SGK Lịch Sử 9 - Bài 2 - Liên Xô và các nước Đông Âu từ giữa những năm 70 đến đầu những năm 90 của thế kỉ XX

Bài 2
LIÊN XÔ VÀ CÁC NƯỚC ĐÔNG ÂU
Tự GIỮA NHỮNG NĂM 70 ĐẾN ĐÃU NHŨNG NĂM 90 CỦA THÉ Ki XX
Từ giũa nhũng năm 70, nhất là từ nứa sau nhũng năm 30 của thế kí XX, nên kinh tế Liên Xớ và các nước xã hôi chủ nghĩa ■Đông Ắu lầm vào tình trạng trì trệ và khủng hoàng trầm trọng. Khủng hoáng kinh tế dẩn tói khủng hoảng chính trị đã làm sụp
•*	dổ chế độ xà hộ! chú nghĩa ở các nước -Đông Ảu và sau dó là
Liên Xở.
- Sự KHỦNG HOẢNG VÀ TAN RÃ CỦA LIÊN BANG xô VIẾT
Năm 1973, cuộc khủng hoảng dâu mỏ đã mở đâu cho cuộc khủng hoảng vé nhiều mặt của thê' giới, đòi hỏi các nước phải có những cải cách vé kinh tế và chính trị - xã hội.
Hình 3. Cuộc biéu tinh đòi li khai và độc lặp ở Lit-va
Trong bối cảnh đó, Ban lãnh đạo Liên Xô đã không tiến hành các cài cách cán thiết về kinh tế và xã hội; không khắc phục những khuyết điểm truóc đây làm trỏ ngại sự phát triển của đất nước. Tới dầu những năm 80 của thế kỉ XX, nền kinh tế dát nước ngày càng khó khăn : sởn xuất
công nghiệp và nông nghiệp trì trệ, lương thực, thực phẩm và nhiều hàng hoá tiêu dùng thiết yếu ngày càng khan hiếm, mức sóng của ngưòi dân Xô viết giâm sút. Mặt khác, nhũng vi phạm vể pháp chế, thiếu dân chủ và các tệ nạn quan liêu, tham nhũng ngày càng trâm trọng. Đất nước lâm vào khủng hoàng toàn diện.
Trong bới cảnh đó, tháng 3 - 1985, Goóc-ba-chốp lên nắm quyén lãnh đạo Đảng, đé ra đường lối cải tổ. Cải tổ được tuyên bố như một cuộc cách mạng nhàm khác phục những sai lầm, thiếu sót trước đây, đưa đất nước thoát khỏi khủng hoảng và xây dựng một chủ nghĩa xả hội theo đúng bản chất và ý nghĩa nhân văn đích thực của nó. Nhưng do không có sự chuẩn bị đầy đù các điéu kiện cân thiết và thiếu một đường lối chiến lược toàn diện, nhất quán, nên công cuộc cải tổ nhanh chóng lâm vào tình trạng bị động, lúng túng, đầy khó khăn.
Mặc dù Ban lãnh đạo Liên Xô đã dưa ra nhiều phương án phát triển kinh tế nhưng lợi chưa thực hiện dược gì, nền kinh tế vân trượt dài trong khủng hoàng. Trước những khó khăn về kinh tế, những cài tổ về chính trị - xã hội lại được đẩy mạnh như thực hiện chế dộ tổng thống tập trung mọi quyền lực, thục hiện chế độ đa nguyên về chính trị (tức nhiều đảng cùng tham gia công việc chính trị của đất nước), xoá bỏ chế độ một dâng (tức xoá bỏ sự lãnh dạo của Đáng Cộng sàn Liên Xô), tuyên bổ dân chủ và “công khai” mọi mặt.
Đất nước càng lún sâu vào khủng hoảng và rối loạn. Nhiéu cuộc bãi công diẻn ra, mâu thuẫn sắc tộc bùng nổ, nhiéu nước cộng hoà đòi li khai, các tệ nạn xã hội gia tăng, các thê' lực chống đối ráo riết kích động quần chúng...
Trong bối cảnh đó, ngày 19-8-1991 một sô' người lãnh đạo Đảng và Nhà nước Xô viết đà tiến hành đảo chính, lật đổ Tổng thống Goóc-ba-chốp. Nhưng cuộc đảo chính nhanh chóng thất bại và đã dẩn tới những hậu quà cực kì nghiêm trọng : Đảng Cộng sản Liên Xô bị đình chỉ hoạt động, Nhà nước Liên bang hâu như tê hệt, các nước cộng hoà đua nhau đòi độc lập và tách khỏi Liên bang. Sự tan rã của Liên bang Xô viết chỉ còn là vấn đé thời gian.
Ngày 21-12-1991, những người lãnh đạo 11 nước cộng hoà trong Liên bang Xô viết đã họp và kí kết hiệp định vê giải tán Liên bang Xô viết, thành lập Cộng đồng các quốc gia độc lập (thường gọl tất là SNG). Trong buổi tối giá lạnh ngày 25- 12- 1991, Goóc-ba-chô'p tuyên bố từ chức tổng thống. Lá cờ Liên bang Xô viết trên nóc điện Crem-li bị hạ xuống, đánh dấu sự chấm dứt cùa chê' độ xã hội chủ nghĩa ở Liên bang Xô viết sau 74 năm tồn tại.
- Công cuộc cãi tổ ở Liên Xô đã diễn ra như thè nào và kết quá cuối cùng ra sao?
TÊN CÁC NƯỚC	1-Môn-đô-va 3-A-déc-bai-gian 5 - Tát-gi-ki-xtan	Biên giới Liên Xô đến ngày 25 -12 -1991
ĐĂNH sổ TRÊN LƯỢC ĐÓ 2-Ẳc-mè-ni-a 4 - Cư-ro-gư-xtan □ Các nước SNG	Các nước CH Xố viết cua Liên Xô không thuộc SNG
QUỐC
Hình 4. Lược đỗ các nước SNG
II-CUỘC KHỦNG HOẢNG VÀ TAN RẢ CỦA CHẾ ĐỘ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ỏ CÁC NUÓC ĐÔNG Âu
Cũng như tình hình ở Liên Xô, từ cuối những năm 70 và đầu những năm 80 của thê' kỉ XX, các nước Đông Âu lâm vào tình trạng khủng hoảng kinh tế và chính trị ngày càng gay gát.
Sân xuất công nghiệp và nông nghiệp suy giâm ; buôn bán vói nước ngoài giám sút; só tiền nọ nuóc ngoài tăng lên (chỉ riêng Ru-ma-ni: năm 1980 nọ nước ngoài 11 tỉ đô la Mĩ (USD), năm 1989 lên tới 21 tỉ USD). Các cuộc đình công của công nhân kéo dài, quấn chúng xuống duòng biểu tình... Chính phủ nhiều nưóc Đông Âu dã đàn áp các phong trào quần chúng, không đề ra các cải cách cần thiết và đúng đắn.
Tái cuối năm 1988, khủng hoảng lên tới đỉnh cao. Khởi đáu từ Ba Lan, sau đó lan nhanh sang các nước Hung-ga-ri, Tiệp Khác, Cộng hoà Dân chủ Đức, Ru-ma-ni, Bun-ga-ri, Nam Tư và An-ba-ni. Ỏ các nước này, mít tinh, biểu tình diển ra dổn dập 11
đòi cải cách kinh tế, thực hiện đa nguyên vê chính trị, tiến hành tổng tuyển cử tự do mà mũi nhọn đấu tranh nhàm vào đảng cộng sản cầm quyén.
Lợi dụng thời cơ đó, lại được sự tiếp sức của chủ nghĩa đế quốc bên ngoài, các thế lực chống chủ nghĩa xã hội ra sức kích động quần chúng, đẩy mạnh các hoạt động chống phá.
Ban lãnh đạo các nước Đông Âu đã phải chấp nhận từ bỏ quyền lãnh đạo của đảng cộng sản, thực hiện đa nguyên chính trị và tiến hành tổng tuyển cừ tự do.
Kết quả là, quạ tổng tuyển cử ở hâu hết các nước Đông Âu, các thế lực chống chủ nghĩa xã hội đã thắng cử, giành được chính quyến nhà nước ; các đảng cộng sản bị thất bại, không còn nắm chính quyền. Như thế, tới cuối nãm 1989 chế độ xã hội chủ nghĩa đã bị sụp đổ ở háu hết các nước Đông Âu.
Chính quyền mới ỏ các nước Đông Âu đều tuyên bó từ bỏ chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa Mác - Lê-nin, thục hiện đa nguyên về chính trị và chuyển nền kinh tế theo cơ chế thị trường'với nhiều thành phán sỏ hủu. Tên nước và ngày quốc khánh đều thay đổi theo hướng chung chỉ gọi là nước cộng hoà.
Sự sụp đổ của chê độ xả hội chủ nghĩa ở Đông Âu và Liên Xô đã kết thúc sự tôn tại của hệ thống xã hội chủ nghĩa thế giới. Ngày 28 -6 - 1991, Hội đồng tương trợ kinh tế (SEV) quyết định chấm dứt hoạt động và ngày 1 - 7 -1991, Tổ chức Hiệp ước Vác-sa-va tuyên bố giải thể. Đây là một tổn thất hết sức nặng né đối với phong trào cách mạng thế giới cũng như đối với các lực lượríg tiến bộ và các dân tộc trong cuộc đấu tranh vì độc lập, chủ quyên dân tộc, hoà bình ổn định và tiến bộ xả hội.
CÂU HÓI VÀ BÀI TẬP
Quá trình khủng hoảng và sụp đổ của chế độ xã hội chủ nghĩa ở các nước Đông Âu đã diễn ra như thế nào ?