Soạn Văn 9: Các thành phần biệt lập

CÁC THÀNH PHẦN BIỆT LẬP
KIẾN THỨC Cơ BẢN
Thành phần tình thái được dùng để thể hiện cách nhìn của người nói đối với sự việc được nói đến trong câu.
Thành phần cảm thán được dùng để bộc lộ tâm lí của người nói (vui, buồn, mừng, giận...).
Các thành phần tình thái, cảm thán là những bộ phận không tham gia vào việc diễn đạt nghĩa sự việc của câu nền được gọi là thành phần biệt lập.
HƯỚNG DẪN TÌM HlỂU CÂU HỎI PHAN bài học
Thành phần tình thái
Đọc các câu sau đây (trích từ truyện ngắn “Chiếc lược ngà” của Nguyễn Quang Sáng) và trả lời câu hỏi.
Với lòng mong nhớ của anh, chắc anh nghĩ rằng, con anh sẽ chạy xô vào lòng anh, sẽ ôm chặt lấy cổ anh.
Anh quay lại nhìn con, vừa khe khẽ lắc đầu vừa cười. Có lẽ vì khổ tâm đến nỗi không khóc được, nên anh phải cười vậy thôi.
Các từ ngữ in đậm trong những câu trên thể hiện độ tin cậy của người nói đôì với sự việc được đề cập đến trong câu, chắc thể hiện độ tin cậy cao, có lẽ thể hiện độ tin cậy thấp hơn.
Nếu không có những từ ngữ in đậm nói trên thì nghĩa sự việc của câu chứa chúng không có gì thay đổi. Vì các từ ngữ này thể hiện thái độ của người nói đối với sự việc.
Thành phần cảm thán
Đọc các câu sau đây, chú ý các từ in đậm và trả lời câu hỏi.
A	•	7 /k'
o, sao mà độ ấy vui thê.
(Kim Lân, Làng)
Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
(Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Các từ in đậm trong những câu trên không chỉ sự vật hay sự việc.
Nhờ những từ ngữ tiếp theo trong câu (sao mà độ ấy vui thế, chỉ còn năm phút nữa) mà chúng ta hiểu được tại sao người nói kêu “ồ” hoặc kêu “trời ơi”.
Các từ in đậm được dùng để giúp người nói giãi bày tình cảm và nỗi lòng của mình. “Ô” thể hiện thái độ vui vẻ, phấn khởi, “trời ơi” thể hiện sự luyến tiếc.
HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP
Câu 1. Tìm các thành phần tình thái, cảm thán trong những câu sau đây.
Thành phần tình thái, cảm thán là thành phần ỉn đậm và được gạch chân trong mỗi câu:
Nhưng còn cái này nữa mà ông sợ, có lẽ còn ghê rợn hơn cả những tiếng kia nhiều.
(Kim Lân, Làng)
Chao ôi, bắt gặp một con người như anh ta là một cơ hội hãn hữu cho sáng tác, nhưng hoàn thành sáng tác còn là một chặng đường dài.
(Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Trong giờ phút cuối cùng, không còn đủ sức trăng trối lại điều gì, hình như chỉ có tình cha con là không thề chết được, anh đưa tay vào túi, móc cây lược, đưa cho tôi và nhìn tôi một hồi lâu.
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
Ông lão bỗng dừng lại, ngờ ngợ như lời mình không được đúng lắm. Chả nhẽ cái bọn ở làng lại đốn đến thế được.
(Kim Lân, Làng)
Câu 2. Hãy xếp những từ ngữ sau đây theo trình tự tăng dần độ tin cậy (hay độ chắc chắn):
+ Độ tin cậy (chắc chắn) thấp: có lẽ, hình như, có vẻ như.
+ Độ tin cậy (chắc chắn) ở mức vừa phải: dường như, chắc là.
+ Độ tin cậy (chắc chắn) ở mức độ cao: chắc hẳn, chắc chắn.
Câu 3. Hãy cho biết, trong số những tù có thể thay thế cho nhau trong câu sau đây (chắc, hình như, chắc chắn), với tù nào người nói phải chịu trách nhiệm cao nhất về độ tin cậy của sự việc, với từ nào trách nhiệm đó thấp nhất. Tại sao tác giả Nguyễn Quang Sáng lại chọn từ “chắc”?
Với lòng mong nhớ cửa anh, chắc anh nghĩ rằng, con anh sẽ chạy xô vào lòng anh, sẽ ôm chặt lấy cổ anh.
(Nguyễn Quang Sáng - Chiếc lược ngà) + Trong ba từ thì từ chắc chắn có độ tin cậy cao nhất về sự việc,
từ hình như có độ tin cậy thấp nhất, từ chắc có độ tin cậy vừa phải.
+ Tác giả chọn từ chắc vì nhân vật tôi (người kể chuyện) cũng chỉ là
phỏng đoán theo lôgic, chứ cũng chưa dám khẳng định một cách quả quyết sự việc sẽ xảy ra như thế.
Câu 4. Viết một đoạn văn ngắn nói về cảm xúc của em khi được thưởng thức một tác phẩm văn nghệ (truyện, thơ, phim, ảnh, tượng,...), trong đoạn văn đó có câu chứa thành phần tình thái hoặc cảm thán.
Xác ướp Ai Cập là một bộ phiứi thật ấn tượng đôi với em. Cảnh trong phim vô cùng tráng lệ từ bên ngoài cho tới hầm mộ nằm sâu trong lòng đất, từ cảnh trong hiện tại cho tới thời quá khứ... Dường như mọi người đều sợ hãi khi thấy cảnh sông lại của xác ướp cách cả hàng ngàn năm. Ôi\ Thật kinh khủng, có những cậu bé co rúm người, nhắm mắt lại không dám nhìn. Em cũng cảm thây sờ sợ, nhưng vẫn rất thích. Có những cảnh cả dòng sông, dưới sức mạnh của xác ướp, biến thành dòng thác khổng lồ đuổi theo khinh khí cầu của các nhà khảo cổ thật vô cùng hùng vĩ. Và còn rất nhiều hình ảnh thú vị khác... Xác ướp Ai Cập là một bộ phim hay mà bạn không nên bỏ qua.