SGK Lịch Sử 9 - Bài 7 - Các nước Mĩ La - tinh
Bài 7 CÁC NƯỚC Mỉ LA-TINH Mĩ La-tinh là một khu vục rộng lớn trải dài tù Mê-hi-cớ ở Cắc Mi xuống Nam Mĩ. Tù sau năm 1945, các nuớc Mĩ La-tinh không ngùng đấu tranh dể củng cố độc lập chú quyền, phát triến kinh té và Xã hội nhằm thoát khó! sụ lệ thuớc vào để quốc Mĩ. Trong cuộc đấu tranh đó, Cu-ba nhu một ngọn cờ tiên phong đ hàng đâu. - NHỮNG NÉT CHUNG Khác với châu Á và châu Phi, nhiẻu nước ở Mĩ La-tinh đã giành được độc lập như Bra-xln, Ác-hen-ti-na, Pê-ru, Vè-nê-xu-ê-la... từ những thập niên đầu của thế kỉ XIX. Nhưng sau khi thoát khỏi ách thống trị của Tây Ban Nha, các nước Mĩ La-tinh lạl rơi vào vòng lệ thuộc nặng né và trờ thành “sân sau” của đế quốc Mĩ. Từ sau Chiến tranh thê giới thứ hai, t'mh hình ở Mỉ La-tinh đã có nhiều biến chuyển mạnh mê. Được mở đầu bàng cuộc Cách mạng Cu-ba năm 1959, từ đâu những năm 60 đến những năm 80 của thế kỉ XX, một cao trào đấu tranh đã bùng nổ ở Mĩ La-tinh và khu vực này được ví như “Lục địa bùng cháy” của phong trào cách mạng. Đấu tranh vũ trang diẻn ra ở nhiêu nước như Bô-li-vi-a, Vê-nê-xu-ê-la, Cô-lôm-bi-a, Ni-ca-ra-goa... Kết quả là chính quyền độc tài phản động ở nhiêu nước đã bị lật đổ, các chính phủ dân tộc - dân chủ được thiết lập và đã tiến hành nhiẻu cải cách tiến bộ. Trong thời ki này, nổi bật lên là những sự kiện điển ra ở Chi-lê và Ni-ca-ra-goa. Do tháng lợi của cuộc bâu cừ tháng 9 - 1970 ở Chi-lê, Chính phủ của Liên minh đoàn kết nhân dân do Tổng thống A-gien-đê lãnh đạo đã thục hiện những chính sách cài cách tiến bộ, cúng cố độc lập chù quyén dân tộc trong nhũng năm 1970 - 1973. ơ Ni-ca-ra-goa, dưới sự lãnh đạo của Mặt trận Xan-đi-nô, nhân dân nước này đã lật đó chế độ độc tài thân Mĩ, đưa đất nước phát triến theo con đường dân chủ. Nhưng cuối cùng, do nhiéu nguyên nhân, nhẩt là sự. can thiệp cùa Mĩ, các phong trào cách mạng ờ Chi-lê và Ni-ca-ra-goa đéu thất bại vào những năm 1973 và 1991. Trong công cuộc xây dựng và phát triển đất nước, các nước Mĩ La-tinh đã thu được nhiều thành tựu quan trọng : cùng cố độc lập chủ quyén, dân chủ hoá sinh hoạt chính trị, tiến hành các cải cách kinh tế và thành lập các tổ chức hên minh khu vực vé hợp tác và phát triến kinh tế. Tuy nhiên, từ đầu những năm 90 của thế ki XX, do nhiều nguyên nhân, tình hình kinh tế, chính trị ỏ nhiều nước Mỉ La-tinh lại gặp nhiều khó khăn, thậm chí có lúc căng thắng. Tốc độ tăng trưởng kinh tế của Mĩ La-tinh từ năm 1991 đến năm 2000 chỉ khoảng 3% ; gần dây, từ năm 1998 đến năm 2002 giâm xuống 1,5%, thu nhập theo đầu người trong 5 năm qua hầu như không tăng. Nợ nước ngoài từ 410,1 tỉ USD (năm 1985) tăng lên 607,2 tỉ USD (năm 1995) dang đè nặng lên các nước Mĩ La-tinh. Đâu tư của nước ngoài giâm sút. Hoặc gần dây, tình hình chính trị một số nước không ổn định, các phe phái tranh giành nhau quyền lực, Chính phủ của các nước này không thể kiểm soát đưọc tình hình trong nước... -Xác định trên bán đồ châu Mi vị trì các nước Cu-ba, Chi-lê, Ni-ca-ra-goa và nêu lên các sự kiện đấu tranh ở ba nước này. - CU-BA - HÒN ĐẢO ANH HÙNG Đất nước Cu-ba có hình dạng giống như một con cá sấu vươn dài trên vùng biến Ca-ri-bê, rộng 111 000 km2 với dân số 11,3 triệu người (2002). Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, với sự giúp đỡ của Mỉ, tháng 3 - 1952 Tướng Ba-ti-xta làm đảo chính, thiết lập chê' độ độc tài quân sự ở Cu-ba. Chính quyền Ba-ti-xta đã xoá bỏ bản Hiến pháp tiến bộ, cấm các đảng phái chính trị hoạt động và bát giam hàng chục vạn người yêu nước. Không cam chịu chê' độ độc tài tàn bạo, các tầng lớp nhân dân Cu-ba đã bên bỉ tiến hành cuộc đấu tranh giành chính quyén. Mở đầu cho một giai đoạn mới của cuộc đấu tranh vũ trang giành chính quyên là cuộc tấn công pháo đài Môn-ca-đa (thuộc tỉnh Xan-chi-a-gô ở cực Tây đất nước) vào ngày 26 - 7 - 1953 của 135 thanh niên yêu nước, dưới sự chi huy của luật sư trẻ tuổi Phi-đen Cát-xtơ-rô. Cuộc tấn công không giành được tháng lợi nhưng tiếng súng Môn-ca-đa đã thổi bùng lên ngọn lửa đấu tranh vũ trang trên toàn đảo VỚI một thê' hệ chiến sĩ cách mạng mới - trẻ tuổi, đầy nhiệt tình và kiên cường. Sau gần hai năm bị giam cầm, năm 1955 Phi-den Cát-xtơ-rô đã sang Mê-hi-cô tiếp tục cuộc đáu tranh. Tại đây, Phi-đen đã thành lập một tổ chức cách mạng lấy tên là "Phong trào 26 - 7", tập hợp các chiến sĩ yêu nước, luyện tập quân sự và chuẩn bị cho cuộc chiến dấu mới. Cuối tháng 11 -1956, Phi-đen cùng 81 chiến sĩ yêu nước trỏ về nước trên con tàu "Gran-ma". Cuộc đổ bộ lên tỉnh ô-ri-en-tê bị chặn đánh dữ dội, phần lớn các chiến sĩ dã hi sinh, chỉ còn lại 12 người. Nhung Phi-đen và các đồng chí của mình dã kiên cường tiếp tục cuộc chiến đấu ỏ vùng rUng núi Xi-e-ra Ma-e-xto-ra. Được sự ủng hộ và giúp đỡ của nhân dân, các lực lượng cách mạng ngày càng lớn mạnh và phong trào đấu tranh lan rộng trong cả nước. Từ cuối năm 1958, các binh đoàn cách mạng do Phi-đen làm Tổng chi huy đã hên tiếp mở các cuộc tiến công. Ngày 1 - 1 - 1959, chè' độ độc tài Ba-ti-xta bị lật đổ. Cuộc cách mạng nhân dân ở Cu-ba đã giành được tháng lợi. Sau ngày cách mạng tháng lợi, Chính phủ cách mạng lâm thời Cu-ba do Phi-đen Cát-xtơ-rô đứng đâu đã tiến hành cuộc cải cách dân chủ triệt đé : cải cách ruộng đất, quốc hữu hoá các xí nghiệp cua tư bản nước ngoài, xây dựng chính quyến cách mạng các cấp và thanh toán nạn mù chữ, phát triển giáo dục... Hình 15. Phi-đen Cát-xtơ-rô (1959) Tháng 4 - 1961, quân và dãn Cu-ba đã tiêu diệt gọn đội quân 1300 tên lính đánh thuê cùa Mi chỉ trong 72 giờ tại bãi biển Hi-rôn. Chính trong những giờ phút quyết liệt của cuộc chiến đấu, Phi-đen Cát-xtơ-rô đã tuyên bố với toàn thê' giới : Cu-ba tiến lên chủ nghĩa xã hội. Mặc dù bị Mĩ bao vây cấm vận, nhân dân Cu-ba đả giành được nhiéu thành tựu to lớn : xây dựng được một nén công nghiệp với hệ thống cơ cấu các ngành hợp h'; một nến nông nghiệp đa dạng ; giáo dục, y tế, vãn hoá và thế thao phát triển mạnh mẽ, đạt trinh độ cao cua thè giới. Sau khi Liên Xô tan rã, Cu-ba dã phải trái qua một thòi kì dặc biệt khó khăn về kinh tế (do mất đi một thị trường truyền thống và nguồn viện trợ to lớn...). Nhưng với ý chí của toàn dân cùng vói nhũng cài cách và sự diều chỉnh của chính phủ, nền kinh tế Cu-ba dã có những chuyển biến tích cực, mức tăng trưởng ngày càng gia tăng : năm 1994 là 0,4%, năm 1995 là 2,5% và năm 1996 là 7,8%. Vì sao nói cuộc tấn còng pháo đài Môn-ca-đa (26 -7 -1953) đã mở ra một giai đoạn mới trong phong trào đấu tranh của nhãn dân Cu-ba ? Hãy trình bày hiểu biết cùa em vẻ mối quan hệ đoàn kết hữu nghị giũa lãnh tụ Phi-đen Cát-xtơ-rô, nhân dãn Cu-ba với Đáng, Chinh phù và nhân dân ta. CÂU HÒI VÀ BÀI TẬP Em hãy nêu những nét nổi bật của tình hình Mĩ La-tinh từ sau năm 1945.