SGK Sinh Học 8 - Bài 35. Ưu thế lai

Bài 35.
ƯU THE LAI
I - Hiện tượng ưu thê lai
Hiện tượng cơ thê lai Fj có sức sống cao hơn, sinh trưởng nhanh hơn, phát triển mạnh hơn, chống chịu tốt hơn, các tính trạng năng suất cao hơn trung bình giữa hai bô mẹ hoặc vượt trội cả hai bô mẹ được gọi là ưu thế lai.
Ưu thế lai biểu hiện rõ nhất trong trường hợp lai giữa các dòng thuần có kiểu gen khác nhau (hình 35).
Hình 35. Hiện tượng ưu thế lai ở ngô
a và c) Cây và bắp ngô ở 2 dòng tự thụ phấn ; b) Cây và bắp của cơ thê lai FỊ
Hiện tượng này cũng thể hiện khi lai các thứ cây trồng (cà chua hồng Việt Nam X cà chua Ba Lan), các nòi vật nuôi (gà Đông Cảo X gà Ri) thuộc cùng một loài hoặc giữa hai loài khác nhau (vịt X ngan).
Đáng chú ý là ưu thế lai biểu hiện cao nhất ở Fị, sau đó giảm dần qua các thế hệ. ▼ Ưu thế lai là gì ? Cho ví dụ về ưu thế lai ở thực vật và động vật.
n - Nguyên nhân của hiện tượng ưu thế lai
về phương diện di truyền, người ta cho rằng, các tính trạng số lượng (các chỉ tiêu về hình thái và năng suất...) do nhiều gen trội quy định. Ở mỗi dạng bố mẹ thuần chủng, nhiều gen lặn ở trạng thái đồng hợp biểu hiện một số đặc điểm xấu. Khi lai giữa chúng với nhau, chỉ có các gen trội có lợi mới được biểu hiện ở cơ thể lai Fj.
Ví dụ : Một dòng thuần mang 2 gen trội lai với một dòng thuần mang 1 gen trội sẽ cho cơ thê lai Fị mang 3 gen trội có lợi.
p ; AAbbCC X aaBBcc 	> Fj : AaBbCc
Trong các thế hệ sau, ưu thế lai giảm dần. Muốn khắc phục hiện tượng này để duy trì ưu thế lai, người ta dùng phương pháp nhân giống vô tính (bằng giâm, chiết, ghép, vi nhân giông...).
: Hãy trả lời các câu hỏi sau :
Tại sao khi lai 2 dòng thuần, ưu thê'lai biêu hiện rõ nhất ?
Tại sao ưu thế lai biểu hiện rõ nhất ở thế hệ F Ị, sau đó giảm dần qua các thế hệ ?
m - Các phương pháp tạo ưu thê lai
Phương pháp tạo ưu thê' lai ở cây trồng
Để tạo ưu thế lai ở thực vật, chủ yếu người ta dùng phương pháp lai khác dòng : tạo 2 dòng tự thụ phấn rồi cho chúng giao phấn với nhau. Phương pháp này được sử dụng rộng rãi ở ngô, đã tạo được nhiều giông ngô lai (F[) có năng suất cao hơn từ 25 - 30% so với các giống ngô tốt nhất đang được sử dụng trong sản xuất (xem bài 37).
Phương pháp lai khác dòng cũng được áp dụng thành công ở lúa đê tạo ra các giông lúa lai F! cho năng suất tăng từ 20 - 40% so với các giống lúa thuần tốt nhất, thành tựu này được đánh giá là một trong những phát minh lớn nhất của thê kỉ XX.
Người ta dùng phương pháp lai khác thứ để kết hợp giữa tạo ưu thê lai và tạo giông mới. Đây là những tổ họp lai giữa 2 thứ hoặc tổng họp nhiều thứ của cùng một loài. Ví dụ: Giống lúa DT17 được tạo ra từ tổ hợp lai giữa giống lúa DT10 với giống lúa OM80, có khả năng cho năng suất cao của DT10 và cho chất lượng gạo cao của OM80.
Phương pháp tạo ưu thê' lai ở vật nuôi
Đê tạo ưu thế lai ở vật nuôi, chủ yếu người ta dùng phép lai kinh tê. Trong phép lai này, người ta cho giao phôi giữa cặp vật nuôi bô mẹ thuộc hai dòng thuần khác nhau rồi dùng con lai Fị làm sản phẩm, không dùng nó làm giống.
Phổ biến ở nước ta hiện nay là dùng con cái thuộc giông trong nước cho giao phối với con đực cao sản thuộc giống thuần nhập nội. Con lai có khả năng thích nghi với điều kiện khí hậu, chăn nuôi của giống mẹ và có sức tăng sản của giống bố.
Ví dụ : Lợn lai kinh tế ỉ Móng Cái X Đại bạch có sức sống cao, lọn con mới đẻ đã nặng từ 0,7 đến 0,8 kg, tăng trọng nhanh (10 tháng tuổi đạt 80 - 100 kg), tỉ lệ thịt nạc cao hơn.
Ngày nay, nhờ kĩ thuật giữ tinh đông lạnh, thụ tinh nhân tạo và kĩ thuật kích thích nhiều trứng cùng rụng một lúc đê thụ tinh, việc tạo con lai kinh tê đôi với bò và lợn có nhiều thuận lợi.
Lai kinh tế là gì ? Tại sao không dùng con lai kinh tế đê nhân giống ?
Uu thế laỉ là hiện tượng co thể lai Fj có sức sống cao hon, sinh trưởng nhanh hon, phát triển mạnh hon, chống chịu tốt hon, các tính trạng năng suất cao hon trung bĩnh giũa haỉ bố mẹ hoặc vượt trội cả haỉ bố mẹ.
Sự tập trung các gen trộỉ có lợi ở co thề lai Fj là một nguyên nhân cùa hiện tượng ưu thế laỉ.
Ưu thế lai bỉều hiện cao nhất ở Fj, sau đó giảm dăn qua các thế hệ.
Để tạo được ưu thế lai ở cây trồng, người ta chù yếu dùng phưong pháp laỉ khác dòng còn trong chăn nuôi thường dùng laỉ kỉnh tế đề sử dụng ưu thế laỉ.
(cj âu hói và bài tập
ưu thê lai là gì ? Cho biết cơ sở di truyền của hiện tượng trên ? Tại sao không dùng cơ thể lai F Ị để nhân giông ? Muốn duy trì ưu thế lai thì phải dùng biện pháp gì ?
Trong chọn giông cây trồng, người ta đã dùng những phương pháp gì đê tạo ưu thế lai ? Phương pháp nào được dùng phổ biến nhất, tại sao ?
Lai kinh tế là gì ? Ở nước ta, lai kinh tê được thực hiện dưới hình thức nào ? Cho ví dụ.