Giải Lịch Sử 7 Bài 27: Chế độ phong kiến nhà Nguyễn
CHƯƠNG 6. BÀI 27 VIỆT NAM NỬA ĐẦU THẾ KỈ XIX CHẾ ĐỘ PHONG KIẾN NHÀ NGUYỄN I. TÌNH HÌNH CHÍNH TRỊ - KINH TẾ Nhà Nguyễn lập lại chê độ phong kiến tập quyền Câu hỏi: Nguyên nhân cơ bản nào làm cho triều Tây Sơn suy yếu? Trả lời câu hỏi Quang Trung mất, Quang Toản lên ngôi vua, nhưng không đủ năng lực và uy tín điều hành công việc quốc gia. Nội bộ triều đình chia rẽ, mâu thuẫn ngày càng gay gắt. Câu hỏi: Nhân cơ hội triều Tây Sơn suy yếu Nguyễn Ánh có hành động gì ? Trả lời câu hỏi + Nhân nội bộ Tây Sơn suy yếu, hằng năm đến mùa gió đồng - nam, Nguyễn Ánh đem thuỷ binh tiến ra lấn dần vùng đất của Tây Sơn. + Sau khi chiếm được Quy Nhơn (tháng 6-1801), Nguyễn Ánh đánh thẳng ra Phú Xuân. Nguyễn Quang Toản phải chạy ra Bắc Hà. + Khoảng giửa năm 1802, Nguyễn Ánh huy động nhiều cánh quân thuỷ - bộ đồng thời tiến ra Bắc. Quân của Nguyễn Ánh lần lượt đánh chiếm vùng đ<ất tư Quảng Trị đến Nam Định rồi tiến thẳng về Thăng Long. Nguyễn Quang Toản vượt sông Nhị (sông Hồng) chạy lên mạn Bắc Giang thì bị bắt, chấm dứt triều Tây Sơn. Câu hỏi: Nhà Nguyễn làm gì để lập lại chế độ phong kiến tập quyền? Trả lời câu hỏi + Năm 1802, Nguyễn Ánh đặt niên hiệu Gia Long, chọn Phú Xuân làm kinh đô, lập ra triều Nguyễn; năm 1806, lên ngôi hoàng-đế. Nhà nước quân chủ tập quyền được củng cố’. Vua Nguyễn trực tiếp điều hành mọi việc hệ trọng trong nước, từ trung ương đến địa phương. + Năm 1815, nhà Nguyễn ban hành bộ Hoàng triều luật lệ (còn gọi là luật Gia Long). + Các năm 1831-1832, nhà Nguyễn chia nước làm 30 tỉnh và 1 phủ trực thuộc (Thừa Thiên). Đứng đầu mỗi tỉnh lớn là chức tổng đốc, còn các tỉnh vừa và nhỏ là chức tuần phủ. + Quân đội nhà Nguyễn gồm nhiều binh chủng. Ớ kinh đô và các trấn, tỉnh, đều xây thành trì vững chắc. Câu hỏi: Việc chia nước ta thành 30 tỉnh và một phủ Thừa Thiên nói lên diều gì? Trả lời câu hỏi Việc chia nước ta thành 30 tinh và một phủ Thừa Thiên nhằm mục đích thực hiện việc tập trung quyền lực vào trong tay của chính quyền trung ương. Câu hỏi: Em biết gì về bộ luật Gia Long? Trả lời câu hỏi + Bộ luật được ban hành năm 1815, lây tên là “Hoàng triều luật lệ”, gồm 21 quyển chính với 398 điều và một quyển phụ lục với 30 điều, cộng là 22 quyển. + Nội dung bộ luật thể hiện rõ ý đồ bảo vệ quyền hành tuyệt đôi của nhà vua và đề cao địa vị của quan lại và gia trường. + Tuy nói tham khảo các luật đời trước, nhưng trong thực tế bộ luật Gia Long đã dựa vào bộ luật nhặ Thanh; những chi tiết thay đối và bổ sung trong một sỗ" điều luật chiếm một tỉ lệ không nhiều. Câu hỏi: Tổ chức triều dinh nhà Nguyền gồm có sáu bộ, Em hãy kế tên và vai trò của mỗi bộ. Trả lời câu hỏi Bộ hộ: Tài chính, tô thuế, kho tàng, vật giá... Bộ lại: Tuyển chọn quan lại, ban phẩm tước, soạn thảo phiếu chi... Bộ lễ: Thi cử, tế tự, phong thần... Bộ binh: Tuyển lính, các ngạch võ quan, điều động quân lính... Bộ hình: Soạn luật, thi hành hình phạt, xét duyệt tố tụng... Bộ công: Xây dựng cung điện, lăng tẩm, thành lũy, đóng tàu thuyền, đắp đường sá... Câu hỏi: Nhìn vào bức tranh vẽ "Lính cận vệ thời Nguyễn" hình 63 sgk, vẻ mặt của những người lính gợi cho em suy nghĩ gì về tinh thần chiến dấu của họ? Trả lời câu hỏi Nhìn vào khuôn mặt, ai nấy đều toát lên vẻ chán chường, mệt mỏi và bất lực. Với vù khí trang bị thô sơ như vậy, trình độ tác chiến lại yếu là một trong những nguyên nhân dẫn đến tinh thần chiến đấu và khả năng chiến đấu bảo vệ đất nước của họ không cao. Câu hỏi: Nhà Nguyễư thực liỉện chính sách dối ngoại như thế nào? Trả lời câu hỏi + Về quan hệ ngoại giao, các vua Nguyễn thần phục nhà Thanh. Nhiều chính sách của nhà Thanh được vua Nguyễn lấy làm mẫu mực trị nước. + Đốì với các nước phương Tây, nhà Nguyền khước từ mọi tiếp xúc. Điều này càng thúc đẩy nước Pháp chuẩn bị việc xâm lược nước ta. 2. Kinh tế dưới triều Nguyễn Câu hỏi: Các vua Nguyễn dã dưa ra biện pháp gì để phục hồi săn xuất nông nghiệp? Trả lời câu hỏi Đế phục hồi và phát triển nông nghiệp, các vua Nguyễn rất chú trọng việc khai hoang, các biện pháp di dân lập ấp và lập đồn điền được tiến hành ở nhiều tỉnh phía bắc và phía nam. Câu hỏi: Tại sao diện tích canh tác được tăng thêm mà văn còn tình trạng nông dân lựu vong? Trả lời câu hỏi Công cuộc khai hoang ở thời Nguyễn có tác dụng làm tăng thêm diện tích canh tác. Nhưng vì nông dân bị địa chủ, cường hào cướp mất ruộng đất nên phải lưu vong. Câu hỏi: Tai sao việc sửa đập đê ở thời Nguyễn gặp khó khăn? Trả lời câu hỏi Việc sửa đắp đê ở thời Nguyễn gặp khó khăn vì t-ài chính thiếu hụt, nạn tham nhũng phổ biến. Câu hỏi: Tình hình thủ công nghiệp dưới thời Nguyễn như thê nào? Trả lời câu hỏi + Theo đà phát triển của các thế kỉ trước, công thương nghệp có điều kiện phát triển thêm. + Nhà Nguyễn lập nhiều xưởng đúc tiền, đúc súng, đóng tàu ở kinh đô Huế, Hà Nội, Gia Định... Thợ giỏi các địa phương được tập trung về sản xuất trong các xưởng của nhà nước. Câu hỏi: Lời nhận xét của một người Mĩ đến nước ta năm 1820 “Người Việt Nam là những thợ dóng tàu thành thạo. Họ hoàn thành công trình với kỹ thuật hết sức chính xác” dã phản ảnh diều gì về thợ thủ công ở nước ta dầu thê kỉ XIX? Trả lời câu hỏi Lời nhận xét trên đã chứng tỏ thợ thủ công đóng tàu nước ta có tay nghề khá cao, thông minh cần cù, biết ứng dụng kỹ thuật mới ở châu Âu. Câu hỏi: Em có nhận xét gì về tình hình thủ công nghiệp ở thời Nguyễn? Trả lời câu hỏi + Các nghề thủ công ở nông thôn và thành thị vẫn không ngừng phát triển. + Có nhiều làng thủ công nổi tiếng khắp nước như làng Bát Tràng (Hà Nội), làng đúc đồng Ngũ Xã (Hà Nội), làng dệt lụa Vạn Phúc (Hà Tây), Bảo An (Quảng Nam) v.v... + Hoạt động thủ công nghiệp trong dân gian còn râ't phân tán. Thợ thủ công phải nộp thuế sản phẩm nặng nề. Câu hỏi: Tình hình nội thương dưới triều Nguyễn như thế nào? Trả lời câu hỏi Ngoài các thành thị nổi tiếng trước kia còn xuất hiện thêm nhiều thị tứ mới ở các tỉnh Nam Bộ và Trung Bộ. Phô' chợ đông đúc có nhiều mặt hàng phong phú. Câu hỏi: Em hãy quan sát hình 64 sgk trang 138 và cho biết bức tranh vẽ những cảnh gì? Phong cảnh dó nói lên diều gì? Trả lời câu hỏi Bức vẽ về cảnh thuyền bè qua lại buôn bán tấp nập trên sông, cho thây sự phát triển mạnh mẽ của các ngành thủ công nghiệp và thương nghiệp ở Hội An nói riêng và nước ta hồi đó nói chung. Câu hỏi: Chính sách ngoại thương của nhà Nguyễn với các nước phương Tây được thế hiện như thế nào? Trả lời câu hỏi Mở rộng buôn bán với các nước trong khu vực, nhâ't là Trung Quốc. Hạn chế buôn bán với người phương Tây (chỉ được đến buôn bán ở các hải cảng Việt Nam nhưng không cho người phương Tây mở cửa hàng). Câu hỏi: Chính sách ngoại thương của nhà Nguyễn có gì khác so với thời Quang Trung? Trả lời câu hỏi Thời Quang Trung Thời Nguyễn Bãi bỏ hoặc giảm nhẹ nhiều loại thuế Mở cửa ải “thông chợ búa” Mở rộng buôn bán với các nước trong khu vực. Hạn chế buôn bán với người phương Tây. II. CÁC cuộc NỔI DẬY CỦA NHẤN DÂN Đòi sống nhân dân dưới triều Nguyễn Câu hỏi: Em có nhận xét gì về đời Sống nhăn dân dưới triều Nguyễn? Trả lời câu hỏi Cuộc sống nhân dân cơ cực vì bọn địa chủ, hào lí chiếm đoạt ruộng đất. Nạn dịch bệnh, nạn đói hoành hành khắp nơi. Bọn quan lại tham nhũng, nhân dân sống trong cảnh áp bức bóc lột của quan lại, cường hào, tô thuế phu dịch nặng nề. Câu hỏi: Trước cuộc sống khổ cực thái độ của nhăn dân đối với triều Nguyễn như thế nào? Trả lời câu hỏi Trước cuộc sống khổ cực, nhân dân căm phẫn, oán ghét triều Nguyễn, họ đã vùng lên đấu tranh chông lại chính quyền phong kiến nhà Nguyễn. Các cuộc nổi dậy Câu hỏi: Quan sát lược đồ hình 65 sgk trang 140, em có nhận xét gì về sô' lượng và quy mô cuộc khởi nghĩa? Trả lời câu hỏi Trong nửa đầu thế kỉ XIX đã có hàng trăm cuộc nổi dậy của nhân dân diễn ra chống vương triều Nguyễn với quy mô rộng lớn khắp cả nước từ Bắc chí Nam. Câu hỏi: Hàng trăm cuộc nổi dậy chống nhà Nguyễn nói lên thực trạng xã hội bấy giờ như thê nào? Trả lời câu hỏi ' ■’ Hàng trăm cuộc nổi dậy chông nhà Nguyễn đã cho thấy triều đình nhà Nguyễn thối nát đến cực độ, không quan tâm đến đời sông của nhân dân, làm cho cuộc sông của các tầng lớp nhân dân vô cùng cơ cực, mấu thuẫn giai cấp trở nên sâu sắc. Nhiều cuộc khởi nghĩa của nòng dân nổ ra làm cho chính quyền phong kiến nhà Nguyễn sớm muộn sẽ nhanh chóng sụp đổ. Câu hỏi: Tóm tắt những nét chính về cuộc khởi nghĩa của Phan Bá Vành (1821 - 1827) ở nửa đầu the kỉ XIX. Trả lời câu hỏi + Phan Bá Vành người làng Minh Giám (Thái Bình), thuở nhỏ đi ở chăn trâu cho nhà địa chủ. Năm 1821, ông kêu.gọi nông dân trong vùng nối dậy chông địa chủ, quan lại. Hoạt động của nghĩa quân lan khắp Thái Bình, Nam Định, Hải Dương, Quảng Yên. + Phan Bá Vành lập căn cứ chính ở Trà Lũ (Nam Định), đánh nhau hàng chục trận lớn với quân triều đình. + Năm 1827, nhà Nguyễn huy động hàng chục viên tướng đem hàng vạn quân bao vây, tấn công căn cứ Trà Lũ. Phan Bá Vành không chông nổi, định thoát ra biển, chẳng may bị bắt. Cuộc khởi nghĩa bị đàn áp. Câu hỏi: Tóm tắt những nét chính về cuộc khởi nghĩa của Nông Văĩi Văn (1833 - 1835) ở nửa đầu thế kỉ XIX. Trả lời câu hỏi + Nông Văn Vân là tù trưởng dân tộc Tày, giữ chức tri châu Bảo Lạc (Cao Bằng). Không chịu nổi sự chèn ép của triều đình nhà Nguyễn, Nông Văn Vân cùng một số tù trưởng tập hợp dân chúng nổi dậy. + Cuộc khởi nghĩa lan khắp miền núi Việt Bắc và một số làng người Mường, người Việt ở trung du. + Nhà Nguyễn đã hai lần cử những đạo quân lớn kéo lên đàn áp nhưng không hiệu quả. + Lần thứ ba, năm 1835, quân triều đình tấn công dữ dội từ nhiều phía và bao vây đốt rừng. Nông Văn Vân chết trong rừng, cuộc khởi nghĩa bị dập tắt. Câu hỏi: Tóm lắt những nét chính về cuộc khởi nghĩa của Lê Văn Khôi (1833 - 1835) ở nửa dầu thế kỉ XỈX. Trả lời câu hỏi 4- Lê Văn Khôi là một thổ hào ở Cao Bằng, sau vào Nam. Tháng 6 - 1833, ông khởi binh chiếm thành Phiên An (Gia Định), tự xưng là Bình Nam Đại nguyên soái, giết tên quan gian ác Bạch Xuâri Nguyên. Mấy tháng sau, cả sáu tỉnh Nam Kì đều theo ông khởi nghĩa. + Sau đó, viên tướng Thái Công Triều làm phản, đầu hàng triều đình. Lê Văn Khôi bị cô lập, lâm bệnh rồi qua đời (1834). Nghĩa quân đưa con trai ông mới 8 tuổi lên thay. Tháng 7 - 1835, cuộc khởi nghĩa bị đàn áp khóc liệt. Câu hỏi; Tóm tắt những nét chính về cuộc khởi nghĩa của Cao Bá Quát (1854 - 1856) ở nứa dầu thế kỉ XIX. Trả lời câu hỏi + Cao Bá Quát người huyện Gia Lâm (Hà Nội), là mộ.t nhà nho nghèo, một nhà thơ lỗi lạc. Căm ghét chính sách cai trị của Nhà Nguyễn, ông cùng một sô' bạn bè tập hợp nông dân và các dân tộc miền trung du, định nối dậy ở Hà Nội, Bắc Ninh-. Nhưng kế hoạch bị lộ, nghĩa quân buộc phải khởi sự sớm hơn dự tính. + Đầu năm 1855, trong một trận chiến đấu ác liệt ở vùpg Sơn Tây (Hà Tây), Cao Bá Quát hy sinh. Nghĩa quân vẫn tiếp tục chiến đâu, đến cuổì năm 1856, cuộc khởi nghĩa mới bị đập tắt. Phong trào đấu tranh của nông dân và nhân dân các dân tộc dưới triều Nguyễn là sự kế thừa truyền thống áp bức, cường quyền ở các thế kỷ trước, nhất là ở thế kỷ XVIII. Câu hỏi: VI sao các cuộc khởi nghĩa đều thất bại? Trả lời câu hỏi , Các cuộc khởi nghĩa đều bị thất bại vì: Phong trào nông dân tuy rầm rộ, rộng khắp nhưng phân tán, thiếu sự liên kết lực lượng. Thiêu một bộ chi huy tài giỏi. Triều đình nhà Nguyễn đàn áp dã mancác cuộc khởi nghĩa.