SGK Sinh Học 6 - Bài 50: Vi khuẩn

Bài 50	VI KHUẨN
Trong thiên nhiên có những sinh vật hết sức nhò bé mà bằng mắt ta không thể nhìn thấy được, nhưng chúng lại có vai trò rất quan trọng đối với đời sống và sức khoẻ con người. Chúng chiếm số lượng lớn và ở khắp mọi nơi quanh ta, đó là các vi sinh vật, trong đó có vi khuẩn và virut.
Hình dạng, kích thước và cấu tạo của vi khuẩn
Vì vi khuẩn có kích thước rất nhỏ nên muôn-biết hình dạng và cấu tạo của chúng, ta phải quan sát dưới kính hiển vi có độ phóng đại lớn.
H.50.1 vẽ phóng to một sô dạng vi khuẩn. Nhìn vào đó, hãy cho biết vi khuẩn có những hình dạng nào ?
Kích thước : Vi khuẩn có kích thước rất nhỏ, mỗi tế bào chỉ từ 1 đến vài phần nghìn milimet.
Cấu tạo : Vi khuẩn gồm những cơ thể đơn bào, riêng lẻ hoặc có khi xếp thành tùng đám, từng chuồi. Tê’ bào có vách bao bọc, bên trong là chất tế bào, chưa có nhân hoàn chỉnh.
00	'5^=5^?
Hình 50. ỉ. Các dạng vi khuẩn
- Một sô vi khuẩn có roi nên có thê di chuyên được.
Cách dinh dưỡng
Hầu hết vi khuẩn không màu và không có chất diệp lục như ở thực vật nên những vi khuẩn này không tự chê tạo được chất hữu cơ, chúng phải sống bằng các chất hữu cơ có sẵn trong xác động, thực vật đang phân huỷ (hoại sinh), hoặc sống nhờ trên cơ thể sống khác (kí sinh). Cả hai cách dinh dưỡng như vậy gọi là dị dưỡng. Một sô ít vi khuẩn cũng có khả năng tự dưỡng.
Phân bô và số lượng Một sô tài liệu cho biết:
Trong lgam đất ở cánh đồng có tới hàng trăm triệu vi khuẩn, đặc biệt đất tốt (giàu chất hữu cơ) có tới 6 - 8 ti vi khuẩn. Ngược lại, 1 gam đất ở sa mạc chỉ có vài vạn vi khuẩn. Ở các lớp đất sâu 5m cũng có vi khuẩn nhưng càng xuống sâu số lượng càng ít.
Trong nước, nhất là nước bẩn, có nhiều vi khuẩn : lcm3 nước này có hàng vạn
đến hàng chục vạn vi khuẩn.
lcm3 không khí ở thành phô cũng có hàng vạn tới hàng chục vạn vi khuẩn, nhưng không khí trong lành ở biển hoặc trong rừng thì số lượng vi khuẩn có rất ít.
Từ những số liệu trên, em có nhận xét gì về sự phân bô vi khuẩn trong tự nhiên ?
□ Nhờ khả năng sinh sản rất nhanh bằng cách phân đôi tê bào nên vi khuẩn có thể có số lượng nhiều như vậy trong các môi trường phân bô. Người ta tính ra rằng trong điều kiện thuận lợi chỉ sau 12 tiếng đồng hồ, từ một vi khuẩn ban đầu có thể sinh ra tới 10 triệu vi khuẩn mới. Nhưng trong thực tế, có nhiều điều kiện bất lợi đối với vi khuẩn nên chúng cũng bị chết nhiều.
Vi khuẩn là nhũng sinh vật rất nhò bé, có cáu tạo đon giản (té bào chua có nhân hoàn chỉnh).
Hầu hết vỉ khuán không có chát cliệp lục, hoại sinh hoặc kí sinh (trừ một số ít có thề tụ duỡng).
Vỉ khuánphân bố rát rộng rãi trong thiên nhiên và thuờng với sổ luợng lớn.
c*ầu hài ■'
Vi khuẩn có những hình dạng nào ? cấu tạo của chúng ra sao ?
Vi khuẩn dinh dưỡng như thế nào ? Thế nào là vi khuẩn kí sinh, vi khuẩn hoại sinh ?
VI KHUẨN (tiếp theo)
Vai trò của vi khuẩn
Vi khuần phân bô rộng rãi và có sô lượng lớn nên chúng đóng vai trò khá quan trọng trong tự nhiên và trong đời sông con người. Tuỳ theo tác dụng mà người ta chia chúng làm hai loại : có ích và có hại.
a) Vi khuẩn có ích
Hình 50.2. Vai trò của vi khuẩn trong đất
Quan sát H.50.2, điển vào các chỗ trống trong đoạn câu sau đây bằng các từ thích họp cho trước : VZ khuẩn, muối khoáng, chất hữu cơ.
biến đối thành các	Các chất này được cây sử dụng để chê tạo
thành	nuôi sông cơ thê.
Xác động vật, thực vật chết rơi xuống đất được	ở trong đất
Xác động vật và lá, cành cây rụng xuống được vi khuẩn ở trong đất phân huỷ thành mùn rồi thành muôi khoáng cung cấp cho cây sử dụng để chê tạo thành chất hữu cơ nuôi sống cơ thể.
Một số vi khuẩn phân huy không hoàn toàn các chất hữu cơ thành các hợp chất đơn gián hơn chứa cacbon. Những chất này bị vùi lấp hoặc lắng sâu xuống đất trong thời gian dài, không bị phân huỷ tiếp tục nữa, tạo thành than đá hoặc dầu lừa.
Một sô vi khuẩn khác (ví dụ vi khuấn cộng sinh với rễ cây họ Đậu tạo thành các nốt sần - H.50.3) có khả năng cố định đạm. Do đó trồng các cây họ Đậu có nốt sần sẽ bổ sung được nguồn chất đạm cho đất.
Nhiều vi khuẩn gây hiện tượng lén men và được con người sử dụng để chê biến một số thực phẩm như muôi dưa, muôi cà, làm' dấm, làm sữa chua,...
Vi khuẩn còn có vai trò trong công nghệ sinh học : ' tổng họp prôtêin. vitamin B12, axit glutamic (đê
làm mì chính), làm sạch nguồn nước thải và môi trường nước nói chung, sản xuất các sợi thực vật,...
b) Vi khuẩn có hại
Bên cạnh các vi khuẩn có ích, rất nhiều vi khuẩn gây hại.
Hình 50.3. Nốt sần (Ị) các rễ cây họ Đậu
Có những vi khuẩn kí sinh trong cơ thể người và gây bệnh. Hãy kể tên một vài bệnh do vi khuẩn gây ra.
Các thức ăn, rau, quả, thịt cá,... để lâu (mà không qua ưóp lạnh, phơi khô hoặc ướp muôi) thì sẽ như thế nào ? Có sử dụng được không ?
Các vi khuẩn kí sinh gây bệnh cho người (cả thực vật, động vật), nhiều vi khuẩn hoại sinh làm hỏng thức ăn vì chúng gây ôi thiu hoặc thối rữa. Các rác rưởi có ngúồn gốc hùư cơ, các xác động vật, thực vật chết để lâu ngày bị các vi khuẩn phân huỳ gây mùi hôi thôi làm ô nhiễm môi trường.
Sơ lược về virut
Vi khuẩn đã nhỏ và cấu tạo đơn giản, nhưng virut còn nhỏ và đơn giản hơn nhiều. Những thông tin sau đây cho biết khái quát các đặc điểm của virut:
Kích thước : rất nho, chỉ khoảng 12-50 phần triệu milimet.
Hình dạng : dạng cầu, dạng khối nhiều mặt, dạng que, dạng nòng nọc với một phần đầu hình khôi và phần đuôi hình trụ.
Cấu tạo : rất đơn giàn, chưa có cấu tạo tế bào. Chúng chưa phải là dạng cơ thê sống điển hình.
Đời sống : kí sinh bắt buộc trên các cơ thê sống khác.
Vai trò : khi kí sinh virut thường gây bệnh cho vật chủ. Hãy kể tên một vài bệnh do virut gây ra.
Vỉ khuán có vai trò trong thiên nhỉên và trong đời sống con người: chúng phàn huỳ các hợp chất hữu co thành các chát vô co đề cây sử dụng, do đó bào đàm được nguồn vật chát trong tự nhỉên; vỉ khuán góp phần hỉnh thành than đá, dầu lừa. Nhiêu vỉ khuẩn có ích được ứng dụng trong công nghiệp và nồng nghiệp. Bên cạnh đó cũng có nhiêu vỉ khuẩn có hại: gây bệnh cho người, vật nuôi, cãy trồng và gây hiện tượng thối rữa làm hỏng thức an, ó nhiêm môỉ trường.
hói
 Vi khuẩn có vai trò gì trong thiên nhiên ?
Vi khuẩn có vai trò gì trong nông nghiệp và công nghiệp ?
Tại sao thức ăn bị ôi thiu ? Muôn giữ cho thức ăn khỏi bị thiu thì phải làm thế nào ?
m có biết f
Có một dạng sinh vật rất gần với vi khuẩn vì tế bào của chúng cũng chưa có nhân điển hình, nhưng lại khác vi khuần ở chỗ trong tê bào có chất diệp lục, đó là các khuẩn lam.
Trong lá bèo hoa dâu có một loài khuẩn lam cộng sinh là loài khuẩn bèo dâu, có khả năng chuyển nitơ tự do thành dạng muối dễ hấp thụ như một sô vi khuẩn. Vì vậy trong nông nghiệp bèo hoa dâu được dùng làm phân xanh có giá trị.