SGK Địa Lí 6 - Bài 18: Thời tiết, khí hậu và nhiệt độ không khí (1 tiết)
ỂBỉtU 48 : THỜI TIẾT, KHÍ HẬU VÀ NHIỆT Độ KHÔNG KHÍ Thời tiết và khí hậu có ảnh huởng lớn tới cuộc sống hằng ngày của con người, từ ăn, mặc, ở, cho đến các hoạt động sản xuất. Vì vậy, việc nghiên cúu thời tiết và khí hậu là một vấn đế hết sức cẩn thiết. Để nghiên cứu thời tiết và khi hậu, chúng ta cẩn nắm được cấc yếu tô'chính là: nhiệt độ, gió và mưa. 1. THỜI TIẾT VÀ KHÍ HẬU Buổi sáng, nếu chúng ta thấy trời nắng, bâu trời quang đãng thì chúng ta nói : trời đẹp. Nếu báu trời u ám, có mua thì ta nói : trời xấu. Tất cả mọi hiện tượng khi tượng (nắng, mưa, gió...) xảy ra trong một thời gian ngán, ớ một địa phương, gọi là thời tiết. Thời tiết luôn luôn thay đổi. Trong một ngày, thời tiết có khi thay đói đến mấy lán. Khí hậu cùa một nơi, là sự lặp đi lặp lại tình hình thời tiết ở nơi đó, trong một thời gian dài, từ năm này qua năm khác và đà trở thành quy luật. Ví dụ : Ỏ miến Bác nước ta, năm nào cũng vậy, từ tháng 10 năm trước đến tháng 4 năm sau, đều có gió mùa Đông Bắc thói... 2. NHIỆT Độ KHÔNG KHÍ VÀ CÁCH ĐO NHIỆT Đô KHÔNG KHÍ Mặt Trời là nguồn chính cung cấp ánh sáng và nhiệt cho Trái Đất. Khi các tia bức xạ mặt trời đi qua khi quyến, chung chưa trực tiếp làm cho không khi nóng lên. Mặt đất hấp thụ lượng nhiệt của Mặt Trời, rồi bức xạ lại vào không khí. Lúc đó, không khí mới nóng lên. Độ nóng lạnh đó, gọi là nhiệt độ của không khí. Ỏ các trạm khí tượng, người ta thường đo nhiệt độ không khi mỗi ngày ít nhất ba lân vào lúc 5 giờ, 13 giờ và 21 giờ, rôi tính nhiệt độ trung bình ngày và ghi vào sổ nhật kí. Khi đo nhiệt độ không khí người ta phải đế nhiệt kê' trong bóng rám và cách mặt đất 2 mét. - Già sử có một ngày ờ Hà Nội, người ta đo nhiệt độ lúc 5 giờ được 20°C, lúc 13 giờ được 24°c và lúc 21 giờ được 22(>c. Hỏi nhiệt độ trung bình cùa ngày hôm đó là bao nhiêu ? Em hãy nêu cách tính. Người ta cùng tính và ghi lại cà nhiệt độ trung bình tháng và nhiệt độ trung bình năm. - Tại sao khi đo nhiệt độ không khí, người ta phái để nhiệt kế trong bóng râm và cách mặt đất 2 m ? Sự THAY ĐỐI NHIỆT Độ CỦA KHÔNG KHÍ Nhiệt độ không khí thay đồi tùy theo vị trí gần hay xa biển : Sự tăng, giàm nhiệt độ của mặt nước và mặt đất rất khác nhau. Các loại đất, đá... mau nóng, nhưng cũng mau nguội, còn nước thì nóng chậm hơn nhưng cũng lâu nguội hơn. Do đặc tính hấp thụ nhiệt cua đất và nước khác nhau, dẩn đến sự khác biệt vé nhiệt độ giữa đất và nướCi làm cho nhiệt độ không khí ở những mién nàm gán biển và những mién nầm sâu trong lục địa củng khác nhau. Hình 47. Léu khi tượng - Tại sao về mùa hạ, những miền gần biền có không khí mát hon trong đất liền ; ngược lại, về mùa đông, những miền gần biển lại có không khí ấm hơn trong đất liền ? Chinh sụ khác biệt này đã sinh ra hai loại khí hậu : lục địa và đại dương. Nhiệt độ không khí thay đổi theo độ cao : Khi Mặt Trời chiếu sáng, lớp không khí dày đặc ờ sát mặt đất nở ra, bốc lên cao, giảm nhiệt độ. Mặt khác, lớp không khí ơ dưới thấp chứa nhiéu bụi và hơi nước nên hấp thụ được nhiều nhiệt hơn lớp không khí loãng ơ trên cao. Chính vi thế, càng lên cao nhiệt độ không khí càng giảm. - Dựa vào những kiến thức đã biết, hãy tính sự chênh lệch về độ cao giữa hai địa điểm ti ong hỉnh 48. Hình 48. Sự thay đổi nhiệt độ theo độ cao Nhiệt độ không khí thay đổi theo vĩ độ : ơ xích đạo, quanh năm có góc chiếu của tia sáng mặt trời với mặt đất lớn nên mặt đất nhận đuợc nhiều nhiệt, không khí trên mặt đất củng nóng. Càng lên gần cục, góc chiếu của tia sáng mặt trời càng nhó, mặt đất nhận được ít nhiệt hơn, không khí trên mặt đất cũng nóng ít hơn. Như vậy là không khí ở các vùng vi độ thấp nóng hơn không khí ở các vùng vĩ độ cao. Thời tiết là sự biểu hiện của các hiện tượng khí tượng ở một địa phương, trong một thời gian ngắn ; còn khí hậu là sự lặp đi lặp lại của tình hình thời tiết, ở một địa phương, trong nhiêu năm. Người ta đo nhiệt độ không khí bàng nhiệt kế, rỗi tính ra nhiệt độ trung bình ngày, trung bình tháng, trung bình năm. Nhiệt độ không khi thay đổi tuỳ theo : vị trí gân hoặc xa biền, độ cao và vĩ độ địa lí. CÂU HÒI VÀ BÀI TẬP Thời tiết khác khí hậu ơ điểm nào ? Tại sao lại có sự khác nhau giữa khi hậu đại dương và khí hậu lục địa ? Tại sao không khí trên mặt đất không nóng nhất vào lúc 12 giờ trưa (lúc bức xạ mặt trời mạnh nhăt) mà lại nóng nhất vào lúc 13 giờ ? Người ta đã tính nhiệt đọ trung bình tháng và trung bình năm như thế nào ?