Giải Lịch Sử lớp 7 Bài 28: Sự phát triển của văn hóa dân tộc cuối thế kỉ XVIII - nửa đầu thế kỉ XIX

28’ sự PHÁT TRIỂN CỦA VĂN HOÁ DẬN TỘC CUỐI THÊ KỈ XVIII - NỬA ĐẦU THÊ KỈ XIX
I. HƯỚNG DẪN HỌC
Mục tiêu bài học
Hiểu và nêu được những kiến thức cơ bản về :
Sự phát triển của vãn học, nghệ thuật.
Giáo dục, thi cử.
Kiến thức cơ bản
Mục I. Văn học, nghệ thuật
* Văn học
Văn học dân gian ở thế kỉ XVIII - nửa đầu thế kỉ XIX phát triển rực rỡ với nhiều hình thức phong phú : tục ngữ, ca dao, truyện thơ, tiếu lâm...
Vãn học viết bằng chữ Nôm phát triển đến đỉnh cao.
Nội dung văn học dân gian và văn học viết bằng chữ Nôm phản ánh phong phú và sâu sắc cuộc sống xã hội đương thời cùng những thay đổi trong tâm tư, tình cảm và nguyện vọng của con người Việt Nam.
Một số tác giả và tác phẩm nổi tiếng : Truyện Kiều của Nguyễn Du ; Chinh phụ ngâm, Cung oán ngâm khúc, thơ của Hồ Xuân Hương, Bà Huyện Thanh Quan, Cao Bá Quát, Nguyễn Vãn Siêu...
Nghệ thuật
Văn nghệ dân gian phát triển phong phú...
Nghệ thuật sân khấu, tuồng chèo phổ biến...
Tranh dân gian mang đậm đà bản sắc dân tộc, nổi tiếng nhất là dòng tranh Đông Hồ (Bắc Ninh).
Các công trình kiến trúc nổi tiếng : chùa Tây Phương (Hà Nội), đình làng Đình Bảng (Bắc Ninh), lăng tẩm các vụa Nguyễn ở Huế.
Mục II. Giáo dục, khoa học, kĩ thuật
Giáo dục, thi cử
Thời Tây Sơn, Quang Trung ra "Chiếu lập học", chấn chỉnh lại việc học tập, thi cử ; đưa chữ Nôm vào nội dung học tập, thi cử.
Thời Nguyễn, nội dung học tập, thi cử không có gì thay đổi, Quốc tử giám được đặt ở Huế. Năm 1836, Minh Mạng cho lập "Tứ dịch quán" để dạy tiếng Pháp, tiếng Xiêm.
Sử học, địa lí, y học
Về sử học, triều Tây Sơn có bộ Đại Việt sử kí tiền biên, triều Nguyễn có nhiều tác phẩm, tiêu biểu là bộ Đại Nam thực lục, Đại Nam liệt truyện, Việt sử thông giám cương mục...
Một số nhà sử học tiêu biểu :
Lê Quý Đôn (1726 - 1783), người làng Diên Hà (Thái Bình) là nhà bác học lớn nhất của thế kỉ XVIII, tác phẩm nổi tiếng của ông là Đại Việt thông sử, Phủ biên tạp lục, Vân đài loại ngữ.
Phan Huy Chú (1782 - 1840), người Quốc Oai (Hà Nội), tác giả bộ Lịch triều hiến chương loại chí.
-Nề y học có Lê Hữu Trác, biệt hiệu Hải Thượng Lãn Ông (1720 - 1791). Ông nghiên cứu các loại cây thuốc quý Việt Nam, thu thập các bài thuốc gia truyền và kinh nghiệm chữa bệnh của nhân dân rồi viết thành sách.
Những thành tựu về kĩ thuật
Từ thế kỉ XVIII, một số kĩ thuật tiên tiến của phương Tây đã ảnh hưởng vào nước ta. Thợ thủ công Nguyễn Văn Tú (người Đàng Trong) đã học được nghề làm đồng hồ và kính thiên lí của Hà Lan.
Thợ thủ công nhà nước (thời Nguyễn) chế tạo được máy xẻ gỗ chạy bằng sức nước và thử nghiệm thành công tàu thuỷ chạy bằng hơi nước.
Cách học
Mục I. Dựa vào các tác phẩm vãn học viết bằng chữ Nôm, truyện Nôm (SGK) bao gồm tác giả, nội dung chủ yếu, giá trị của tác phẩm để nêu lên được nhận xét về sự phát triển rực rỡ của nền văn học dân gian ở nước ta từ cuối thế kỉ XVIII với nhiều hình thức phong phú, phản ánh sâu sắc xã hội đương thời cùng những thay đổi trong tâm tư, tình cảm và nguyện vọng của con người Việt Nam.
Dựa vào SGK, liên tưởng đến những kiến thức đã học ở môn Văn (ca dao, tục ngữ, Truyện Kiều...) và sử dụng các hình 66, 67, 68 ưong SGK để hiểu được giá trị của tranh dân gian và nghệ thuật kiến trúc ở nước ta thê' kỉ xvm - nửa đầu thế kỉ XIX.
Mục II. Dựa vào SGK, lập bảng thống kê tình hình, thành tựu trong các lĩnh vực : giáo dục, thi cử, khoa học (sử học, địa lí, y học) ; kĩ thuật ở nước ta thế kỉ XVIII - nửa đầu thế kỉ XIX để thấy được những thành tựu ; suy nghĩ và giải thích vì sao trong khi kinh tế - xã hội khủng hoảng mà vãn học, nghệ thuật, khoa học vẫn phát triển.
II. GỢI Ý TRẢ LỜI CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP TRONG SGK
Câu 1. Để trả lời câu hỏi nhận xét của em về đề tài của tranh dân gian, cần xem xét nội dung các tranh dân gian bấy giờ (tranh Đông Hồ, tranh Hàng Trống), xem hình 66, SGK để thấy đề tài đều phản ánh đậm nét sinh hoạt văn hoá trong cuộc sống đời thường của nhân dân lao động.
Câu 2. Để trả lời câu hỏi sự phát triển rực rỡ của vãn hoá Nôm cuối thế kỉ
- nửa đầu thế kỉ XIX nói lên điều gì về ngôn ngữ văn hoá của dân tộc ta, cần biết được ý nghĩa của sự ra đời chữ Nôm và vãn thơ bằng chữ Nôm ; sự phát triển rực rỡ cũng như nội dung các tác phẩm vãn học viết bằng chữ Nôm đã phản ánh phong phú và sâu sắc cuộc sống xã hội, sự thay đổi trong tâm tư, tình cảm và nguyện vọng của con người Việt Nam đương thời, điều đó cho thấy sự phát triển mạnh mẽ, rực rỡ của văn hoá dân tộc, ngôn ngữ dân tộc Việt Nam.
Câu 3. Nghệ thuật nước ta ờ cuối thế kỉ XVIII - nửa đầu thế kỉ XIX có những nét gì đặc sắc so với các thế kỉ trước. Dựa vào SGK, nội dung về tình hình và đặc điểm của văn nghệ dân gian và các công trình kiến trúc nổi tiếng so sánh với thời kì trước để thấy được những nét đặc sắc trong nghệ thuật nước ta bấy giờ.
Câu 4. Về một số thành tựu văn học, nghệ thuật, khoa học, kĩ thuật ở nước ta cuối thế kỉ XVIII - nửa đầu thế kỉ XIX, lập bảng thống kê theo thứ tự các lĩnh vực văn học, nghệ thuật, khoa học, kĩ thuật và những thành tựu của mỗi lĩnh vực đó.
Câu 5. Dựa vào SGK, so sánh với các thời kì trước để thấy được những thành tựu mới nổi bật về khoa học, kĩ thuật thời kì cuối thế kỉ XVIII - nửa đầu thế kỉ
để rút ra nhận xét những thành tựu đó chứng tỏ trí tuệ thông minh, tài nãng sáng tạo của người thợ thủ công nước ta bấy giờ.
CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP Tự KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ
Câu 1. Hãy khoanh tròn chữ cái trước ý trả lời đúng.
Đến cuối thế kỉ XVIII, nền vãn học dân gian ở nước ta
suy tàn.
không phát triển.
c. phát triển hơn các thế kỉ trước.
D. phát triển rực rỡ dưới nhiều hình thức.
Tinh hình văn học viết bằng chữ Nôm cuối thế kỉ XVIII - nửa đầu thế kỉ XIX
rất phát triển.
không phát triển.
c. phát triển đến đỉnh cao so với các thế kỉ trước.
D. giống như thời Lê sơ.
Câu 2. Hãy nối ô bên phải với ô bên trái cho phù hợp giữa tác phẩm và tác giả ờ thê' kỉ XVIII - nửa đầu thế kỉ XIX.
k. Lê Quang Định
Câu 3. Vì sao đến cuối thế kỉ XVIII, nền văn học dân gian ở nước ta phát triển rực rỡ ?
Câu 4. Theo em, vì sao thời Nguyễn không có gì thay đổi về tài liệu học tập và nội dung thi cử.
Câu 5. Vẩn hoá dân tộc (văn học, nghệ thuật, khoa học - kĩ thuật) ở cuối thê kỉ XVIII - nửa đầu thế kỉ XIX có những điểm gì mới so với những thế kỉ trước đó ?