SGK Sinh Học 8 - Bài 18. Prôtêin
Bài 18. PRỔTÊIN I - Cấu trúc của prôtêin Prôtêin là họp chất hữu cơ gồm 4 nguyên tô chính là c, H, o, N và có thê còn có một sô nguyên tô khác. Prôtêin thuộc loại đại phân tử, có khôi lượng và kích thước lớn (có thê dài tới 0,1 pm, khối lượng có thể đạt tới hàng triệu đvC). Prôtêin cũng được cấu trúc theo nguyên tắc đa phân : gồm hàng trăm đơn phân. Đơn phân cấu tạo nên prôtêin là axit amin, có hơn 20 loại axit amin khác nhau. ▼ Vi sao prôtêin có tính đa dạng vạ đặc thù ? Tính đa dạng và đặc thù của prôtêin còn được biểu hiện ở các dạng cấu trúc không gian (hình 18). Chính ở dạng cấu trúc không gian đặc thù, prôtêin mới thực hiện được chức năng của nó. Bậc 4 (phân tử hêmôglôbin) Hình 18. Các bậc cấu trúc của phàn tửprôtêin Cấu tide bậc 1 là trình tự sắp xếp các axit amin trong chuỗi axit amin. Cấu tide bậc 2 là chuỗi axit amin tạo các vòng xoắn lò xo đều đặn. Các vòng xoắn ở prôtêin dạng sợi còn bện lại với nhau kiểu dây thừng tạo cho sợi chịu lực khoẻ hơn. •- Cấu tide bậc 3 là hình dạng không gian ba chiều của protein do cấu trúc bậc 2 cuộn xếp tạo thành kiểu đặc trưng cho từng loại prôtêin, ví dụ : prôtêin hình cầu. Cấu trúc bậc 4 là cấu trúc của một số loại prôtêin gồm hai hoặc nhiều chuỗi axit amin cùng loại hay khác loại kết hợp với nhau. T inh đặc trưng của prôtêin còn được thể hiện thông qua cấu trúc không gian như thế nào ? n - Chức năng của prôtêin Đôi với tê bào và cơ thể, prôtêin có nhiều chức năng quan trọng. Chức năng cấu trúc Prôtêin là thành phần cấu tạo của chất nguyên sinh, là hợp phần quan trọng xây dựng nên các bào quan và màng sinh chất. Từ đó, hình thành các đặc điểm giải phẫu, hình-thái của các mô, các cơ quan, hệ cơ quan và cơ thể. Ví dụ : Histôn là loại prôtêin tham gia vầo cấu trúc của NST. Đặc biệt, prôtêin dạng sợi là nguyên liệu cấu trúc rất tốt (như côlagen và elastin là thành phần chủ yếu của da và mô liên kết, kêratin ở trong móng, sừng, tóc và lông). Chức năng xúc tác các quá trình trao đổi chất Quá trình trao đổi chất trong tế bào diễn ra qua nhiều phản ứng hoá sinh được xúc tác bởi các enzim. Bản chất của enzim là prôtêin. Hiện đã biết khoảng 3500 loại enzim, mỗi loại tham gia một phản ứng nhất định. Ví dụ : Trong quá trình tổng hợp phân tử ARN có sự tham gia của enzim ARN-pôlimeraza, còn khi phân giải ARN thành các nuclêôtit thì có sự xúc tác của enzim ribônuclêaza. Chức năng điều hoà các quá trình trao đổi chất Các hoocmôn có vai trò điều hoà các quá trình trao đổi chất trong tê bào và cơ thể. Các hoocmôn phần lớn là prôtêin. Một số hoocmôn ở động vật và ở người là các prôtêin có hoạt tính sinh học cao. Ví dụ : Insulin có vai trò điều hoà hàm lượng đường trong máu, tirôxin điều hoà sức lớn của cơ thể. Ngoài những chức năng trên, nhiều loại prôtêin còn có chức năng khác như bảo vệ cơ thể (các kháng thể), vận động của tế bào và cơ thể. Lúc cơ thê thiếu hụt gluxit và lipit, tê bào có thể phân giải prôtêin cung cấp năng lượng cho các hoạt động sống của tế bào và cơ thể. ▼ - Vì sao prôtêin dạng sợi là nguyên liệu câu trúc rât tôt ? Nêu vai trò của một sốenzim đối với sự tiêu hoá thức ăn ở miệng và dạ dày. Giải thích nguyên nhân của bệnh tiểu đường. Như vậy, prôtêin đảm nhiệm nhiều chức năng liên quan đến toàn bộ hoạt động sống của tế bào, biểu hiện thành tính trạng của cơ thể. Prôtêỉn được câu tạo chù yếu bởi các nguyên tố c, H, 0, N, là đạỉphăn tử được câu trúc theo nguyên tác đa phân, bao gồm hàng trăm đon phăn là axỉt amỉn thuộc hon 20 loại khác nhau. Trĩnh tự sáp xếp khác nhau cùa hon 20 loại axỉt amỉn này đã tạo nên tính đa dạng cùa prôtêin. Mòi phân tử prôtêìn không chỉ đặc trưng bòỉ thành phần, số lượng và trỉnh tự sáp xếp cùa các axỉt amỉn mà còn đặc trưng bởi câu trúc không gian, số chuỗi axỉt amỉn. Prôtêỉn có nhỉèu chức năng quan trọng: là thành phần cáu trúc của tế bào, xúc tác và điều hoà các quá trình trao đổi chắt (ẹnzỉm và hoocmôn), báo vệ co thể (kháng thề), vận chuyển, cung cấp năng lượng... liên quan đến toàn bộ hoạt động sống cùa t'ế bào, bỉểu hỉện thành các tính trạng cửa co thề. (g âu hói và bài tập Tính đa dạng và tính đặc thù của prôtêin do những yếu tố nào xác định ? Vì sao nói prôtêin có vai trò quan trọng đôi với tê bào và cơ thể ? Bậc cấu trúc nào sau đây có vai trò chủ yếu xác định tính đặc thù của prôtêin ? Cấu trúc bậc 1 Cấu trúc bậc 2 Cấu trúc bậc 3 Cấu trúc bậc 4 Prôtêin thực hiện được chức năng của mình chủ yếu ở những bậc cấu trúc nào sau đây ? Cấu trúc bậc 1 Cấu trúc bậc 1 và bậc 2 Cấu trúc bậc 2 và bậc 3 Cấu trúc bậc 3 và bậc 4