SGK Địa Lí 6 - Bài 12: Tác động của nội lực và ngoại lực trong việc hình thành địa hình bề mặt Trái Đất (1 tiết)

Chương II
CÁC THÀNH PHẦN Tự NHIÊN CỦA TRÁI ĐẤT
Các thành phân tự nhiên của Trái Đất vô cùng phong phú, đa dạng. Chúng có quan hệ tương hỗ với nhau và có quan hệ mật thiết với cuộc sống con người. Đó là những thành phân nào ? Đặc điểm của chúng ra sao ?
Hình 30. Tác động của gió trong việc mài mòn đá
xỉ*’
ỂBàL 12 : TÁC ĐỘNG
CỦA NỘI LỰC VÀ NGOẠI LỤC TRONG VIỆC HÌNH THÀNH ĐỊA HÌNH BÉ MẶT TRÁI ĐẤT
Địa hình trên bể mặt Trái Đất rất phức tạp. Đó là kết quả
của sự tác động làu dài và liên tục của hai lục đối nghịch
* "* ' *
nhau: nội lục và ngoại lục. Tấc động của nội lục thường làm
cho bế mặt Trái Đất thêm gồ ghề, còn tác động của ngoại lực
if -
lại thiên vể san bằng, hạ thấp dịa hình.
<
1. TÁC ĐỘNG CỦA NỘI Lực VÀ NGOẠI LỤC
Địa hình bé mặt Trái Đất rất đa dạng. Trên các lục địa hay ở đáy đại dương cũng có nơi cao, nơi thấp, có nơi bàng phảng, nơi gồ ghé.
Nơi cao nhất trên thế giới lên đến gán 9.000m, còn nơi sâu nhất ở đáy đại dương cũng xuống tới hơn 11 .OOOm.
Nguyên nhân của sự khác biệt đó là do tác động của hai lực đối nghịch nhau : nội lực và ngoại lực.
Nội lực là những lực sinh ra ở bèn trong Trái Đất, có tác động nén ép vào các lớp đá, làm cho chúng bị uốn nếp, đứt gãy hoặc đáy vật chất nóng chảy ở dưới sâu ra ngoài mặt đất thành hiện tượng núi lửa hoặc động đất...
Ngoại lực là những luc sinh ra ở bên ngoài,
trên bé mặt Trái Đất, chù yếu gồm có hai quá trình : quá trình phong hoá các loại đá và quá trình xâm thực (do nước chay, do gió...).
- Hãy nêu một sô' ví dụ về tác động cùa ngoại lực đến địa hình trên bề mặt Trái Đất.
2. NÚI LỬA VÀ ĐỘNG ĐẤT
ỏ những nơi vò Trái Đất bị rạn nứt, vật chất nóng chảy ở dưới sâu (măcma) phun trào ra ngoài mặt đất, tạo thành núi lưa.
Khói bụi
Hình 31. Cấu tạo bên trong của núi lửa
- Quan sát hình 31, hãy chi và đọc tên từng bộ phận cùa núi lửa.
Trên thế giới có rất nhiêu núi lửa. Những núi lứa đang phun hoặc mới phun gân đây là những núi lửa hoạt động. Hiện nay, trên Trái Đất có khoáng trên 500 núi lửa hoạt động. Những núi lửa ngừng phun đã lâu thường là những núi lửa tắt. Đôi khi, núi lửa tát cũng có thế hoạt động trở lại.
Vùng ven bờ lục địa quanh Thái Bình Dương có gân 300 núi lửa còn hoạt động, vì vậy người ta gọi vùng này là "Vành đai lửa Thái Bình Dương".
Núi lửa phun thường gây tác hại cho các vùng lân cận. Tro bụi và dung nham của nó có thế vùi lấp các thành thị, làng mạc, ruộng nương. Nhưng các vùng đất đỏ phì nhiêu do dung nham bị phân huỷ, vần có sức hấp dần rất lớn vé nông nghiệp đối với dân cư quanh vùng.
Hình 32. Núi lừa phun
Hình 33. Tác hại của một trận động đất
- Em hãy mô tá những gì em trông thấy ờ hình 33 về tác hại của một trận động đất.
Cũng giống như núi lửa, động đất là một hiện tượng tự nhiên xảy ra đột ngột từ một điểm ở dưới sâu, trong lòng đất, làm cho các lóp đất đá gân mặt đất rung chuyển dữ dội, nhà cửa, đường sá, cầu cống bị phá huỷ ... và tai hại nhất là làm cho nhiêu người bị thiệt mạng.
Cũng có những trận động đất nhỏ chỉ làm rung chuyển nhà cứa, đổ vỡ đồ đạc. Đé đo sức mạnh của động đất, người ta dùng một thang chuẩn có 9 bậc gọi là thang Richte. Cho đến nay, trên thế giói chưa có trận động đất nào mạnh đến bậc 9.
Để hạn chế những thiệt hại do động đất gây ra, ơ những vùng thường hay xảy ra động đất, người ta đã tìm cách xây nhà chịu được các chấn động lón và lập các trạm nghiên cứu dự báo trước để kịp thời sơ tán dân ra khoi vùng nguy hiếm.
Nội lực và ngoại lực là hai lực đối nghịch nhau. Chúng xảy ra đóng thời, tạo nên địa hình bê mặt Trái Đất.
Núi lửa và động đất đéu do nội lực sinh ra. Núi lửa là hình thức phun trào mãcma ở dưới sáu lên mặt đất. Trên thè giới có những núi lửa tắt hoặc đang hoạt động.
Động đất là hiện tượng các lớp đất đá gần mặt đất bị rung chuyển. Những trận động đẩt lớn làm cho nhà cửa, đường sá, câu cống bị phá huỷ và làm chết nhiéu người.
CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP
Tại sao người ta lại nói ràng : nội lực và ngoại lực là hai lực đối nghịch nhau ?
Núi lừa đã gây nhiéu tác hại cho con người, nhưng tại sao quanh các núi lửa vần có dân cư sinh sống ?
Con người đã có những biện pháp gì để hạn chế bớt những thiệt hại do động đất gây ra ?
BÀI ĐỌC THÊM
/
Núi lửa khác với núi thường ở chỗ nó thường đứng riêng lẻ, có dạng hình nón và trên đỉnh có miệng hình phều, đó là miệng núi lửa. Từ miệng núi lửa có một đường thông vào lò măcma trong lòng đất gọi là ống phun cùa núi lửa. Trong lò măcma, nhiệt độ rất cao và áp suất cũng lớn. Nếu các loại đá nóng đỏ chuyển sang thể lỏng và trào ra ngoài, theo các kẽ nứt của vỏ Trái Đất, thì tạo thành hiện tượng núi lừa phun...
... Tháng 5-1902, ở vùng Mông-pê-lê trên đảo Mac-ti-nic có một trận động đất mở đâu cho một đợt phun của núi lửa. Ngay từ cuối tháng 4, người ta đả thấy hiện tượng chim chóc lìa khỏi rừng và một số rắn rết bò vào nhà ở. Người ta nghiên cứu thấy có những khí độc bốc ra từ những khe nứt. Khi áp tai xuống đất, có thể phát hiện được những chấn động riêng biệt và tiếng rén của sấm nổ do sự tăng áp suất của các chất khí và hơi nước gây ra. Các giống vật bò sát mặt đất và sống trong hang hốc nghe thấy những tiếng động dưới đất trước người. Do bản năng mà chúng dẻ cảm nhận được mối nguy hiếm đang đe doạ...