Giải Lịch Sử 10 Bài 21: Những biến đổi của nhà nước phong kiến trong các thế kỉ XVI - XVIII
NHỮNG BIẾN ĐỔI CỦA NHÀ NƯỚC PHONG KIẾN TRONG CÁC THẾ KỈ XVI - XVIII MỤC TIÊU BÀI HỌC Kiến thức Giúp học sinh nắm và hiểu: Sự sụp đổ của triều đình nhà Lê đã dẫn đến sự phát triển của các thế lực phong kiến. Nhà Mạc ra đời và tồn tại hơn nửa thế kỉ đã góp phần ổn định xã hội trong một thời gian. Chiến tranh phong kiến diễn ra trong bối cảnh xã hội Việt Nam thế kỉ XVI - XVIII đã dẫn đến sự chia cắt đất nước. Tuy ở mỗi miền (Đàng Trong, Đàng Ngoài) có chính quyền riêng nhưng chưa hình thành hai nước. Kĩ năng Rèn kĩ năng phân tích, tổng hợp vấn đề. Khả năng nhận xét về tính giai cấp trong xã hội. NHỮNG KIẾN THỨC CAN NAM vững Sự sụp đổ của nhà Lê. Nhà Mạc được thành lập Sự sụp đổ của nhà Lê. Nhà Mạc thành lập. Đầu thế kỉ XVI nhà Lê Sơ lâm vào khủng hoảng, suy yếu. Biểu hiện: + Các thế lực phong kiến nổi dậy tranh chấp quyền lực, mạnh nhất là thế lực Mạc Đăng Dụng. + Phong trào đấu tranh của nhân dân búng nổ ở nhiều nơi. Năm 1527 Mạc Đăng Dung phế truất vua Lê, lập triều Mạc. Chính sách của nhà Mạc: Nhà Mạc xây dựng chính quyền theo mô hình cũ của nhà Lè. Tổ chức thi cử đều đặn. Xây dựng quân đội mạnh. Giải quyết vấn đề ruộng đất cho nông dân. => Những chính sách của nhà Mạc bước đầu đã ổn định lại đât nước. Do sự chống đối của cựu thần nhà Lê và do chính sách cắt đất, thần phục nhà Minh => nhân dân phản đối, nhà Mạc bị cô lập. Đất nước bị chia cát Chiến tranh Natn Bắc triều Cựu thần nhà Lê, đứng đầu là Nguyễn Kim đã quy tụ lực lượng chống Mạc "phù Lê diệt Mạc" —» Thành lập chính quyền ở Thanh Hóa gọi là Nam triều, đối đầu với nhà Mạc ở Thăng Long - Bắc triều Từ năm 1545 - 1592 chiến tranh Nam Bắc triều bùng nổ => nhà Mạc bị lật đổ, đất nước thống nhất. Chiến tranh Trinh - Nguyễn + Ở Thanh Hoá, Nam Triều vẫn tồn tại nhưng quyền lực nằm trong tay họ Trịnh. + Ớ Mạn Nam: Họ Nguyễn cát cứ xây dựng chính quyền riêng. + Năm 1627 họ Trịnh đem quân đánh họ Nguyễn, chiến tranh Trịnh - Nguyễn bùng nổ. + Kết quả: Năm 1672 hai bên giảng hoà, lấy sông Gianh làm giới tuyến => đất nước bị chia cắt. Nhà nước phong kiến Đàng Ngoài. Cuối XVI Nam Triều chuyển về Thăng Long. Chính quyền trung ương gồm: Triều đình Lê — Phủ Chúa Trịnh (Bù nhìn) (Nắm mọi quyền hành) Quan văn / Quan võ 6 phiên Chính quyền địa phương: Chia thành các trấn, phủ, huyện, châu, xã như cũ. Chế độ tuyển dụng quan lại như thời Lê. Luật pháp: Tiếp tục dùng quốc triều hình luật (có bổ sung). Quân đội gồm: + Quân thường trực (Tam phủ), tuyển chủ yếu ở Thanh Hoá + Ngoại binh: tuyển từ bốn trấn quanh kinh thành. Đối ngoại: hòa hiếu với nhà Thanh ở Trung Quốc. Chính quyền Đàng Trong Thê' kỉ XVII lãnh thổ Đàng Trong được mở rộng từ Nam Quảng Bình đến Nam Bộ ngày nay. Địa phương: chia làm 12 dinh, nơi đóng phủ Chúa (Phú Xuân) là dinh chính, do Chúa Nguyễn trực tiếp cai quản. Dưới dinh là: phủ, huyện, thuộc, ấp. Quân đội là quân thường trực, tuyển theo nghĩa vụ, trang bị vũ khí đầy đủ. Tuyển chọn quan lại bằng nhiều cách: theo dòng dõi, đề cử, học hành. Năm 1744 Chúa Nguyễn Phúc Khoát xưng vương, thành lập chính quyền trung ương. Song đến cuối XVIII vẫn chưa hoàn chỉnh. LUYỆN TẬP Gợi ý trả lời câu hỏi SGK. Câu I: Nguyên nhân nhà Lế sụp đổ Vua Lê không quan tâm đến triều chính, chỉ lo ăn chơi xa đoạ. Quan lại, địa chủ hành hoành chiếm đoạt ruộng đất của nhân dân. Nhiều cuộc khởi nghĩa nông dân, các thế lực phong kiến nổi dậy tranh chấp quyền hành. Nổi lên thế lực Mạc Đăng Dung, phế truất vua Lê. Câu 2: Vai trò nhà Mạc Dẹp yên được các thế lực phong kiến, đất nước tránh được sự cát cứ, chia cắt. Củng cố được chính quyền từ trung ương đến địa phương. Tổ chức thi cử đều đặn, giải quyết được vâih đề ruộng đất, ổn định đất nước. Câu 4: Sơ đồ tổ chức chính quyển Đàng Ngoài và Đàng Trong Sơ đồ tổ chức chính quyền Đàng Ngoài Vua Lê Chúa Trịnh 6 bộ Ngự sử đài Hàn lâm viện Các quan văn võ - Sơ đồ tổ chức chính quyền Đàng Trong Phủ chúa (Chính dinh) ì . Dinh (12 dinh) Bộ (6 bộ) - Nhận xét: Tổ chức bộ máy nhà nước Đàng Trong chưa hoàn chỉnh