Giải Lịch Sử lớp 8 Bài 8: Sự phát triển của kĩ thuật, khoa học, văn học và nghệ thuật thế kỉ XVIII - XIX
sự PHÁT TRIỂN CỦA lũ THUẬT, KHOA HỌC, VĂN HOC VÀ NGHÊ THUÂT THÊ KỈ XVIII - XIX - HƯỚNG DẪN HỌC Mục tiêu bài học Biết được những ihành tựu tiêu biểu về kĩ thuật, khoa học và vai trò của chúng đối với đời sống xã hội loài người trong các thế kỉ XVIII, XIX. Nắm vững những thành tựu cũng như tác động của vãn học, nghệ thuật trong đời sống xã hội loài người nói chung, trong cuộc đấu tranh vì quyền sống và hạnh phúc con người nói riêng. Trên cơ sở hiểu biết đúng đắn về tầm quan trọng của khoa học, kĩ thuật trong đời sống xã hội loài người, rèn luyện ý thức say mê học tập, tìm tòi khám phá những điều mới lạ trong cuộc sống. Có khả năng đánh giá đúng những mặt tích cực cũng như hạn chế của việc áp dụng những thành tựu khoa học, kĩ thuật vào thực tiễn cuộc sống. Củng cố kĩ năng phân tích, so sánh mối liên hệ giữa các phát minh khoa học với việc ứng dụng trong thực tiễn cuộc sống. Rèn luyện óc thẩm mĩ, phân biệt cái hay, cái đẹp trong nghệ thuật. Kiến thức cơ bản Những thành tựu chủ yếu về kĩ thuật — Cuộc cách mạng công nghiệp bất đầu ở Anh, sau đó là Pháp, Đức, Mĩ,... đã tạo nên một cuộc cách mạng trong sản xuất, chuyển từ lao động thú công sang lao động bằng máy móc, đưa nền kinh tế tư bản các nước phát triển nhanh chóng. Việc phát minh ra máy hơi nước đã thúc đẩy ngành giao thông vân tải đường thuỷ và đường sắt ra đời. Nãm 1807, kĩ sư người Mĩ là Phơn-tơn đã đóng được tàu thuỷ chạy bằng động cơ hơi nước đầu tiên có thể vượt được đại dương. Nãm 1814, thợ máy người Anh là Xti-phen-xơn đã chế tạo thành công xe lửa chạy trên đường sắt chở được nhiều hành khách và hàng hoá trên các toa, đạt tốc độ 6 km/giờ, mở đẩu cho sự ra đời của ngành đường sắt. Máy điện tín được phát minh ở Nga, Mĩ, tiêu biểu là Moóc-xơ (Mĩ) thế kỉ XIX. Trong nông nghiệp, những tiến bộ về kĩ thuật, về phương pháp canh tác cũng góp phần nâng cao năng suất lao động. Trong lĩnh vực quân sự, nhiều nước đã sản xuất ra nhiều loại vũ khí hiện đại như đại bác, súng trường bắn nhanh, ngư lôi, khí cầu,... phục vụ cho chiến tranh. Những tiến bộ về khoa học tự nhiên và khoa học xã hội Khoa học tự nhiên Đầu thế kỉ XVIII, Niu-tơn (người Anh) đã tìm ra thuyết vạn vật hấp dẫn. Giữa thế kỉ XVIII; Lô-mô-nô-xốp (người Nga) tìm ra định luật bảo toàn vật chất và năng lượng, cùng nhiều phát minh lớn về vật lí, hoá học. -Năm 1837, Puốc-kin-giơ (người Séc) khám phá ra bí mật về sự phát triển của thực vật và đời sống của các mô động vật. Ông trở thành người đầu tiên chứng minh rằng đời sống của mô sinh vật là sự phát triển của tế bào và sự phân bào. Năm 1859, Đác-uyn (người Anh) nêu lên thuyết tiến hoá và di truyền, đập tan quan niệm về nguồn gốc thần thánh của sinh vật... Khoa học xã hội Về triết học, xuất hiện chủ nghĩa duy vật của Phoi-ơ-bách và phép biện chứng của Hê-ghen (người Đức). Về kinh tế học, A-đam Xmít và Ri-các-đô (người Anh) đã xây dựng học thuyết chính trị - kinh tế học tư sản. Về tư tưởng, xuất hiện chủ nghĩa xã hội không tưởng, gắn liền với tên tuổi của Xanh Xi-mông, Phu-ri-ếvà Ô-oen. Đặc biệt là sự ra đời của học thuyết chủ nghĩa xã hội khoa học (nãm 1848) do Mác và Ăng-ghen sáng lập, được coi là cuộc cách mạng trong lịch sử tư tưởng của loài người. Sự phát triển của văn học và nghệ thuật Vãn học và nghệ thuật thế kỉ XVIII - XIX có những đóng góp cho cuộc đấu tranh chống chế độ phong kiến và giải phóng nhân dân bị áp bức : Ở Pháp có các nhà Triết học Ánh sáng như Mông-te-xki-ơ,Vôn-te, Rút-xô, kịch liệt phê phán chế độ phong kiến lỗi thời, ủng hộ cuộc đấu tranh của nhân dân. Ớ Anh,- nhà thơ Bai-rơn dùng vãn học trào phúng làm vũ khí để phê phán những bất công trong xã hội. -Trong văn học hiện thực phê phán có Ban-dắc (Pháp), Đích-ken (Anh), Gô-gôn và Lép Tôn-xtôi (Nga),... đã viết nhiều tác phẩm, một mặt lên án chế độ bóc lột, mặt khác thông cảm-với người dân lao động bị áp bức bất công. Về âm nhạc, những nhạc sĩ thiên tài như Mô-da (người Áo), Bách và Bét-tô-ven (người Đức), Sô-panh (người Ba Lan), Trai-cốp-xki (người Nga),... đã cho ra đời nhiều tác phẩm nổi tiếng phản ánh cuộc sống chứa chan tình nhân ái, ca ngợi cuộc sống tự do... Về hội hoạ, xuất hiện nhiều danh hoạ gắn bó với quần chúng nhân dân, tiêu biểu là Đa-vít, Đơ-la-croa, Cuốc-bê (Pháp), Gôi-a... với nhiều bức tranh phê phán chế độ phong kiến và Giáo hội, ca ngợi cuộc đấu tranh cách mạng của quần chúng nhân dân... Cách học Mục I: Nhớ lại kiến thức đã học về sự khởi đầu của Cách mạng công nghiệp. Biết về những thành tựu mới và những tiến bộ trong lĩnh vực công nghiệp, giao thông vận tải, nông nghiệp và quân sự. Mục II: Ghi nhớ ý nghĩa của những phát minh về khoa học tự nhiên đối với sự phát triển của loài người. Tìm hiểu những thành tựu chứng tỏ bước tiến của các ngành khoa học xã hội. Trong đời sống xã hội lúc bấy giờ, văn học, nghệ thuật có vai trò, ý nghĩa như thế nào. Một số khái niệm, thuật ngữ Chủ nghĩa xã hội không tưởng : Học thuyết xây dựng một xã hội xã hội chủ nghĩa trong chế độ tư bản, do Xanh Xi-mông (1760 - 1825), Phu-ri-ê (1772 - 1837) ở Pháp và Ô-oen (1771 - 1858) ở Anh sáng lập hồi đầu thê' kỉ XIX. Chủ nghĩa xã hội không tưởng tố cáo mạnh mẽ việc bóc lột tư bản chủ nghĩa, nhưng không đề ra được con đường đấu tranh cách mạng đúng đắn để giải phóng giai cấp công nhân và nhân dân lao động. Họ chỉ dùng ở ước mơ một xã hội mới, tốt đẹp, công bằng hơn, một cuộc sống không có nghèo khổ, không có chiến tranh, song chỉ tiến hành tuyên truyền, cổ động mà không đấu tranh. Những điều này chỉ là không tưởng, không thể thực hiện được trong khi chế độ tư bản vẫn còn thống trị. Tuy vậy, nó cũng có ý nghĩa lịch sử nhất định. Chủ nghĩa xã hội khoa học : Học thuyết khoa học do Mác - Ăng-ghen sáng lập, V.I. Lê-nin tiếp thu và phát triển, nói về sự phát triển của xã hội, về những quy luật chung, con đường và hình thức đấu tranh của giai cấp vô sản ; về cách mạng xã hội chủ nghĩa và xây dụng xã hội mới tiến lên chê' độ cộng sản chủ nghĩa. Ngày nay, chủ nghĩa xã hội khoa học là một bộ phận cấu thành của chủ nghĩa Mác - Lê-nin (cùng với triết học duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, chính trị kinh tê' học Mác - Lê-nin). Được hiểu theo nghĩa rộng là chủ nghĩa Mác - Lê-nin. - GỢI Ý TRẢ LỜI CÁC CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP TRONG SGK Trong các thê' kỉ XVIII - XIX, nhũng thành tụư kĩ thuật nổi bật là kĩ thuật luyện kim làm tăng nhanh sản xuất thép, sản xuất nhôm, nhiều máy móc ra đời như máy phay, máy tiện, máy điện tử, động cơ hơi nước trong giao thông vận tải, sản xuất... Những phát minh lớn về khoa học tự nhiên trong các thê' kỉ XVIII - XIX : + Đầu thê' kỉ XVIII, Niu-tơn (Anh) tìm ra thuyết vạn vật hấp dãn. + Thuyết bảo toàn năng lưọng của nhà bác học Nga Lô-mô-nô-xốp. + Thuyết tê' bào của nhà bác học người Séc Puốc-kin-giơ. + Thuyết tiến hoá di truyền của nhà bác học Đác-uyn (Anh). Vai trò của khoa học xã hội đối với đời sống xã hội loài người : đả phá ý thức hệ phong kiến, tấn công vào nhà thờ, giải thích rõ quy luật vận động của thê' giới và thúc đẩy xã hội phát triển. Vai trò của văn học - nghệ thuật trong cuộc đấu tranh vì quyền sống và hạnh phúc của nhân dân : đã vạch trần và lên án những tệ nạn xã hội đương thời, phản ánh khát khao về một. cuộc sống tự do, hạnh phúc của nhân dân lao động. Ill - CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP Tự KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ Câu 1. Khoanh tròn chữ in hoa trước ỷ trả lời đúng. Đầu máy xe lửa đầu tiên chạy bằng hơi nước được chế tạo ở đâu ? Vào thời gian nào ? A. Anh - năm 1802. B. Pháp - năm 1830. c. Mĩ - năm 1870. D. Đức - năm 1902. Máy điện tín được phát minh đầu tiên ở A. Nga. B. Mĩ. c. Đức. D. cả Nga và Mĩ. Phát minh nào sau đây không phải là thành tựu của thế kỉ XVIII - XIX ? Công bố "bản đồ gen người". Định luật bảo toàn về vật chất và năng lượng, c. Thuyết tê' bào. D. Thuyết tiến hoá và di truyền. Phát minh lớn nhất về khoa học xã hội ở thế kỉ XVIII - XIX là chủ nghĩa duy vật và phép biện chứng: kinh tế chính trị học tư sản. c. chủ nghĩa xã hội không tưởng. D. chủ nghĩa xã hội khoa học. Câu 2. Em biết gì về Niu-tơn, Lô-mô-nô-xốp, Puốc-kin-giơ, Đác-uyn và những phát minh của họ ? Những phát minh đó có ý nghĩa như thế nào đối với xã hội loài người ? Câu 3. Nêu những thành tựu nổi bật của văn học nghệ thuật trong các thế kỉ XVIII - XIX. Phân tích tính chất tiến bộ của các tác phẩm vãn học.