Giải Sinh 11 - Bài 47. Điều khiển sinh sản ở động vật và sinh đẻ có kế hoạch ở người

Bài 47. ĐIỀU KHIỂN SINH SẢN ở ĐỘNG VẬT VÀ SINH ĐẺ CÓ KẾ HOẠCH ở NGƯỜI
A. KIẾN THỨC CẦN NAM vững
Điểu khiển con số
Căn cứ vào số con đẻ trong 1 lứa có thể chia thành 2 nhóm:
Nhóm đẻ nhiều con trong một lứa, do có nhiều trứng cùng chín, cùng rụng, và cùng được thụ tinh trong cùng một thời điểm. Ví dụ: thỏ và chó đẻ 4 - 5 con trong một lứa; lợn và chuột thường đẻ 6 - 12 con trong một lứa.
Nhóm chỉ đẻ 1 con trong một lứa, do chĩ có 1 trứng chín, rụng và được thụ tinh. Ví dụ: trâu, bò, khỉ.
Các nhà khoa học có thể tiến hành các thí nghiệm gây "đa thai" nhân tạo. Ví dụ: có thế tiêm hoocmôn thuỳ trước tuyến yên để làm nhiều trứng chín, rụng và thụ tinh cùng một thời điểm đế’ cho nhiều thai.
Người ta cũng có thể nuôi hợp tử đang phân chia trong môi trường nuôi cấy đặc biệt, chứa enzim tripsin đế tách riêng các tế bào con do hợp tử sinh ra, hoặc dùng tơ buộc thắt phôi non thành 2 hoặc nhiều khối độc lập, rồi cấy trở lại dạ con, để được nhiều cá thể con sinh ra cùng vào một thời điểm.
Điều khiển giới tính của đàn con
Theo lí thuyết thì tỉ lệ đực cái là 1:1. Nhưng trên thực tế thì tỉ lệ này có sự chênh lệch tùy loài.
Trong chăn nuôi có lúc cần nhiều con đực, có lúc cần nhiều con cái tuỳ thuộc vào mục đích chăn nuôi. Muốn tăng nhanh đàn gia súc, thu hoạch trứng, sữa, cần tăng nhiều con cái, mà không cần tăng con đực, có thể dùng thụ tinh nhân tạo, một con đực thụ tinh được cho nhiều con cái. Muốn thu được nhiều thịt và các sản phẩm khác như len của cừu, tơ tằm... cần tăng nhiều con đực.
Tách tinh trùng thành 2 nhóm: nhóm tinh trùng mang nhiễm sắc thể giới tính X và nhóm tinh trùng mang nhiễm sắc thể giới tính Y bằng các biện pháp kĩ thuật như: li tâm, điện li...
Thụ tinh nhân tạo trong ống nghiệm, rồi nuôi hợp tử trong dung dịch nuôi dưỡng ỏ' nhiệt độ thích hợp, chờ cho đến lúc thành phôi. Tế bào của phôi cái có chứa một khối nhiễm sắc thế đậm màu gọi là thế Bar, còn tế bào của phôi đực thì không. Tuỳ yêu cầu, có thể huỷ phôi không thích hợp hoặc cấy phôi thích hợp vào dạ con của con cái.
Thụ tinh nhân tạo
Tinh trùng được bảo quản ở trạng thái tiềm sinh ở nhiệt độ -196°c của nito' lỏng, nên có thể giữ khả năng thụ tinh trong nhiều năm. ở một số nước, còn có các "ngân hàng gen" cất giữ tinh trùng của các động vật quý hiếm.
Thụ tinh nhân tạo có 2 biện pháp chủ yếu:
Thụ tinh ngoài cơ thể. Ví dụ: "thụ tinh khô” đôi với cá đã thành thục: ép nhẹ bụng cá đế’ trứng chín trào ra một đĩa khô, rồi đặt tiếp sẹ của cá đực (tinh trùng) lên trên. Dùng lông gà đảo nhẹ để trộn đều trứng với sẹ rồi thêm nước để gây thụ tinh, sẽ có hiệu suất rất cao (80 - 90% so với khoảng 40% trong thiên nhiên.
Thụ tinh trong co' thể cái. Lúc thụ tinh, nâng nhiệt độ để tinh trùng phục hồi khả năng di động, sau đó phân chia tinh trùng thành nhiều mẫu vói liều lượng thích hợp rồi đưa vào cơ quan sinh dục cái để thụ tinh. Biện pháp này thường áp dụng ở trâu, bò, lợn...
Nuôi cấy phôi
Kĩ thuật nuôi cấy phôi ra đời và phát triển trong những năm gần đây, tuy gồm nhiều biện pháp phức tạp nhưng cũng thành công bước đầu và giải quyết được một số vấn đề trong tăng sinh ở động vật.
Ví dụ: gây đa thai nhân tạo ở những động vật quý hiếm vốn chỉ đẻ 1 con trong 1 lứa. Người ta tiêm hoocmôn thúc đẩy sự chín và rụng nhiều trứng cùng một lúc rồi lấy trứng đó ra ngoài, tiến hành thụ tinh HỌC TỐT SINH HỌC 11
nhân tạo để được nhiều hợp tử. Cấy riêng từng hợp tử vào dạ con của những con cái "mang thai giúp" để được nhiều con.
Người ta cũng đã sử dụng phương pháp tách hợp tử đang phân chia ở giai đoạn 4, 8 tế bào thành từng tế bào riêng, sau đó cấy riêng từng tế bào phôi vào tử cung của những con cái "mang thai giúp" để được nhiều con từ một trứng đã thụ tinh đáng lẽ ra chỉ là một con.
B. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI CÁC CÂU HỎI
Câu 1. Nuôi cấy phôi giải quyết được vấn đề gì trong sinh đẻ ở người?
Nuôi cấy phôi giải quyết được vấn đề vô sinh trong sinh đê ở người. Trước hết, tiêm hoocmôn thúc đẩy sự chín và rụng của trứng, rồi lấy trứng đó ra ngoài.
Tiến hành thụ tinh nhân tạo để được hợp tử. Khi hợp tử đang phân chia (giai đoạn phôi và tế bào) người ta dùng kĩ thuật để tách rời các tế bào con ra khỏi hợp tử. Mỗi tế bào con sẽ được nuôi dưỡng và phát triển thành một phôi mới. Đem một hoặc nhiều phôi mới (tuỳ ý) cấy vào tử cung để thu được một hoặc nhiều con từ một trứng thụ tinh. Câu 2. Tại sao nữ dưới 19 tuổi không nên sử dụng biện pháp đình
sản mà nên chọn sử dụng các biện pháp tránh thai khác?
Từ 10 đến 19 tuổi là tuổi vị thành niên. Ở lứa tuổi này, co' thể đang vào giai đoạn hoàn thiện cấu tạo và chức năng của các co' quan. Vì vậy, sự can thiệp từ bên ngoài (tăng nồng độ prôgestêron và estrôgen nhân tạo) và sẽ làm ảnh hưởng đến các quá trình hoàn thiện các cơ quan, đặc biệt là ảnh hưởng đến hoàn thiện co' quan sinh dục.
Những người dưới 19 tuổi không nên sử dụng biện pháp đình sản để tránh thai vì việc nối lại ống dẫn tinh hoặc ống dẫn trứng để các ống này trở lại tình trạng như ban đầu là rất khó khăn, chi phí cho nối ống rất cao. Có thể nói là sau khi triệt sản rất khó có thể có con. Người ta yêu cầu những người đi đình sản phải trên 35 tuổi và đã có 2 con, đứa con thứ 2 phải trên 3 tuổi.
Câu 3. Tại sao nạo hút thai không được xem là biện pháp sinh đẻ có kế hoạch mà chỉ là biện pháp tránh đẻ bất đắc dĩ?
Nạo hút thai không được xem là biện pháp tránh thai vì nạo hút thai có thể gây nên hậu quả nghiêm trọng đối với sức khỏe người phụ nữ như viêm nhiễm đường sinh dục, vô sinh... thậm chí tử vong.