Giải Địa Lý lớp 10 Bài 6: Hệ quả chuyển động xung quanh Mặt Trời của Trái Đất

Bài 6. HỆ QUẢ CHUYỂN ĐỘNG XUNG QUANH MẬT TRỜI
CỦA TRÁI ĐẤT
MỨC ĐỘ CẦN ĐẠ I
Trình bày và giải thích được các hệ quả chủ yếu của chuyển dộng quanh Mặt Trời của Trái Đất: chuyển động biêu kiến hằng năm cúa Mặt Trời, hiện tượng mùa và hiện tượng ngày đém dài, ngắn theo mùa.
Sử dụng tranh tinh, hình vẽ, mõ hình đế trình bày, giải thích các hệ quả chuyên động của Trái Đất.
KIẾN THỨC Cơ BÁN
Chuyển động biểu kiến hằng năm của Mặt Trời
Chuyển động biểu kiến hằng năm cúa Mặt Trời là chuyến động nhìn thấy bằng mắt nhưng không có thật.
Hiện tượng Mặt Trời ở đúng đỉnh đầu lúc 12 giờ trưa được gọi là Mặt Trời lên thiên đỉnh. Ở 'Trái Đất. ta thấy hiện tượng này chỉ lần lượt xảy ra ở các địa điểm từ vĩ tuyến 23"27 N (ngày 22 - 12) cho tới 23"27 B (ngày 22 - 6) rồi lại xuống vĩ tuyến 23"27 N. Điều dó làm cho ta có ảo giác là Mặt Trời di chuyển. Nhưng trong thực tố, không phải Mặt Trời di chuyên, mà Trái Đất chuyển động tịnh liến xung quanh Mặt Trời.
Các mùa trong năm
Mùa là một phần thời gian của năm, nhưng có những đặc điểm riêng về thời tiết và khí hậu.
Nguyên nhân sinh ra các mùa: do trục Trái Đất nghiêng với mật phang quỹ đạo của Trái Đất và trong suốt năm, trục của Trái Đất không đổi phuo'ig trong không gian, nên có thời kì bán cầu Bắc ngả về phía Mặt Trời, có thời kì bán cầu Nam ngả về phía Mặt Trời. Điều đó làm cho thời gian chiếu sáng và sự thu nhận lượng bức xạ Mặt 1 rời ở mỗi bán cầu đều thay đổi trong năm.
Người ta chia một năm ra làm bốn mùa. Ở bán cầu Bắc lấy bốn ngày: xuân phân (21-3), hạ chí (22-6), thu phân (23-9) và đông chí (22-12) là bốn ngày khởi đầu của bốn mùa. Ở bán cầu Nam, bốn mùa diễn ra ngược với bán cầu Bắc.
Nước ta và một số nước châu Á quen dùng âm - dương lịch, thời gian bắt đầu của các mùa được tính sớm hon khoảng 45 ngày.
Mùa xuân từ 4 hoặc 5-2 (lập xuân) đến 5 hoặc 6-5 (lập hạ).
Mùa hạ từ 5 hoặc 6-5 (lập hạ) đến 7 hoặc 8-8 (lập thu).
Mùa thu từ 7 hoặc 8-8 (lập thu) đến 7 hoặc 8-11 (lập đông).
Mùa đông từ 7 hoặc 8-11 (lập đông) đến 4 hoặc 5-2 (lập xuân).
Ngày đêm dài ngắn theo mùa và theo vĩ độ
Trong khi chuyến động quanh Mặt Trời, do trục Trái Đất nghiêng và không đổi phương nên tùy vị trí Trái Đất trên quỹ đạo mà ngày, đêm dài ngắn theo mùa và theo vĩ độ. Mùa theo dương lịch và độ dài ngày đêm ở hai bán cầu trái ngược nhau. Ở bán cầu Bắc:
+ Mùa xuân: Ngày dài hơn đêm. Ngày càng dài, đêm càng ngắn khi Mặt Trời càng gần chí tuyến Bắc. Riêng ngày 21 tháng 3, thời gian ban ngày bàng thời gian ban đêm, bằng 12 giờ ờ mọi nơi.
+ Mùa hạ: Ngày vần dài hơn đêm. Khi Mặt Trời càng gần Xích đạo thì ngày càng ngắn dần, đêm càng dài dần. Ngày 22 tháng 6 có thời gian ban ngày dài nhất, thời gian ngắn nhất trong một năm.
+ Mùa thu: Ngày ngắn hơn đêm. Mặt Trời càng xuống gần chí tuyến Nam, ngày càng ngắn, đêm càng dài. Riêng ngày 23 tháng 9, thời gian ban ngày bằng thời gian ban đêm, bằng 12 giờ mọi nơi.
+ Mùa đông: Ngày vần ngắn hơn đêm. Khi Mạt Trời càng gần Xích đạo thì ngày dài dần, đêm ngắn dần. Ngày 22 - 12, có thời gian ban ngày ngắn nhất, thời gian ban đêm dài nhất trong năm.
Ớ Xích đạo, quanh năm có thời gian ngày và đêm bằng nhau. Càng xa Xích đạo, thời gian ngày và đêm càng chênh lệch nhiều. Từ vòng cực về phía cực có hiện tượng ngày hoặc đêm dài suốt 24 giờ (ngày địa cực, đêm địa cực). Càng gần cực, sô' ngày, đêm đó càng tăng. Riêng ở hai cực có sáu tháng ngày, sáu tháng đêm.
GỢI Ý TRẢ LỜI CÂU HOI GIỮA BÀI
1. Dựa vào hình 6.1 (trang 22 - SGK) và kiến thức đã học, hãy xác định khu vực nào trên Trái Đất có hiện tượng Mặt Trời lên thiên đỉnh mỗi năm hai lần? Nơi nào chi một lần? Khu vực nào không có hiện tượng Mặt Trời lên thiên đỉnh? Tại sao?
Khu vực có hiện tượng Mặt Trời lên thiên đỉnh mỗi năm hai lần: giữa hai chí tuyến Bắc và chí tuyên Nam.
Khu vực có hiện tượng Mặt Trời lên thiên dinh mỗi năm một lấn: chí luyến Bắc và chí tuyến Nam.
Vì: Trái Đất đang chuyến dộng xung quanh Mặt Trời với trục nghiêng (23"27' với pháp tuyến của mặt phẳng quỹ đạo Trái Đất) và không đổi phương. Do đó, tia nắng vuông góc với tiếp tuyên .ớ một bề mặt Trái Đát sẽ lần lượt di chuyển từ 23"27' N lên 23"27' B. Trong vòng 1 năm, các địa điểm nội chí tuyến đều có hai lần Mặt Trời lên thiên đinh.
Khu vực không có hiện tượng Mặt Trời lên thiên đinh: Từ ngoài hai chí tuyến về hai cực. Vì: trục Trái Dất nghiêng với mặt phảng hoàng đạo (mặt phảng chứa quỹ đạo Trái Đất) một góc bằng 66 33. Dê tạo góc 90" thì góc phụ phải là 23"27’, trong khi đó các địa điểm ỏ' ngoại chí tuyến đều có vĩ độ lớn hơn 23"27'.
GỢI Ý THỰC HIỆN CẬU HÓI VÀ BÀI TẬP CUỐI BÀI
Hãy giải thích câu ca dao Việt Nam:
Đêm tháng năm, chưa nằm dã sáng Ngày tháng mười, chưa cười dã tôi.
Việt Nam nằm ở bán cầu Bắc. Mùa hạ (đêm tháng năm) ngày dài hơn đêm. Mùa đông (tháng mười), ngày ngắn hơn đêm.
Sự thay đổi các mùa có tác động như thế nào đến cảnh quan thiên nhiên, hoạt động sản xuất và đời sống con người?
Tạo nên nhịp điệu mùa của cảnh quan thiên nhiên (thiên nhiên khác nhau giữa các mùa xuân, hạ, thu, đông).
Hoạt động sản xuất và đời sống con người cũng phải thích hợp với các mùa (ví dụ mùa thu hoạch các loại trái cây, mùa vụ lúa, mùa thu hoạch cà phê,...).
Giả sử Trái Đất không tự quay quanh trục mà chỉ chuyển động quanh Mặt Trời thì ở Trái Đất có ngày, đêm không? Nếu có, thì thời gian ban ngày và ban đêm là bao nhiêu? Khi đó, ớ bề mặt Trái Đất có sự sống không? Tại sao?
Trái Đất vẫn có ngày và đêm. Khi đó, độ dài một ngày - đêm trên bề mặt Trái Đất sẽ dài bằng một năm.
Với thời gian ngày - đêm kéo dài như vậy, phần đang là ban ngày sẽ rất nóng, vì bị Mặt Trời đốt nóng liên tục trong nửa năm; còn phần đang là ban đêm sẽ rất lạnh, vì không được Mặt Trời chiếu đến. Rõ ràng là khi đó trên Trái Đất sẽ không thể tồn tại sự sống.
CÂU HỞI TỤ HỌC
7. Trái Đất chuyển dộng xung quanh Mặt Trời với hướng trục không dổi và luôn nghiêng với mặt phẳng quỹ dạo một góc:
23°27'	B. 27"23’	c. 33"66'	D. 66l,33’
Nguyên nhân gáy nên cluiyén dộng trông thấy hàng ngày từ Đông sang Tây của Mặt Trời là:
Vận động quanh Mặt Trời của Trái Đất từ tây sang đông.
Trái Đất chuyển động xung quanh Mặt Trời với trục không đổi. c. Ban ngày, Mặt Trời mọc ở phía đông, lặn ở phía tây.
D. Ban đêm, bầu trời quay từ tây sang đông.
Hiện tượng Mặt Trời lén thiên dinh mồi năm chỉ một lần ở:
A. Nội chí tuyến.	B. Chí tuyến Bắc và Nam
c. Cực Bắc và Nam	D. Ngoại chí tuyến
Thời gian có ngày và dêm dài hàng nhau ở tất cả các địa điểm trên hề mặt Trái Đất là:
A. 21-3 và 22-6 B. 23-9 và 22-12 c. 21-3 và 23-9 D. 22-6 và 22-12
Mùa nóng ở Nam bán cầu nằm trong khoảng thời gian:
A. Từ 23-9 đến 21-3.	B. Từ 21 -3 đến 22-6
c. Từ 22-6 đến 23-9	D. Từ 21-3 đến 23-9