SGK Sinh Học 8 - Bài 44. Ảnh hưởng lẫn nhau giữa các sinh vật

Bài 44. ÀNH HƯỜNG LẪN NHAU GIỮA CÁC SINH VẬT
Mồi sinh vật sống trong môi trường đều trực tiếp hoặc gián tiếp ảnh hưởng tới các sinh vật khác ở xung quanh.
I - Quan hệ cùng loài
Các sinh vật cùng loài sống gần nhau, liên hệ với nhau, hình thành nên nhóm cá thể. Ví dụ : nhóm cây thông, nhóm cây bạch đàn, đàn kiến, bầy trâu.... Các sinh vật trong một nhóm thường hỗ trợ hoặc cạnh tranh lần nhau.
Hình 44.1. Các cây thông mọc gần nhau trong rừng (a), cây bạch đàn đứng riêng lẻ bị gió thổi nghiêng về một bên (b), trâu rừng sống thành bầy có khả năng tự vệ chống lại kẻ thù tốt hon (c)
Quan sát các hình trên và trả lời các câu hỏi sau :
Khi có gió bão, thực vật sống thành nhóm có lợi gì so với sôhg liêng rẽ ?
Trong tự nhiên, động vật sống thành bầy đàn có lợi gì ■?
Gặp điều kiện bất lợi (ví dụ : môi trường sống thiếu thức ăn hoặc nơi ợ chật chội, sô lượng cá thể tăng quá cao, con đực tranh giành nhau con cái-...) các cá thế trong nhóm cạnh tranh nhau gay gắt, dẫn tới một sô cá thê phải tách ra khỏi nhóm.
Hãy tìm câu đúng trong sô' các câu sau :
Hiện tượng cá thể tách ra khỏi nhóm làm tăng khả năng cạnh tranh giữa các cá thể.
Hiện tượng cá thể tách ra khỏi nhóm làm cho nguồn thức ăn cạn kiệt nhanh chóng.
Hiện tượng cá thể tách ra khỏi nhóm làm giảm nhẹ cạnh tranh giữa các cá thể, hạn chế sự cạn kiệt nguồn thức ăn trong vùng.
n - Quan hệ khác loài
Các sinh vật khác loài có quan hệ hoặc hỗ trợ hoặc đối địch (bảng 44) :
Bảng 44. Các môi quan hệ khác loài
Quan hệ
Đặc điểm
Hồ trợ
Cộng sinh
Sự họp tác cùng có lợi giữa các loài sinh vật.
Hội sinh
Sự họp tác giữa hai loài sinh vật, trong đó một bên có lợi còn bên kia không có lợi và cũng không có hại.
Đôi địch
Cạnh tranh
Các sinh vật khác loài tranh giành nhau thức ăn, nơi ở và các điều kiện sông khác của môi trường. Các loài kìm hãm sự phát triển của nhau.
Kí sinh, nửa kí sinh
Sinh vật sống nhờ trên cơ thê của sinh vật khác, lấy các chất dinh dưỡng, máu... từ sinh vật đó.
Sinh vật ăn sinh vật khác
Gồm các trường họp : động vật ăn thực vật, động vật ăn thịt con mồi, thực vật bắt sâu bọ...
Trong các ví dụ sau đây, quan hệ nào là hỗ trợ và đối địch ?
Ớ địa y, các sợi nấm hút nước và muôi khoáng từ môi trường cung cấp cho tảo, tảo hấp thu nước, muối khoáng và năng lượng ánh sáng mặt trời tổng hợp nên các chất hữu cơ, nấm và tảo đều sử dụng các sản phẩm hữu cơ do tảo tống họp (hình 44.2).
Trên một cánh đồng lúa, khi cở dại phát triển, năng suất lúa giảm.
Hươu, nai và hố cùng sống trong một cánh rừng, số lượng hươu, nai bị khống chê bởi sô lượng hố.
Rận và bét sông bám trên da trâu, bò. Chúng sống được nhờ hút máu của trâu, bò.
Địa y sông bám trên cành cây.
Cá ép bám vào rùa biển, nhờ đó cá được đưa đi xa.
Dê và bò cùng ăn cỏ trên một cánh đồng.
Giun đũa sông trong ruột người.
Vi khuấn sông trong nốt sần ở rề cây họ Đậu (hình 44.3).
Cây nắp ấm bắt côn trùng.
Hình 44.2. Địa y a) Tảo đon bào; b) Sợi nấm
Nốt sãn phóng to .
Hình dạng các £—5 tế bào vi khuẩn
Vi khuẩn cộng sinh trong nốt sẩn
Hình 44.3. Vĩ khuẩn trong nôt sần ở rễ cây họ Đậu
. Sự khác nhau chù yêu giữa quan hệ hồ trợ và quan hệ đối địch của các sinh vật khác loài là gì ?
Trong tụ nhiên, thường không có sinh vật nào sống tách biệt vói các sình vật khác. Thông qua các mối quan hệ cùng loài và khác loài, các sinh vật luôn luôn hỗ trợ hoặc cạnh tranh lẫn nhau.
Các sinh vật cùng loài hỗ trợ làn nhau trong các nhóm cá thể. Tuy nhiên, khi gập điều kiện bắt lợi các că thể cùng loài cạnh tranh nhau dãn tói một số cá thể sống tách ra khỏỉ nhóm.
Trong mối quan hệ khác loài, các sinh vật hoạc hỗ trợ hoặc đối địch với nhau. Quan hệ hỗ trợ là mối quan hệ có lọi (hoậc ít nhất không có hại) cho tát cả các sinh vật. Trong quan hệ đối địch, một bên sỉnh vật được lợi còn bèn kia bị hại hoặc cả hai bên cùng bỉ hạỉ.
(cỊ âu hói và bài tập
Các sinh vật cùng loài hồ ữợ hoặc cạnh tranh lần nhau trong những điều kiện nào ?
Quan hệ giữa các cá thể trong hiện tượng tự tỉa ở thực vật là mối quan hệ gì ? Trong điều kiện nào hiện tượng tự tỉa diễn ra mạnh mẽ ?
Hãy tìm thêm các ví dụ minh hoạ quan hệ hồ trợ và đôi địch của các sinh vật khác loài. Trong các ví dụ đó, những sinh vật nào là sinh vật được lợi hoặc bị hại ?
Trong thực tiễn sản xuất, cần phải làm gì đê tránh sự cạnh tranh gay gắt giữa các cá thê sinh vật, làm giảm năng suất vật nuôi, cây trồng ?
jm CÓ biết
Hiện tượng hồ trợ phổ biến giữa các cá thê thực vật cùng loài là rễ của các cây sông gần nhau nôi liền với nhau (hiện tượng liền rễ). Nhũng cá thể này có quan hệ trao đổi chất rất chặt chẽ với nhau. Nếu một cá thể bị chặt phần thân cây thì bộ phận rễ còn lại của cây đó vẫn hút nước và muối khoáng trong đất và dẫn truyền sang cây bên cạnh thông qua các rề liền nhau. Đồng thời rề của cây bị chặt vẫn nhận được đủ chất hữu cơ cần thiết từ cây không bị chặt. Các cây thông nhựa có hiện tượng liền rễ sinh trưởng nhanh hơn các cây sống riêng rẽ và có khả năng chịu hạn tốt hơn.
Trong mối quan hệ khác loài, ngoài các quan hệ cạnh tranh, kí sinh, sinh vật ăn sinh vật khác còn có nhiều môi quan hệ khác như quan hệ ức chế cảm nhiễm, quan hệ họp tác... Quan hệ ức chế cảm nhiễm là quan hệ trong đó loài sinh vật này ức chế sự phát triển hoặc sinh sản của loài sinh vật khác bằng cách tiết ra môi trường những chất độc (ví dụ : tảo giáp ức chế, thậm chí có thể gây tử vong cho nhiều loài tôm, cá,... bằng cách gây hiện tượng “nước đỏ” - tiết chất độc vào môi trường nước). Quan hệ họp tác cũng giống như quan hệ cộng sinh nhưng hai loài không phụ thuộc nhau chặt chẽ, không nhất thiết phải thưòưg xuyên sông với nhau (ví dụ : quan hệ giữa chim sáo và trâu hoặc quan hệ giữa nhạn biển và cò làm tổ cùng nhau thành tập đoàn...).