SGK Địa Lí 6 - Bài 23: Sông và hồ (1 tiết)
ỖBài- 23 : SÔNG VÀ HÔ Sông và phần lớn hồ trên bể mặt Trái Đất là những nguồn nước ngọt quan trọng trên lục địa. Chỉ có một số ít hồ nuớc mặn. Các đặc điểm của sông, hồ phụ thuộc rất nhiều vào khí hậu của vùng cung cấp nước cho chúng. Sông hồ có quan hệ chặt chẽ với đời sống và sản xuất của con người, vì vậy việc hiểu biết vể sông hồ có ý nghĩa rất thục tiễn đối với mỗi vùng, mỗi quốc gia. SÔNG VÀ LUỤNG Nước CỦA SÔNG Sông là dòng chảy thường xuyên, tương đối ổn định trên bẻ mặt lục địa, được các nguồn nước mưa, nước ngầm, nước băng tuyết tan nuôi dưỡng. Mỗi con sông đều có một diện tích đất đai cung cấp nước thường xuyên cho nó gọi là lưu vực sông. Các sông đổ nước vào một con sông chính, được gọi là các phụ lưu. Các sông làm nhiệm vụ thoát nước cho sông chính thì gọi là chi lưu. Dòng sông chính cùng với các phụ lưu, chi lưu hợp lại với nhau, tạo thành một hệ thống sông. Dựa vào lược đồ hình 59, hãy xác định lưu vực, các phụ lưu và chi lưu cùa con sông chính. Mỗi sõng đều có lưu lượng, chế độ nước chày và nguồn cung cấp nước khác nhau. Lưu lượng là lượng nước chảy qua mặt cát ngang lòng sông ở một địa điểm nào đó, trong một giây đồng hô (được biểu hiện bàng m3/s). Theo em, lưu lượng cùa một con sông lớn hay nhò phụ thuộc vào những điều kiện nào ? Trong một năm, lưu lượng của sõng có thế thay đối tuỳ theo tháng, theo mùa. Vé mùa mưa, khi mực nước trong lòng sõng dâng lên cao thì lưu lượng cùa sông lớn ; còn vé mùa khô, khi mực nước trong lòng sông hạ xuống thì lưu lượng của sõng nhỏ. Nhịp điệu thay đổi lưu lượng của con sông trong một nãm làm thành chê' độ dòng chảy hay thuỳ chế của nó. Nếu sông chỉ phụ thuộc vào một nguỗn cấp nước (ví dụ : nước mưa) thì thuỷ chế của nó tương đối đơn giản. Còn những sông phụ thuộc vào nhiéu nguồn cấp nước khác nhau (ví dụ : vừa phụ thuộc vào nước mưa, vừa phụ thuộc vào nước do băng tuyết tan) thì thuỷ chế của nó phức tạp hơn. Lưu vực và tổng lượng nước của sông Hồng và sông Mê Công Sông Hồng Sông Mê Cõng Lưu vục (km2) 143.700 795.000 Tổng lượng nước (tỉ m3/năm) 120 507 Tổng lượng nước mùa cạn (%) 25 20 Tổng lượng nước mùa lũ (%) 75 80 Qua bàng trên, hãy so sánh lưu vực và tổng lượng nước của sông Mê Công và sông Hồng. Sông ngòi đã đem lại nhiều lợi ích cho con người. Tuy nhiên, nó cũng gáy nên không ít tác hại. Vé mùa lũ, nước sông dâng cao, nhiêu khi gây lụt lội, làm thiệt hại lớn đến tài sản và sinh mạng của nhân dân quanh vùng, ơ nước ta, hàng năm việc phòng chống lũ, lụt đã trở thành mối quan tâm hàng đâu của Đảng và Nhà nước. Bằng những hiểu biết thực tế, em hãy cho ví dụ về những lợi ích cùa sông. 2. HỔ Hỗ là những khoảng nước đọng tương đối rộng và sâu trong đất liên. Hổ thường không có diện tích nhất định. Có những hồ rất lớn, diện tích rộng hàng vạn kilômét vuông, như hổ Vic-to-ri-a ở châu Phi, hó A-ran ở chậu Á, nhưng củng có những hổ nhỏ diện tích chỉ có từ vài trăm mét vụông đến vài kilômét vuông như hổ Tây, hô Hoàn Kiếm ở thù đô nước ta v.v... Hình 60. Hô miệng núi lừa - Căn cứ vào tính chất cùa nước, em hãy cho biết trên thế giới có mấy loại hồ ? Hồ nước mặn thường có ở những nơi có khí hậu khô khan, ít mưa, nhưng độ bốc hơi lại lớn. Ví dụ : các hỗ trong hoang mạc... Các hổ cũng có nhiều nguồn gốc hình thành. Ví dụ : Các hổ hình móng ngựa là di tích còn sót lại của các khúc sông cũ (hỗ Tây ở Hà Nội). Các hổ được hình thành ở miệng của các núi lửa đã tát có hình tròn (hổ Tơ Nưng ở Plây Ku...)... Ngoài ra, còn có các hồ nhân tạo do con người xây dựng như hỗ Thác Bà, hồ Trị An... - Em hãy nêu tên một số hồ nhân tạo mà em biết. Các hồ này có tác dụng gì ? Sông là dòng nước chảy thường xuyên tưong đối ổn định trẽn bé mặt lục địa. Sông chính cùng với các phụ lưu, chi lưu hợp thành hệ thống sông. Vùng đất đai cung cấp nước cho một con sông gọi là lưu vực sông. Đặc điểm của một con sông được thể hiện qua lưu lượng và chế độ chảy của nó. Hổ là các khoảng nước đọng tương đối rộng và sâu trong đất lién. Hổ có nhiều nguổn gốc khác nhau : hổ vết tích của các khúc sông, hổ miệng núi lửa, hô nhân tạo... CÂU HÔI VÀ BÀI TẬP Thê' nào là hệ thống sông, là lưu vực sóng ? Sông và hó khác nhau như thê' nào ? Em hiéu thế nào là tổng lượng nước trong mùa cạn và tổng lượng nước trong mùa lủ của một con sông ? Dựa vào bảng ở trang 71, hãy tính và so sánh tổng lượng nước (bàng m3) của sông Hổng và sổng Mê Công trong mùa cạn và mùa lủ. Vì sao có sự chênh lệch đó ?