Giải Lịch Sử lớp 7 Bài 4: Trung Quốc thời phong kiến
TRUNG ọuốc THỜI PHONC KIẾN HƯỚNG DẪN HỌC ■. Mục tiêu bài học Học sinh hiểu và trình bày được những nội dung chính sau : Xã hội phong kiến Trung Quốc được hình thành như thế nào. Tên gọi và thứ tự của các triều đại phong kiến Trung Quốc. Tổ chức bộ máy chính quyền phong kiến Trung Quốc. Những đặc điểm kinh tế, văn hoá của xã hội phong kiến Trung Quốc. Kiến thức cơ bản Mục 1. Sự hình thành xã hội phong kiến ỞTrung Quốc Nhà nước ở Trung Quốc ra đời sớm (2000 nãm TCN) ở vùng đồng bằng Hoa Bắc. Xã hội phong kiến hình thành từ thế kỉ III TCN, thời Tần. Quan lại và nông dân giàu chiếm nhiều ruộng, có quyền lực trở thành địa chủ. Nhiều nông dân mất ruộng, phải nhận rùộng của địa chủ trở thành tá điền, phải nộp một phần hoa lợi cho địa chủ gọi là địa tô. Xã hội phong kiến Trung Quốc được xác lập. Mục 2. Xã hội Trung Quốc thời Tần -Hán Thời Tần : chia đất nước thành các quận, huyện và trực tiếp cử quan lại đến cai trị; thi hành chế độ cai trị rất hà khắc. Nhà Hán lên thay thì chế độ pháp luật hà khắc được bãi bỏ. — Kinh tế thời Tần - Hán : ban hành chế độ đo lường thống nhất, giảm tô thuế, khuyến khích nông dân nhận ruộng cày và khẩn hoang, phát triển sản xuất nông nghiệp. Mục 3. Sự thịnh vượng của Trung Quốc dưới thời Đường Tổ chức bộ máy nhà nước được củng cố hoàn thiện hơn ; cử người thân tín đi cai quản các địa phương, mở nhiều khoa thi để tuyển chọn nhân tài. Kinh tế : thi hành nhiều biện pháp giảm tô, lấy ruộng công và ruộng bỏ hoang chia cho nông dân thực hiện chế độ quân điền, do đó sản xuất phát triển. Kinh tế thời Đường phồn thịnh. Đối ngoại : xâm chiếm vùng Nội Mông, chinh phục Tây Vực, xâm lược Triều Tiên, Đại Việt... Dưới thời Đường, Trung Quốc trở thành quốc gia cường thịnh nhất châu Á. • » Mục 4. Trung Quốc thời Tống - Nguyên Thời Tống : Đất nước được thống nhất nhưng không phát triển được như trước. Về kinh tế, nhà nước thực hiện chính sách miễn giảm hoặc xoá bỏ các thứ thuế và sưu dịch nặng nề, mở mang các công trình thuỷ lợi, khuyến khích sản xuất thủ công nghiệp như khai mỏ, luyện kim, dệt lụa..., phát minh ra la bàn, thuốc súng, nghề in, giấy viết, kĩ thuật đóng thuyền có bánh lái... Thời Nguyên : thi hành nhiều biện pháp phân biệt đối xử giữa các dân tộc : người Mông cổ có địa vị cao nhất, hưởng mọi đặc quyền ; người Hán có địa vị thấp kém và bị cấm đoán đủ thứ... Mục 5. Trung Quốc thời Minh -Thanh Kinh tế: thủ công nghiệp phát triển, xuất hiện mầm mống kinh tế tư bản chủ nghĩa như nhiều xưởng dệt, gốm chuyên môn hoá, có nhiều nhân công làm việc. Ngoại thương phát triền, đã buôn bán với nhiều nước Đông Nam A, An Độ, Ba Tư,... Mục 6. Văn hoá, khoa học - kĩ thuật Trung Quốc thời phong kiên Tư tưởng : Nho giáo trở thành hệ tư tưởng và đạo đức của giai cấp phong kiến. Vãn học : thời Đường xuất hiện nhiều nhà thơ nổi tiếng như Lý Bạch, Đỗ Phủ,... Đến thời Minh - Thanh, xuất hiện những bộ tiểu thuyết có giá trị : Tam quốc diễn nghĩa, Tây du kí,... Sử học : có các bộ Sử kí (của Tư Mã Thiên), Hán thư, Đường thư, Minh sử,... Nghệ thuật (hội hoạ, kiến trúc, điêu khắc) : với nhiều công trình độc đáo như Cố cung, những bức tượng Phật sinh động,... Khoa học - kĩ thuật : với những phát minh quan trọng : giấy viết, nghề in, la bàn, thuốc súng,... Cách học Mục 1. Cần dựa vào nội dung SGK, xác định thời gian và địa điểm hình thành những nhà nước đầu tiên ở Trung Quốc là khoảng 2000 nãm TCN ở lưu vực sông Hoàng Hà. Vận dụng kiến thức đã học để lí giải vì sao Trung Quốc cũng như các quốc gia cổ đại phương Đông đều hình thành ở lưu vực các dòng sông lớn (đất đai phì nhiêu, màu mỡ, thuận lợi cho việc phát triển nòng nghiệp). Để hiểu được sự hình thành xã hội phong kiến ở Trung Quốc, các em dựa vào SGK, nêu được những tiến bộ trong sản xuất (sử dụng công cụ bằng sắt, kĩ thuật canh tác mới, giao thông và thuỷ lợi chú trọng, năng suất lao động tăng), đã làm cho xã hội Trung Quốc biến đổi, làm xuất hiện giai cấp địa chủ và nông dân bị phân hoá (nông dân lĩnh canh). Xã hội phong kiến Trung Quốc dần hình thành từ thế kỉ III TCN (thời Tần) và xác lập dưới thời Hán. Các em cần biết thêm, sở dĩ nhà Tần thống nhất được đất nước và thiết lập nhà nước phong kiến còn bởi nguyên nhân áp dụng triệt để học thuyết "Pháp trị" (điều chỉnh mối quan hệ bằng pháp luật), nên đã chinh phục được 6 nước lớn, kết thúc thời "Ngũ bá - Thất hùng" trong lịch sử cổ đại Trung Quốc. Để nắm được các triều đại Trung Quốc thời cổ - trung đại, các em dựa vào bảng niên biểu trong SGK (tr. 11), nên tập trung vào một số mốc tiêu biểu. Mục 2. Cần nhấn mạnh vai trò to lớn của nhà Tần trong việc thống nhất đất nước Trung Quốc. Để hiểu được các chính sách đối nội thời Tần - Hán, các em dựa vào SGK để tìm hiểu. Dưới thời Tần - Hán, cơ cấu tổ chức bộ máy nhà nước đã bước đầu có sự thống nhất từ trung ứơng đến địa phương. Cần lí giải được sự khác nhau trong việc thực thi chính sách đối nội của nhà Tần (thi hành chê' độ cai trị hà khắc) và nhà Hán (xoá bỏ chế độ cai trị hà khắc), rút ra tác động của những chính sách đó đối với xã hội Trung Quốc. Để hiểu thêm chế độ cai trị hà khắc của Tần Thuỷ Hoàng, các em có thể quan sát Hình 8 - Tượng gốm trong lăng mộ Tần Thuỷ Hoàng (tr.l 1) và tìm đọc tư liệu tham khảo về ông vua tài giỏi và khét tiếng tàn bạo này. Cần nhấn mạnh ý nghĩa của công cuộc thống nhất đất nước : chấm dứt thời kì chiến tranh, loạn lạc kéo dài ở Trung Quốc, tạo điều kiện cho chế độ phong kiến được xác lập. Mục 3. Để hiểu được sự phát triển thịnh vượng của Trung Quốc dưới thời Đường, cần dựa vào nội dung SGK, nêu rõ sự phát triển của chế độ phong kiến Trung Quốc trên các lĩnh vực : Tổ chức bộ máy nhà nước được hoàn thiện từ trung ương đến địa phương. Chế độ tuyển dụng quan lại bằng hình thức thi cử và chính sách trọng dụng người tài là biểu hiện tiến bộ của nhà Đường. về kinh tế : phát triển cao hơn các triều đại trước về mọi mặt. Cần nhấn mạnh các chính sách nhằm khuyến khích sản xuất nông nghiệp phát triển. Về chính sách đối ngoại: việc đẩy mạnh xâm lược ra bên ngoài chứng tỏ thế mạnh của nhà Đường. Từ đó, các em cần giải thích được vì sao đến thời Đường, xã hội Trung Quốc phát triển thịnh vượng (đất nước thống nhất, chính quyền vững mạnh, là cơ sở để đẩy mạnh phát triển kinh tế...). Mục 4. Dựa vào nội dung SGK, các em cần hiểu được tiến trình phát triển của lịch sử Trung Quốc qua hai thời kì: Thời kì thứ nhất : nhà Tống có công thống nhất lại Trung Quốc sau hon nửa thế kỉ loạn lạc. Tiếp đó, nhà Tống đã thi hành một số chính sách nhằm ổn định và phát triển đất nước (tr. 12). Đặc biệt là những phát minh quan trọng... Tuy nhiên, Trung Quốc dưới thời Tống không còn mạnh như dưới thời Đường. Thời kì thứ hai : dưới thời Nguyên (do vua Mông cổ là Hốt Tất Liệt tiêu diệt nhà Tống), đã thi hành nhiều chính sách phân biệt đối xử (người Mông cổ - người Hán), làm cho mâu thuẫn trong xã hội gay gắt, dẫn tới sự bùng nổ nhiều cuộc khởi nghĩa của nông dân. Theo đó, các em cần lí giải được vì sao khi thống trị Trung Quốc, nhà Nguyên đã thi hành nhiều chính sách cai trị hà khắc, đi ngược lại quyền lợi của người Hán và hậu quả của nó. Mục 5. Dựa vào SGK, các em cần hiểu rõ nhà Minh được thành lập là kết quả của cuộc khởi nghĩa nông dân do Chu Nguyên Chương lãnh đạo. Thông qua những chính sách của nhà Minh, các em cần thấy được điểm mới : đó là mầm mống kinh tế tư bản chủ nghĩa đã dần dần xuất hiện trong lòng chế độ phong kiến Trung Quốc và biểu hiện của nó (xuất hiện nhiều cơ sở sản xuất lớn, chuyên môn hoá cao, nhân công nhiều...). Về sự thành lập nhà Thanh : các em cần dựa vào SGK để hiểu được đây là triều đại của người ngoại tộc (Mãn Thanh) thống trị Trung Quốc. Các chính sách đối nội (áp bức dân tộc), đối ngoại của nhà Thanh là biểu hiện sự suy thoái của chế độ phong kiến Trung Quốc. Trên cơ sở tìm hiểu sự tồn tại của các triều đại Tần - Hán - Đường - Tống - Nguyên - Minh - Thanh, các em có thể rút ra được quy luật của các triều đại phong kiến Trung Quốc : sự thay thế một triều đại phong kiến này bằng triều đại phong kiến khác là kết quả của các cuộc khởi nghĩa nông dân. Mục 6. Để nắm được những thành tựu tiêu biểu về văn hoá, khoa học - kĩ thuật Trung Quốc thời phong kiến, các em chủ yếu dựa vào SGK (gồm cả phần chữ in nhỏ - tr.14) và có thể lập bảng thống kê theo mẫu : Lĩnh vực Thành tựu tiêu biêu ¥ nghĩa Tư tưởng Văn học Sử học ... Để hiểu rõ hơn thành tựu trên lĩnh vực kiến trúc, các em có thể quan sát Hình 9 - Cố cung (tr.14) và sưu tầm tư liệu về công trình kiến trúc đồ sộ này. Để thấy rõ tài năng sáng tạo của người Trung Quốc trong nghề làm đồ gốm, các em có thể quan sát Hình 10 - Liễn men trắng xanh thời Minh và tìm hiểu thêm về nghề gốm. Một số khái niệm, thuật ngữ Địa chủ : là giai cấp thống trị trong xã hội phong kiến, vốn là những quý tộc cũ và những nông dân giàu có. Họ nắm trong tay nhiều ruộng đất tư và có quyền thu tô ruộng. Nông dân tá điền (tá điền) : người nông dân cày thuê ruộng và phải nộp tô cho địa chủ. Địa tô : khi nhận ruộng để cày cấy, nông dân phải nộp một phần hoa lợi của mình cho địa chủ, gọi là địa tô. Chê'độ quân điền : nhà nước lấy ruộng đất công và ruộng bỏ hoang chia cho dân đinh trong làng xã theo quy định của nhà nước phong kiến. Chuyên chế: chế độ xã hội trong đó quyền lực tập trung tối cao, vô hạn trong tay một người - vua (hoàng đế). GỢI Ý TRẢ LỜI CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP TRONG SGK Câu 1. Xã hội phong kiến ở Trung Quốc đã được hình thành như thế nào ? Cần tập trung làm rõ chê' độ phong kiến Trung Quốc ra đời sớm so với các quốc gia khác ữên thế giới (khoảng thế kỉ in TCN), tồn tại kéo dài đến đầu thế kỉ XX. Câu 2. Các chính sách đối nội của các vua thời Tần - Hán và tác động của những chính sách đó đối với xã hội phong kiến Trung Quốc. Cần tập trung làm rõ các ý : Nhà Tần : thi hành chính sách cai trị độc đoán, tàn bạo, bắt nhân dân đi phu, đi lính, làm cho đời sống nhân dân cực khổ. Khắp nơi nổi dậy chống lại và lật đổ nhà Tần. Nhà Hán : xoá bỏ chế độ cai trị hà khắc của nhà Tần, giảm nhẹ tô thuế, sưu dịch, khuyến khích nông dân sản xuất. Những chính sách đó đáp ứng được nguyện vọng của nhân dân, được nhân dân ủng hộ, nên nhà Hán tồn tại và phát triển mạnh. Câu 3. Sự thịnh vượng của Trung Quốc dưới thời Đường : Những biểu hiện sự phát triển thịnh vượng của nhà Đường về : tổ chức nhà nước, kinh tế, đối ngoại. Đồng thời, giải thích được vì sao đến thời Đường, xã hội Trung Quốc phát triển thịnh vượng (đất nước thống nhất, chính quyền vững mạnh, là cơ sở để đẩy mạnh phát triển kinh tế,...). Câu 4. So sánh sự khác nhau trong chính sách cai trị của nhà Tống và nhà Nguyên : Có thể lập bảng so sánh như sau : Chính sách cai trị của nhà Tống Chính sách cai trị của nhà Nguyên Xoá bỏ hoặc miễn giảm các thứ thuế và sưu dịch nặng nề của triều đại trước, mở mang các công trình thuỷ lợi, khuyến khích phát triển thủ công nghiệp... Thi hành chính sách phân biệt, đối xử giữa các dân tộc, trong đó : người Mông Cổ có địa vị cao nhất, hưởng mọi quyền lợi... Người Hán bị cấm đoán đủ thứ... - Có sự khác nhau đó vì : nhà Tống do người Trung Quốc lập, nên họ thực hiện các chính sách nhằm củng cố và phát triển đất nước, ổn định đời sống nhân dân. Còn nhà Nguyên được lập nên bởi sự xâm lược của người Mông Cổ, nên họ thực hiện chính sách cai trị, áp bức dân tộc hà khắc đối với nhân dân Trung Quốc. Câu 5. Những mầm mống kinh tế tư bản chủ nghĩa dưới thời Minh - Thanh : Dựa vào nội dung mục 5, SGK và phần hướng dẫn học mục 5 để trả lời. Trong đó, nêu rõ sự xuất hiện của các công trường thủ công sản xuất trên quy mô lớn, có sự chuyên môn hoá trong sản xuất và thuê nhiều nhân công. Câu 6. Những thành tựu lớn về văn hoá, khoa học - ki thuật của nhân dân Trung Quốc thời phong kiến : Ngoài việc nêu các thành tựu, cần trình bày ý nghĩa của những thành tựu đó đối với Trung Quốc và sự ảnh huởng của văn hoá Trung Quốc đối với các nuớc xung quanh, trong đó có Việt Nam. CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP Tự KIEM tra, đánh giá Câu 1. Hãy khoanh tròn chữ cái truớc ý trả lời đúng. Trong quá trình xây dựng đất nuớc, nhà Tần không thực hiện chính sách nào duới đây ? Chia nuớc thành các quận, huyện để cai trị. Thống nhất tiền tệ và đon vị đo luờng trong cả nuớc. c. Tổ chức thi cử để chọn nguời tài ra làm quan. D. Xây dựng nhiều công trình, ăn chơi xa hoa, tốn kém. Nhà Đuờng thực hiện những biện pháp để phát triển đất nuớc là cử nguời thân tín cai trị các địa phuơng. mở khoa thi tuyển chọn nhân tài. c. giảm tô thuế, chia ruộng công và ruộng bỏ hoang cho nông dân. D. gồm các biện pháp trên. Biểu hiện của mầm mống kinh tế tu bản chủ nghĩa thời Minh - Thanh là nông nghiệp phát triển. nhiều xuởng thủ công lớn có trình độ chuyên môn cao, thuê nhiều công nhân ; buôn bán với nuớc ngoài phát triển, hình thành nhiều thuơng cảng lớn. c. đội ngũ những nguời làm thuê ngày càng đông đảo. D. đua quân đi xâm chiếm các nuớc, thôn tính đất đai. Câu 2. Vì sao nói : Duới thời Đuờng, chế độ phong kiến Trung Quốc đạt đến đỉnh cao ? Câu 3. Nêu nhận xét về thành tựu văn hoá - nghệ thuật của Trung Quốc thời phong kiến