SGK Ngữ Văn 7 - Cuộc chia tay của những con búp bê
BÀI 2 Kết quả cần đạt Thây được những tình cẩm chân thành và sâu nặng của hai em bé trong câu chuyện, cảm nhận được nỗi đau đớn, xót xa của những bạn nhỏ chẳng may rơi vào hoàn cảnh gia đình bất hạnh và biết thông cảm, chia sẻ với những bạn ây. Nhận ra được cách kể chuyện rất chân thật và cảm động của tác giả. Thâỳ được tầm quan ưọng của bố cục trong văn bản. Có ý thức xây dựng bố cục khi tạo lập văn bản và bước đầu xây dụng được văn bản có bố cuc rành mạch, hợp lí. Hiểu rõ khái niệm mạch lạc trong văn bản, từ đó biết tạo lập những văn bản có tính mạch lạc. (a) Hê-ra-clít (khoảng 544 - 483 tr. CN) : nhà triết học Hi Lạp thời cổ đại, tác giả câu nói nôi tiếng' "Người ta không thể tắm hai lần trong cùng một dòng sông". VĂN BẢN CUỘC CHIA TAY CỦA NHỮNG CON BÚP BÊ Mẹ tôi, giọng khản đặc, từ trong màn nói vọng ra : Thôi, hai đứa liệu mà đem chia đồ chơi ra đi. Vừa nghe thấy thế, em tôi bất giác run lên bần bật, kinh hoàng đưa cặp mắt tuyệt vọng nhìn tôi. Cặp mắt đen của em lúc này buồn thăm thẳm, hai bờ mi đã sưng mọng lên vì khóc nhiều. Đêm qua, lúc nào chợt tỉnh, tôi cũng nghe tiếng nức nở, tức tưởi của em. Tôi cứ phải cắn chặt môi để khỏi bật lên tiếng khóc to, nhưng nước mắt cứ tuôn ra như suối, ướt đầm cả gối và hai cánh tay áo. Sáng nay dậy sớm, tôi khẽ mở cửa rón rén đi ra vườn, ngồi xuống gốc cây hồng xiêm. Chợt thấy động phía sau, tôi quay lại : em tôi đã theo ra từ lúc nào. Em lặng lẽ đặt tay lên vai tôi. Tôi kéo em ngồi xuôhg và khẽ vuốt lên mái tóc. Chúng tôi cứ ngồi im như vậy. Đằng đông, trời hửng dần. Những bông hoa thược dược trong vườn đã thoáng hiện trong màn sương sớm và bắt đầu khoe bộ cánh rực rỡ của mình. Lũ chim sâu^2) nhảy nhót trên cành và chiêm chiếp kêu. Ngoài đường, tiếng xe máy, tiếng ô tô và tiếng nói chuyện của những người đi chợ mỗi lúc một ríu ran. cảnh vật vẫn cứ như hôm qua, hôm kia thôi mà sao tai hoạ giáng xuống đầu anh em tôi nặng nề thế này. Gia đình tôi khá giả. Anh em tôi rất thương nhau. Phải nói em tôi rất ngoan. Nó lại khéo tay nữa. Hồi còn học lớp Năm, có lần tôi đi đá bóng, bị xoạc một miếng áo rat to. Sợ mẹ đánh, tôi cứ ngồi lì ngoài bãi không dám về. Nghe lũ bạn tôi mách, em đã đem kim chỉ ra tận sân vận động. Nó bảo : Anh cởi áo ra, em vá lại cho. Em vá khéo, mẹ không biết được đâu. Nhìn bàn tay mảnh mai của em dịu dàng đưa mũi kim thoăn thoắt, không hiểu sao tôi thây ân hận quá. Lâu nay, mải vui chơi bè bạn, chẳng lúc nào tôi chú ý đến em... Từ đây, chiều nào tôi cũng đi đón em. Chúng tôi nắm tay nhau vừa đi vừa trò chuyện. Vậy mà giờ đây, anh em tôi sắp phải xa nhau. Có thể sẽ xa nhau mãi mãi. Lạy trời đây chỉ là một giấc mơ. Một giấc mơ thôi. Nhưng không, có tiếng dép lẹp kẹp trong nhà và tiếng mẹ tôi: Thằng Thành, con Thuỷ đâu ? Chúng tôi giật mình, líu ríu dắt nhau đứng dậy. Đem chia đồ chơi ra đi ! - Mẹ tôi ra lệnh. Thuỷ mở to đôi mắt như người mất hồn, loạng choạng bám vào cánh tav tôi. Dìu em vào trong nhà, tôi bảo : Không phải chia nữa. Anh cho em tat. Tôi nhắc lại hai ba lần, Thuỷ mới giật mình nhìn xuôhg. Em buồn bã lắc đầu : Không, em không lấy. Em để hết lại cho anh. Lằng nhằng mãi. Chia ra ! - Mẹ tối quát và giận dữ đi về phía cổng. Em tôi sụt sịt bảo : Thôi thì anh cứ chia ra vậy. Đồ chơi của chúng tôi cũng chẳng có nhiều. Tôi dành hầu hết cho em : bộ tú lơ khơ, bàn cá ngựa, những con ốc biển và bộ chỉ màu. Thuỷ chẳng quan tâm đến chuyện đó, mắt nó cứ ráo hoảnh^^ nhìn vào khoảng không, thỉnh thoảng lại nấc lên khe khẽ. Nhưng khi tôi vừa lấy hai con búp bê từ trong tủ ra, đặt sang hai phía thì em bỗng tru tréo lên giận dữ : Anh lại chia rẽ con Vệ Sĩ với con Em Nhỏ ra à ? Sao anh ác thế! Tôi nhìn em buồn bã : Thì anh đã nói với em rồi. Anh cho em tất cả. Tôi đặt con Vệ Sĩ vào cạnh con Em Nhỏ giữa đống đồ chơi của Thuỷ. Cặp mắt em dịu lại, nhưng chợt nghĩ ra điều gì, em lại kêu lên : Nhưng như vậy lấy ai gác đêm cho anh ? Tôi nhếch mép cười cay đắng. Trước đây có thời kì tôi toàn mê ngủ thấy ma. Thuỷ bảo : "Đê’em hắt con Vệ Sĩ gác cho anh". Em buộc con dao díp(4) vào lung con búp bê lớn và đặt ở đầu giường tôi. Đêm ấy, tôi không chiêm bao thấy ma nữa. Từ đây, tôi tối, sau khi học xong bài, Thuỷ lại "võ trang"(5) cho con Vệ Sĩ và đem đặt trên đầu giường tôi. Buổi sáng, em tháo dao ra, đặt nó về chỗ cũ, cạnh con Em Nhỏ. Eĩai con quàng tay lên vai nhau, ghé đầu vào nhau thân thiết. Từ khi về nhà tôi, chúng chưa phải xa nhau ngày nào, nên bây giờ thấy tôi đem chia chúng ra, Thuỷ không chịu đựng nổi. Chúng tôi cứ ngồi thừ ra, chẳng muốn chia bôi cũng chẳng muốn thu lại nữa. Một lát sau, em tôi đem đặt hai con búp bê về chỗ cũ. Chúng lại thân thiết quàng tay lên vai nhau ỵà âu yếm ngước nhìn chúng tôi. Thuỷ bỗng trỏ' nên vui vẻ : Anh xem chúng đang cười kìa ! Tôi cố vui vẻ theo em, nhưng nước mắt đã ứa ra. Bỗng Thuỷ lại xịu mặt xuống : Sao bố mãi không về nhỉ ? Như vậy là em không được chào bô trước khi đi. Tôi nhìn sang cửa phòng bố. Mây ngày rồi, bô' vẫn biệt tăm. Tôi xót xa nhìn em. Bao giờ nó cũng chu đáo và hiếu thảo như vậy. Hay anh dẫn em đến trường một lát. Tôi đứng dậy, lây chiếc khăn mặt ướt đưa cho em. Thuỷ lau nước mắt rồi soi gương, chải lại tóc. Anh em tôi dẫn nhau ra đường. Em nắm chặt tay tôi và nép sát vào như những ngày còn nhổ. Chúng tôi đi chậm chậm trên con đường đất đỏ quen thuộc của thị xã quê hương. Đôi lục, đột nhiên em dừng lại, mắt cứ nhìn đau đáu vào một gốc cây hay một mái nhà nào đó, toàn những cảnh quen thuộc trên con đường chúng tôi đã đi lại hàng nghìn lần từ thuở ấu thơ. Gần trưa, chúng tôi mới ra đến trường học. Tôi dẫn em đến lớp 4B. Cô giáo Tâm đang giảng bài. Chúng tôi đứng nép vào một gốc cây trước lớp. Em cắn chặt môi im lặng, mắt lại đăm đăm nhìn khắp sân trường, từ cột cờ đến tấm bảng tin và những vạch than vẽ ô ăn quan^6) trên hè gạch. Rồi em bật lên khóc thút thít. Ôi, em Thuỷ ! - Tiếng kêu sửng sốt của cô giáo làm tôi giật mình. Em tôi bước vào lớp : Thưa cô, em đến chào cô... - Thuỷ nức nở. Cô Tâm ôm chặt lây em : Cô biết chuyện rồi. Cô thương em lắm ! Và cô quay xuống lớp : Bố mẹ bạn Thuỷ bỏ nhau. Thuỷ phải xa lớp ta, theo mẹ về quê ngoại. Một tiếng "ồ" nổi lên kinh ngạc, cả lớp sững sờ. Đã có tiếng khóc thút thít của mây đứa bạn thân. Vài đứa mạnh dạn bỏ chỗ ngồi, đi lên nắm chặt lấy tay em tôi như chẳng muốn rời. Toàn những bạn đánh chuyền, đánh chắt, có cái kẹo, quả táo cũng để dành phần nhau trong suốt mấy năm qua... Cô giáo Tâm gỡ tay Thuỷ, đi lại phía bục, mở cặp lấy một quyển sổ cùng với chiếc bút máy nắp vàng đưa cho em tôi và nói: Cô tặng em. về trường mới, em cố gắng học tập nhé ! Em đặt vội quyển sổ và cây bút lên bàn : Thưa cô, em không dám nhận... em không được đi học nữa. / - Sao vậy ? - Cô Tâm sửng sốt. 7 s ló 1 r t 7 4 1 x Nhà bà ngoại em ớ xa trường học lăm. Mẹ em báo sẽ săm cho em một thúng hoa quả để ra chợ ngồi bán. "Trời ơi!", cồ giáo tái mặt và nước mắt giàn giụa. Lũ nhỏ cũng khóc mỗi lúc một to hơn. Cuối cùng, sợ làm ảnh hưởng đến giờ học, em tôi ngửng đầu lên, nức nở : Thôi, em chào cô ở lại. Chào tất cả các bạn, tôi đi. Tôi dắt em ra khỏi lớp. Nhiều thầy cô ngừng giảng bài, ái ngại nhìn theo chúng tôi. Ra khỏi trường, tôi kinh ngạc thấy mọi người vẫn đi lại bình thường và nắng vẫn vàng ươm trùm lên cảnh vật. Vừa tới nhà, tôi đã nhìn thấy một chiếc xe tải đỗ trước cổng. Mấy người hàng xóm đang giúp mẹ tôi khuân đồ đạc lên xe. Cuộc chia tay đột ngột quá. Thuỷ như người mất hồn, mặt tái xanh như tàu lá. Em chạy vội vào trong nhà mở hòm đồ chơi của nó ra. Hai con búp bê tôi đã đặt gọn vào trong đó. Thuỷ lấy con Vệ Sĩ ra đặt lên giường tôi, rồi bỗng ôm ghì lấy con búp bê, hôn gấp gáp lên mặt nó và thì thào : Vệ Sĩ thân yêu ở lại nhé ! ở lại gác cho anh tao ngủ nhé ! Xa mày, con Em Nhỏ sẽ buồn lắm đấy, nhưng biết làm thế nào... Em khóc nức lên và chạy lại nắm tay tôi dặn dò : Anh ơi! Bao giờ áo anh có rách, anh tìm về chỗ em, em vá cho, anh nhé... Tôi khóc nấc lên. Mẹ tôi từ ngoài đi vào. Mẹ vuốt tóc tôi và nhẹ nhàng dắt tay em Thuỷ : Đi thôi con. Qua màng nước mắt, tôi nhìn theo mẹ và em trèo lên xe. Bỗng em lại tụt xuống chạy về phía tôi, tay ôm con búp bê. Em đi nhanh về chiếc giường, đặt con Em Nhỏ quàng tay vào con Vệ Sĩ. Em để nó ở lại - Giọng em ráo hoảnh - Anh phải hứa với em không bao giờ để chúng nó ngồi cách xa nhau. Anh nhớ chưa ? Anh hứa đi. Anh xin hứa. Tôi mếu máo trả lời và đứng như chôn chân xuống đất, nhìn theo cái bóng bé nhỏ liêu xiêu của em tôi trèo lên xe. Chiếc xe tải rồ máy, lao ra đường và phóng đi mất hút. (Theo Khánh Hoài, Tuyên tập thơ - văn được giải thưởng trong cuộc thi viết về quyền trẻ em, năm 1992) Chú thích Truyện ngắn Cuộc chia tay của những con búp bê của tác giả Khánh Hoài được trao giải Nhì trong cuộc thi thơ - văn viết về quyền trẻ em do Viện Khoa học Giáo dục và Tô’ chức cứu trợ trẻ em Rát-đa Bác-nen - Thuỵ Điển tổ chức năm 1992. Chim sâu : loài chim nhỏ, lông xanh xám, thường sông ở các bụi cây, ăn sâu bọ nhỏ. Ráo hoảnh : khô, không có một chút nước nào. ơ đây hiểu là không có chút nước mắt nào. Dao dip (còn gọi là dao nhíp') : một loại dao nhỏ, bỏ túi, lưỡi gập dược vào cán. Võ trang (còn gọi là vũ trang) : trang bị để chiến đấu. ở đây chỉ việc đứa em buộc con dao dip vào lưng con búp bê Vệ Sĩ đặt ở đầu giường người anh. Ô ăn quan : một trò chơi dân gian của trẻ em, có hai người chơi, thường kẻ ô trên mặt đất, dùng các hòn sỏi hoặc đá nhỏ làm quân. ĐỌC - HlỂu VĂN BẢN Đọc kĩ văn bản đê’ nắm dược : Truyện viết về ai, về việc gì ? Ai là nhân vật chính trong truyện ? Hãy suy nghĩ và thảo luận với bạn trong nhóm về mấy điểm sau : Câu chuyện được kể theo ngôi thứ mây ? Việc lựa chọn ngôi kể này có tác dụng gì ? Tên truyện có liên quan đến ý nghĩa của truyện không ? (Búp bê có chia tay , không, vì sao chúng phải chia tay, búp bê có lỗi gì mà phải chia tay ?) Hãy tìm các chi tiết trong truyện để thấy hai anh em Thành, Thuỷ rất mực gần gũi, thương yêu, chia sẻ và luôn quan tâm đến nhau. * Lời nói và hành động của Thuỷ khi thấy anh chia hai con búp bê Vệ Sĩ và Em Nhỏ ra hai bên có gì mâu thuẫn ? Theo em, có cách nào để giải quyết được mâu thuẫn ấy không ? Kết thúc truyện, Thuỷ đã lựa chọn cách giải quyết như thế nào ? Chi tiết này gợi lên trong em những suy nghĩ và tình cảm gì ? Chi tiết nào trong cuộc chia tay của Thuỷ với lớp học làm cô giáo bàng hoàng và chi tiết nào khiến em cảm động nhất-? Vì sao ? Em hãy giải thích vì sao khi dắt Thuỷ ra khỏi trường, tâm trạng của Thành lại "kinh ngạc thấy mọi người vẫn đi lại bình thường và nắng vẫn vàng ươm trùm lên cảnh vật". Qua câu chuyện này, theo em, tác giả muôn nhắn gửi đến mọi người điều gì ? Ghi nhớ Cuộc chia tay đau đớn và đầy cảm động của hai em bé trong truyện khiến người đọc thâm thìa rằng : TỔ â'm gia đình là vô cùng quý giá và quan trọng. Mọi người hãy cố gắng bảo vệ và gìn giữ, không nên vì bất kì lí do gì lầm tổn hại đến những tình cảm tự nhiên, trong sáng âỳ. ĐỌC THÊM TRÁCH NHIỆM CỦA BỐ MẸ Bố mẹ có trách nhiệm hàng đầu trong việc nuôi dạy con cái và nhà nước phải giúp họ thực hiện trách nhiệm ấy. Nhà nước sẽ đem lại sự giúp đỡ thích đáng cho bô' mẹ trong việc nuôi dạy con. (Trích Điều 18, Công ước về quyền bẻ em của Liên hợp quốc, 1989) THẾ GIỚI RỘNG VÔ CÙNG^ [...] Bên ngoài trời mưa tuôn Nước mắt con đẫm buồn Tại sao xảy ra thế ? Tất cả cùng mất luôn ? Con có vòng tay mẹ, tay cha Hơi ấm nồng nàn như chẳng muốn xa Nhưng, chao ôi, khi con tỉnh giác Mẹ đi rồi, cha cũng rời xa Con gái mẹ đã thực sự lớn rồi Trong thế giới này bao la hùng vĩ, Nhưng điều ây chẳng là gì, mẹ nhỉ Nếu phải giã từ bởi cuộc chia li. (Báo Hoa học trò, số 273)