SGK Địa Lí 10 - Bài 21. Quy luật địa đới và quy luật phi địa đới
Bãi 21 ỌUY LUẬT Đ|A ĐỚI VÀ ỌUY LUẬT PHI Đ|A đới I - ỌUY LUẬT ĐỈA ĐỚI Khái niệm Quy luật địa đới là sự thay đổi có quy luật của tất cả các thành phần địa lí và cảnh quan địa lí theo vĩ độ (từ Xích đạo đến cực). Nguyên nhân dẫn đến quy luật địa đới là do dạng hình cầu của Trái Đất và bức xạ mặt trời. Dạng hình cầu của Trái Đất làm cho góc chiếu của tia sáng mặt trời đến bề mặt đất (góc nhập xạ) thay đổi từ Xích đạo về hai cực, do đó lượng bức xạ mặt trời cũng thay đổi theo. Bức xạ mặt trời là nguồn gốc và động lực của nhiều hiện tượng và quá trình tự nhiên ở bề mặt đất. Vì thế, sự phân bô theo đới của lượng bức xạ mặt trời đã tạo ra quy luật địa đới của nhiều thành phần địa lí và cảnh quan địa lí trên Trái Đất. Dưới đây là một số biểu hiện của quy luật địa đới. Biểu hiện của quy luật Sự phân bố các vòng đai nhiệt trên Trái Đất Sự hình thành các vòng đai nhiệt trên Trái Đất không chỉ phụ thuộc vào lượng bức xạ mặt trời tới bề mặt đất, mà còn phụ thuộc vào các nhân tố khác. Vì thê ranh giới các vòng đai nhiệt thường được phân biệt theo các đường đẳng nhiệt. Từ Bắc cực đến Nam cực có bảy vòng đai nhiệt sau : Vòng đai nóng nằm giữa hai đường đẳng nhiệt năm +20°C của hai bán cầu (khoảng giữa hai vĩ tuyến 30°B và 30°N). Hai vòng đai ôn hoà ở hai bán cầu nằm giữa các đường đẳng nhiệt năm +20°C và đường đẳng nhiệt +10°C của tháng nóng nhất. Hai vòng đai lạnh ở các vĩ độ cận cực của hai bán cầu, nằm giữa đường đẳng nhiệt +10°C và o°c của tháng nóng nhất. Hai vòng đai băng giá vĩnh cừu bao quanh cực, nhiệt độ quanh năm đều dưới o°c. Các đai khí áp và các đới gió trên Trái Đất Dựa vào hình 12.ỉ, hãy cho biết trên Trái Đất có những đai khí áp và những đới gió nào ? Các đới khí hậu trên Trái Đất Khí hậu được hình thành bởi bức xạ mặt trời, hoàn lưu khí quyển và mặt đệm. Song, các nhân tô này đều thê hiện rõ quy luật địa đới, vì thế chúng đã tạo ra các đới khí hậu. Dựa vào kiến thức đã học ở bài 14, hãy cho biết ở mỗi bán cầu có mấy đới khí hậu ? Hãy kể tên các đới khí hậu đó. Các nhóm đất và các kiểu thảm thực vật Dựa vào hình 19.1 và 19.2, hãy cho biết: -Sự phân bố các kiểu thảm thực vật và các nhóm đất có tuân theo quy luật địa đới không ? Hãy lẩn lượt kể tên từng kiểu thảm thực vật từ cực về Xích đạo. Hãy lần lượt kể tên từng nhóm đất từ cực về Xích đạo. II-ỌUY LUẬT PHIĐịA ĐỚI Khái niệm Quy luật phi địa đới là quy luật phân bố không phụ thuộc vào tính chất phân bố theo địa đới của các thành phần địa lí và cảnh quan. Nguyên nhân tạo nên quy luật phi địa đới là do nguồn năng lượng bên trong Trái Đất. Nguồn năng lượng này đã tạo ra sự phân chia bề mặt Trái Đất thành lục địa, đại dương và địa hình núi cao. Biểu hiện của quy luật Biêu hiện rõ nhất của quy luật phi địa đới là quy luật đai cao và quy luật địa ô. úỢ Quy luật đai cao Khái niệm : Quy luật đai cao là sự thay đổi có quy luật của các thành phần tự nhiên theo độ cao địa hình. Nguyên nhân tạo nên các đai cao này là do sự giảm nhanh nhiệt độ theo độ cao cùng với sự thay đổi về độ ẩm và lượng mưa ở miền núi. Biểu hiện rõ nhất của quy luật đai cao là sự phân bố của các vành đai đất và thực vật theo độ cao (hình 18 và 19.11). b) Quy luật địa ô Khái niệm : Quy luật địa ô là sự thay đổi có quy luật của các thành phần tự nhiên và cảnh quan theo kinh độ. Nguyên nhân tạo nên quy luật địa ô là do sự phân bố đất liền và biển, đại dương làm cho khí hậu ở lục địa bị phân hoá từ đông sang tây, càng vào trung tâm lục địa, tính chất lục địa của khí hậu càng tăng. Ngoài ra còn do ảnh hưởng của các dãy núi chạy theo hướng kinh tuyến. - Biểu hiện rõ rệt của quy luật địa ô là sự thay đổi các kiểu thảm thực vật theo kinh độ. Quan sát hình 19.1 ịtrang 70), hãy cho biết : Ở lục địa Bắc Mĩ, theo vĩ tuyến 40°B từ đông sang tây có những kiểu thảm thực vật nào ? V ì sao các kiểu thảm thực vật lại phân bồ như vậy ? Các quy luật địa đới và phi địa đới không tác động riêng lẻ mà diễn ra đồng thòi và tương hỗ lẫn nhau. Tuy nhiên, mỗi quy luật lại đóng vai trò chủ chốt trong từng trường họp cụ thể, chi phối mạnh mẽ chiều hướng phát triển của tự nhiên. Câu hỏi và bài tập Trình bày khái niệm, nguyên nhân và các biểu hiện của quy luật địa đới, quy luật phi địa đới. Hãy lấy những ví dụ chứng minh rằng địa đới là quy luật phổ biên của các thành phần địa lí. ■ ■ / ■ ■