Giải Lịch Sử lớp 10 Bài 31: Xây dựng và phát triển văn hóa dân tộc
Bài 31 XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIẺN VẢN HOÁ DÂN Tộc Tư tưỏng, tông giáo, tín ngưỡng Câu liỏi: Tình hình tư tưởng, tôn giáo, tín ngưỡng dưới thời Lí - Trần như thế nào? Hướng dẫn trả lời: Nho giáo: Trên con đường phong kiến hoá, giai cấp thống trị đã tiếp nhận Nho giáo, xem nó là hệ tư tưởng chính của mình. Phật giáo: Vốn được truyền bá khá sâu rộng, ngày càng thấm sâu hơn vào cuộc sống tinh thần của nhân dân, được giai cấp thống trị tôn sùng. I + Nhiều nhà sư như Ngô Chân Lưu, Đỗ Thuận, Vạn Hạnh đã tham gia tích cực vào sự nghiệp giữ nước và dựng nước. + Một số nhà vua thời Lí - Trần đã tìm đến Phật giáo. + Vua Trần Nhân Tông khi lên làm Thái thượng hoàng đã xuất gia đầu Phật và lập ra dòng Thiền Trúc lầm Đại Việt. Đạo giáo: Được truyền bá trong nhân dân hoà nhập vó'i một số tín ngưỡng trong dân gian. Các tín ngưỡng thờ tổ tiên, thờ những người có công với nước, với dân, thờ thần núi, sông... cũng ngày càng được phổ biến. Câu hỏi: Vì sao Phật giáo phát triển mạnh ở thời Đinh - Lê, Lí - Trần? Nêu những biểu hiện của sự phát triển đó? Hướng dẫn trả lời: Vì sao: + Thời Văn Lang - Ẩu Lạc, nhân dân ta có một nền văn hoá riêng, nhưng bị kìm hãm, mất mát qua 1000 năm Bắc thuộc. Mặt khác, chính sách đô hộ của các triều đại phương Bắc không phải không ảnh hường đến nhân dân ta. + Trong bối cảnh đó, trên con đưò’ng phong kiến hoá, giai cấp thống trị đã tiếp nhận Nho giáo, xem nó là hệ tư tưởng chính của mình. Tuy nhiên, để vượt ra khỏi sự ràng buộc của các ảnh hưởng từ phương Bắc, Phật giáo được đề cao, được giai cấp thống trị và nhân dân tôn trọng. Những biểu hiện: + Phật giáo được truyền bá sâu rộng, ngày càng thấm sâu hơn vào cuộc sống tinh thần của nhân dân, đưọc giai cấp thống trị tôn sùng. Nhiều nhà sư thức thời như Ngô Chân Lưu, Đỗ Thuận, Vạn Hạnh đã tham gia tích cực vào sự nghiệp dựng nước và giữ nước. Một số vị vua thời Lí - Trần đã tìm đến Phật giáo. Vua Trần Nhân Tông khi lên làm Thái thưọng hoàng đã xuất gia đầu phật và lập ra dòng Thiền Trúc lâm Đại Việt. Chùa chiền mọc lên ở khắp nơi. Bia chùa Linh Xứng (Bắc Ninh) có đoạn viết: “He những núi cao cành đẹp đều mở mang đê dựng chùa chiền Sử cũ cũng thừa nhận: “Nhân dân quá nửa là sư, trong nước chô nào cũng có chùa Giáo dục, văn học, nghệ thuật Câu hỏi: Trình bày Sự phát triển giáo dục, văn học, nghệ thuật dưới thời Lí- Trần. Hướng dẫn trả lời: Giáo dục: Nhu cầu xây dựng nhà nước và nâng cao dân trí đã thúc đẩy các nhà nước đương thời quan tâm nhiều đến giáo dục. Chữ Hán trở thành chữ viết chính thức. Năm 1070, vua Lí Thánh Tông cho lập Văn Miếu ở kinh đô Thăng Long, “đắp tượng Khổng Tử, Chu công, vẽ 72 vị hiền tài, bốn mùa cúng tế và cho Hoàng thái tử đến học”. Năm 1075, nhà Lí tổ chức “thi Minh kinh bác học và thi Nho học tam tường”. Thòi Trần, các khoa thi được tổ chức đều đặn hon. Năm 1247, nhà Trần đặt lệ lấy “Tam khôi” (ba người đỗ đầu), quy định rõ nội dung học tập, mở rộng Quốc tử giám cho con em quý tộc và quan chức đến học. Năm 1396, các kì thi được hoàn chinh. Sự phát triển của giáo dục đã bồi dưõng nên nhiều trí thức tài giỏi cho đất nước như Nguyễn Hiền, Mạc Đĩnh Chi, Nguyễn Trung Ngạn, Phạm Sư Mạnh, Nguyễn Trãi v.v... Vị trí của Nho giáo, do đó, cũng đưọ'c nâng dần lên theo thế độc tôn. Văn học: Văn học chữ Hán cũng phát triển, đã xuất hiện hàng loạt bài thơ, bài hịch, bài phú nổi tiếng như Nam quốc sơn hà, Hịch tướng sĩ, Bạch Đằng giang phú, các tập thơ của Trần Nhân Tông, Trần Quang Khải, Nguyễn Trung Ngạn, Phạm Sư Mạnh... đậm đà tình cảm yêu nước, tự hào dân tộc, đánh dấu sự hình thành cùa văn học dân tộc. Ở các thê kỉ XI - XIỈ chữ Nôm ra đời trên cơ sở học tập chữ Hán. Xuât hiện một số nhà thơ Nôm ở thời Trần, Hồ tiếc rằng ngày nay thơ của họ không còn đưọ'c lưu lại. Nghệ thuật: Từ thời Đinh - Tiền Lê, Hoa Lư đã trỏ' thành một đô thị với nhiêu cung điện, đền đài. Công cuộc xây dựng đất nước thòi Lí - Trần và sự phát triển của Phật giáo đã đẩy nhanh sự phát triển của nghệ thuật. Thăng Long trở thành trung tâm của một nền văn hoá mới. Ngoài các cung điện, tháp chuông, đền đài, nổi lên hàng loạt công trình kiến trúc độc đáo như chùa Diên Hựu (còn gọi là chùa Một Cột), tháp Báo Thiên, chùa Chân Giáo, đền Đồng cổ. Chùa, tháp được xây dựng rất nhiều ờ các địa phương. Nghệ thuật điêu khắc tinh tế, độc đáo vó'i nhiều hình loại khác nhau như chân bệ cột hình hoa sen, hành lang rồng, những bức phù điêu khăc hình rồng nổi lén lá đề, hình bông cúc nhiều cánh, hình các vũ nữ v.v... Hàng loạt tượng Phật được tạc, đúc, trong đó nổi lên tượng Phật chùa Quỳnh Lâm. Nghệ thuật chèo, tuồng, hề phát triển cùng với ca nhạc, múa rối nước, múa vui ngày hội. Vào những ngày mùa, ngày kỉ niệm chiến thắng, lễ tết v.v... vua quan và nhân dân các nơi tổ chức lễ hội, vừa làm trò diễn, cúng tế, vừa tổ chức các cuộc đua tài (đấu vật, đua thuyền v.v...) vui chơi để ghi nhó' các anh hùng dân tộc hoặc những người đã khuất. Câu hỏi: Hãy nêu tên tác giả của những tác phẩm văn học sau đây: Nam quốc sơn hà. Hịch tướng sĩ. Đoạt sáo Chương Dưong. Hoành sáo giang sơn. Bạch Đằng giang phú. Việt điện u linh. Lĩnh Nam chích quái. Hưởng dẫn trả lời: Nam quốc sơn hà của Lý Thường Kiệt. Hịch tướng sĩ của Trần Quốc Tuấn. Đoạt sáo Chương Dương Trần Quang Khải. Hoành sáo giang sơn của Phạm Ngũ Lão. Bạch Đằng giang phú Trương Hán Siêu. Việt điện u linh của Lý Te Xuyên. Lĩnh Nam chích quái cùa Trần Thế Pháp. Khoa học - kĩ thuật Câu hỏi: Hãy nêu những nét cơ bủn về khoa học - kĩ thuật dưới thời Li - Trần. Hướng dẫn trả lời: Trải qua gằn 5 thế kỉ dựng nước và giữ nước, nhiều tác phẩm sừ học đã được biên soạn như Đại Việt sử kí. Đại Việt sư lược. Trung hưng thực lục. Việt Nam thế chí... Bên cạnh đó là các bộ Binh thư yếu lược. Vạn Kiếp tông bí truyền thư thuộc lĩnh vục khoa học quân sự. Hoàng triều đại điên về chính trị, một số tác phẩm y dược dân tộc... Một số nhà thiên văn đã chế tạo dụng cụ khào sát các hiện tượng trời đất, soạn lịch v.v... Cuối thế kỉ XIV, dựa vào các quan xưởng, nhà quân sự Hồ Nguyên Trừng đã sáng chế được súng thần cơ và đóng loại thuyền chiến lớn có lầu đi biển. Cậu hỏi: Thống kê các công trình nghệ thuật thời Lí- Trần và nêu lên nét đặc sắc của nó? Hướng dẫn trả lời: Sự phát triển chung của nền văn hoá dân tộc đã có tác động lớn đến sự phát triên của nghệ thuật kiên trúc và tạo hình. Thời Lí - Trân có các công trình kiến trúc đậc. sắc: Thành Thăng Long được xây dựng từ thời Lí, có quy mô lớn, giữa hai vùng dài khoảng 25km. Trong thành có nhiều cung điện nguy nga, có lầu 4 tầng, thể hiện nét riêng vắ độc đáo của văn hoá Đại Việt.Chừa Mật Cột là một sáng tạo nghệ thuật đặc sắc. Toàn bộ ngôi chùa được xây trên một cột đá lớn dựng giữa hồ. tựa như toà sen. Tháp Báo Thiên (Hả Nội) gồm 12 tầng, cao khoảng 60 trượng. Tháp Phô Minh (Hà - Nam - Ninh). Tháp Bình Sơn (Vĩnh Phúc)... đều có quy mô tương tự. Tượng Phật Di lặc ở chùa Quỳnh Lâm, Chuông Quy Điền, vạc Phổ Ninh... Nghệ thuật độc đáo thòi Lí - Trail, trẽn bước đường trưởng thành đã tiếp thu một số ảnh hướng cùa nghệ thuật Cham-pa và Trung Quốc, song chủ yếu vẫn là sự tiếp nối và phát huy mạnh mẽ truyền thống nghệ thuật lâu đời của dân tộc hàng ngàn năm trước. Nghệ thuật đó thê hiện sâu sắc cuộc sống và tâm hồn của dân tộc ta.