cử nghiêm ngặt. Câu hỏi: Em hãy trình bày vài nét về khoa học - kỹ thuật thời Trần và có nhận xét gì? Trả lời câu hỏi + Cơ quan chuyên viết sử ra đời (Quốc sử viện) do Lê Văn Hưu đứng đầu. Năm 1272, ông biên soạn xong bộ Đại Việt sử kí gồm 30 quyển. Đây là bộ chính sử đầu tiên có giá trị của nước ta. + Về quân sự, tác phẩm nổi tiếng Binh thư yếu lược của Trần Hưng Đạo đánh dấu bước phát triển về lí luận quân sự của Đại Việt. + Trên lĩnh vực y học, người thầy thuốc nổi tiếng Tuệ Tĩnh đã nghiên cứu cây thuốc nam, tổng kết việc chữa bệnh bằng thuốc nam trong nhân dân. + Một số nhà thiên văn học như Đặng Lộ, Trần Nguyên Đán cũng có những đóng góp đáng kể. + Cuối thế kỉ XIV, Hồ Nguyên Trừng và các thợ thủ công giỏi đã chế tạo được súng thần cơ và đóng các loại 'thuyền lớn, có hiệu quả cao trong chiến đấu. + Khoa học - kỹ thuật thời Trần phát triển mạnh hơn thời Lý trên mọi lĩnh vực và có nhiều đóng góp cho nền văn hóa dân tộc, tạo bước phát trier cao cho nền văn minh Đại Việt. Nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc Câu hỏi: Nêu những công trình kiến trúc và điêu khắc mới ra đời ở thời Trần. Trả lời câu hỏi Kiến trúc: Tháp Phổ Minh (Nam Định), thành Tây Đô (Thanh Hóa), một sô' cồng trình được tu sửa lại có quy mô hợn như cung điện và Hoàng thành ở Thăng Long, cung Thái thượng hoàng ở Tức Mặc (Nam Định), tháp Bình Sơn (Vĩnh Phúc). Điêu khắc: nhiều tượng hổ, sư tử, trâu, chó và các quan hầu bằng đá, hình rồng khắc trên đá. Câu hỏi: Quan sát hình 37, (sgk trang 73) “Tháp Phổ Minh”, em hãy giới thiệu những nét độc đáo của nghề thuật kiến trúc thời Trần, Trả lời câu hỏi + Tháp cao khoảng 21m, gồm 14 tầng, càng lên cao càng nhỏ dần, Tầng thứ nhất và bệ nền bằng đá, có trang trí các hình hoa, lá; sóng nước., mây cuốn rất tinh tế, uyển chuyển. Các tầng trôn xây bằng gạch nung gà màu đỏ, chạm khắc hình rồng rất đẹp. Trên cùng là một búp ổa hình lầu rượu. + fang nào cũng trổ 4 cửa vòm cuốn, giữa các tầng là gờ mái nhỏ. Bệ thá’ được đặt. giữa một ô vuông, mỗi chiều rộng gần 9m, ăn sâu dưới đâ't kh>ảng nửa mét. Xung quanh là 4 bức tường hoa, 4 góc xây cột trụ đắp đ/n lồng. + Toàn bộ hg khoảng 700 tấn, dựng trên nền đâ't vùng chiêm trũng. Trải qua gần 7 thế kỉ, tháp Phổ Minh vẫn đứng vững, minh chứng cho tặi nghệ kiến trúc độc đáo của cha ông .ta. Câu hỏi: Quan sát hình 38 (sgk trang 73) “Hình dầu rồng men lục”, em hãy giới thiệu những nét dộc đáo của nghề thuật điêu khắc thời Trần. Trả lời câu hỏi Thời Lý, hoa văn trên đầu rồng thường có dang chữ “S” tượng trưng cho mâ.v mưa. Nhưng đến thời Trần, dạng hoa văn này dần dần mất đi. Cổ những chi tiết mới xuất hiện trên đầu rồng là cặp sừng và đôi tai đã làm tăng thêm vẻ dữ tợn, uy nghi, đường bệ của con rồng - biểu tượng cho uy quyền của giai cấp thông trị thời Trần. Câu hỏi: Em cỏ nhận xét gì về tình hình văn hóa, giáo dục, khoa học, kỹ thuật thời Trần? Trả lời câu hỏi Tìrh hình văn hóa, giáo dục, khoa học, kĩ thuật thời Trần phát triển mạnh mẽ hơn thời Lý, thời Trần đã đạt những thành tựu trong lĩnh vực văn hóa, giáo dục, khoa học-kĩ thuật, nghệ thuật có giá trị lớn mà .thời Lý chưa có được, chứng tỏ Đại Việt dưới thời Trần là một quốc gia cường thịnh. Câu hỏi: Tại sao văn học, giáo dục, khoa học, nghệ thuật thời Trầĩi phát triển? Trả lời câu hỏi Văn học, giáo dục, khoa học, nghệ thuật thời Trần phát triển mạnh hơn thời Lý vì: + Có sự quan tâm của nhà nước với nhiều chính sách và biện pháp t ch cực, tiến bộ. + Kinh tế phát triển, xã hội ổn định. + Lòng tự hào, tự cường dân tộc được củng cố và nâng cao sạu các cuộc kháng chiến chông ngoại xâm thắng lợi. Câu hỏi: Những thành tựu dạt được của nhà Trần trên các lĩnh vực: Lịch sử, quân sự, y học, thiên văn học, kiến trúc và điêu kkắc. Trả lời câu hỏi Lịch sử: Bộ “Đại Việt sử ký” của Lê Văn -Hưu. Quân sự: Ba lần chiến thắng giặc Nguyên; Tác phẩm “Binh thư jếu lược” của Trần Hưng Đạo. Y h ??: Tuệ Tĩnh nghiên cứu cây Hìuốcmamđế’ chữa bệnh trong nhân dân. Thiên văn học: Nhà thiên văn nổi tiếng ĐạhgTbỘT-Tcạn Nguyên Đán. Kiến trúc: Xây dựng nhiều công trình kiến trúc mới: Chùa Phổ’ Minh (Nam Hịnh); Thành Tây Đô (Thanh Hóa). Điêu khắc: Lăng mộ vua và quý tộc có nhiều tượng hổ, sư tử, chó và các quan hầu bằng đá. Hình rồng khắc trên đá trau chuốt, có sừna uy .nghiêm.