Giải Lịch Sử 10 Bài 25: Tình hình chính trị, kinh tế, văn hóa dưới triều Nguyễn (Nửa đầu thế kỉ XIX)
TĨNH HÌNH CHÍNH TR|, kinh tế, văn hóa dưới triều nguyền (NỬA ĐẦU THÊ' KỈ XIX) MỤC TIÊU BÀI HỌC Kiến thức Giúp HS hiểu được: Tinh hình chung về các mặt chính trị, kinh tế, văn hóa ở nước ta nửa đầu thê' kỉ XIX dưới vương triều Nguyễn trước khi diễn ra cuộc kháng chiến chống xâm lược của thực dân Pháp. Thống trị nước ta vào lúc chế độ phong kiến đã bước vào giai đoạn suy vong, lại là những người thừa kế của giai cấp thống trị cũ, vương triều Nguyễn không tạo được điều kiện đưa đất nước bước sang một giai đoạn phát triển mới phù hợp với hoàn cảnh của thế giới. Kĩ năng Rèn luyện kĩ năng phân tích, so sánh gắn sự kiện với thực tế cụ thể. NHŨNG KIẾN THỨC CẦN NẮM VỮNG Xây dựng và củng cô bộ máy nhà nước, chính sách ngoại giao. Năm 1802 Nguyễn Ánh lên ngôi (Gia Long). Nhà Nguyễn thành lập, đóng đô ở Phú Xuân (Huế). * Tổ chức bộ máy nhà nước. Chính quyền trung ương tổ chức theo mô hình thời Lê. Gia Long chia dắt nước làm ba vùng: Bắc Thành, Gia Định Thành và Các Trực Doanh (Trung Bộ) do triều đình trực tiếp cai quản. 1831 - 1832 Minh Mạng thực hiện một cuộc cải cách hành chính chia cả nước thành 30 tỉnh và một phủ Thừa Thiên. Đứng đầu là tổng đốc tuần phủ hoạt động^theo sự điều hành của triều đình. Tuyển chọn quan lại: thòng qua giáo dục, khoa cử. Luật pháp: Ban hành Hoàng triều luật lệ với 400 điều hà khắc. Quân đội: được tổ chức quy củ trang bị đầy đủ song lạc hậu, thô sơ Ngoại giao. Thần phục nhà Thanh (Trung Quốc). Bắt Lào - Campuchia thần phục. Với phương Tây, "đóng cửa, không chấp nhận việc đặt quan hệ ngoại giao của họ". Tình hình kinh tế và chính sách của nhà Nguyễn Nông nghiệp: + Nhà Nguyễn thực hiện chính sách quân điền song do diện tích đất công ít (20% tổng diện tích đất), đối tượng được hưởng nhiều, vì vậy tác dụng không lớn. Khuyến khích khai hoang bằng nhiều hình thức, nhà nước và nhân dân cùng khai hoang. Nhà nước còn bỏ tiền, huy động nhân dân sửa đắp đê điều. Trong nhân dân, kinh tế tiểu nông cá thể vẫn duy trì như cũ. => Nhà Nguyễn đã có những biện pháp phát triển nông nghiệp, song đó chỉ là những biện pháp truyền thống, lúc này không có hiệu quả cao. + Nông nghiệp Việt Nam vẫn là nền nông nghiệp thuần phong kiến, rất lạc hậu. Thủ công nghiệp: Thủ công nghiệp Nhà nước được tổ chức với quy mô lớn, các quan xưởng được xây dựng để sản xuất vũ khí, đóng thuyền, làm đồ trang sức, làm gạch ngói (nghề cũ). + Thợ quan xưởng đã đóng được tàu thủy tiếp cận với kĩ thuật chạy bằng máy hơi nước. Trong nhân dân, nghề thủ công truyền thống được duy trì nhưng không phát triển như trước. Thương nghiệp: s + Phát triển chậm chạp do chính sách thuế khóa phức tạp của nhà nước. + Ngoại thương: Nhà nước nắm độc quyền buôn bán với các nước láng giềng: Hoa, Xiêm, Malai. Dè dặt với phương Tây, tàu thuyền các nước phương Tây chỉ được ra vào cảng Đà Nẵng. Đô thị tàn lụi dần. Tình hình văn hóa - giáo dục Các lĩnh vực Thành tựu - Giáo dục Giáo dục Nho học được củng cố song không - Tôn giáo. bằng các thê' kỉ trước. Các lĩnh vực Thành tựu - Văn học. Độc tôn Nho giáo, hạn chế Thiên chúa giáo. Văn học chữ Nôm phát triển. Tầc phẩm xuất - Sử hoc sắc của Nguyễn Du, Hồ Xuân Hương, Bà Huyện Thanh Quan Quốc sử quán thành lập, nhiều bộ sử lớn được - Kiến trúc biên soan: Lích triều Hiến Chương loan chí.... - Nghê thuât dân gian Kinh đô Huế, lăng tẩm, thành luỹ ở các tỉnh, cột cờ Hà Nội. Tiếp tục phát triển. LUYỆN TẬP Gợi ý trả lời câu hỏi SGK. Câu 1: Nhận xét quá trình hoàn chỉnh bộ máy thống trị của nhà Nguyễn Bộ máy chính quyền ngày càng hoàn chinh từ thời Nguyễn Ánh đến Minh Mạng. Năm 1802 khi lên ngôi Nguyễn Ánh đã tổ chức bộ máy chính quyền từ trung ương đến các địa phương quy củ, chặt chẽ. Tổ chức các đơn vị hành chính: cả nước được chia thành ba vùng: Bắc Thành, Gia Định và các trực doanh do triều đình trực tiếp quản lý. Đến thời Minh Mạng, nãm 1831-1832, bộ máy chính quyền hoàn chỉnh hơn, Minh Mạng chia cả nước thành 30 tỉnh và 1 phủ. Về pháp luật: Ban hành bộ luật Gia Long với các qui định chặt chẽ về việc bảo vệ nhà nước và các tôn ty trật tự phong kiến. -Với những việc làn trên bộ máy nhà nước thời Nguyễn là hoàn chỉnh và có luật pháp chặt chẽ. Cảu 2: Ưu điểm và hạn chế của kinh tế thời Nguyễn nửa đầu thế kỉ XIX * Ưu điểm: Nông nghiệp: « + Nhà Nguyễn thực hiện chính sách quân điền song do diện tích đất công ít (20% tổng diện tích đất), đối tượng được hưởng nhiều, vì vậy tác dụng không lớn. + Khuyến khích khai hoang bằng nhiều hình thức, nhà nước và nhân dân cùng khai hoang. + Nhà nước còn bỏ tiền, huy động nhân dân sửa đắp đê điều. Thủ công nghiệp: + Nhà nước được tổ chức với quy mô lớn, các quan xưởng được xây dựng để sản xuất vũ khí, đóng thuyền, làm đồ trang sức, làm gạch ngói (nghề cũ). + Thợ quan xưởng đã đóng được tàu thủy, tiếp cận với kĩ thuật chạy bằng máy hơi nước. + Trong nhân dân, nghề thủ công truyền thống được duy trì. * Hạn chế: Nông nghiêp: + Kinh tê' tiểu nông cá thể vẫn duy trì như cũ. + Nhà Nguyễn đã có những biện pháp phát triển nông nghiệp, song đó chỉ là những biện pháp truyền thống, lúc này không có hiệu quả cao. + Nông nghiệp Việt Nam vẫn là một nền nông nghiệp thuần phong kiến, rất lạc hậu. Thủ công: + Do chê' độ công tượng hà khắc nên việc tiếp cận công nghiệp cơ khí hạn chế. + Các làng nghề thủ công không phát triển bằng trước, bị nhà nước quản lí. Thương nghiệp: + Phát triển chậm chạp do chính sách thuê' khóa phức tạp của nhà nước. + Ngoại thương: Nhà nước nắm độc quyền buôn bán với các nước láng giềng: Hoa, Xiêm, Malai. + Dè dặt với phương Tây, tàu thuyền các nước phương Tây chỉ được ra vào cảng Đà Nẵng. Đô thị tàn lụi dần. Câu 3: Thống kê các thành tựu văn hóa tiêu biểu thời Nguyễn nửa đầu thê' kỉ XX Các lĩnh vực Thành tựu - Văn học. - Văn học chữ Nôm phát triển. Tác phẩm xuất sắc của Nguyễn Du, Hồ Xuân Hương, Bà Huyện Thanh Quan - Sử học - Quốc sử quán thành lập, nhiều bộ sử lớn được biên soạn: Lịch triều Hiến Chương loạn chí.... - Kiến trúc - Kinh đô Huế, lăng tẩm, thành luỹ ở các tỉnh, cột cờ Hà Nôi. - Nghệ thuật dân gian - Tiếp tục phát triển. Càu 4. Đánh giá về nhà Nguyễn Tích cực: Tổ chức bộ máy nhà nước quy củ và hoàn chỉnh. Kinh tế có bước phát triển, nhất là trong nông nghiệp với công cuộc khẩn hoang Văn hóa đạt nhiều thành tựu trên các lĩnh vực. Hạn chế: Bộ luật Gia Long ra đời song chủ yếu bảo vệ quyền lợi của giai cấp thống trị. Giáo dục: ít ĩỊgười đỗ đạt. Khoa học-kĩ thuật: ít có những thành tựu về kĩ thuật và khoa học tự nhiên.