Soạn Văn 9: Mây và sóng

Bài 25
Mây và sóng
Ôn tập vể thơ
Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)
MÂY VÀ SÓNG
R. Ta-go
KIẾN THỨC Cơ BẢN
Tác giả: Ra-bin-đra-nát Ta-go (1861 - 1941) là nhà thơ hiện đại lớn nhất của Ân Độ, sinh ra ở Can-cút-ta, bang Ben-gan, trong một gia đình quý tộc. Ta-go làm thơ từ rất sớm và cũng tham gia các hoạt động chính trị và xã hội. Năm 1929, Ta-go ghé thăm Sài Gòn và đã để lại một ấn tượng sâu sắc trong lòng những người dân Việt Nam mến mộ ông. Ta-go đã để lại một gia tài văn hoá nghệ thuật đồ sộ: 52 tập thơ, 42 vở kịch, 12 bộ tiểu thuyết, khoảng 100 truyện ngắn, rất nhiều bút kí, luận văn, diễn văn, thư tín... trên 1500 bức hoạ và một số lượng ca khúc cực lớn. Với tập Thơ Dâng, ông là nhà văn đầu tiên của châu Á được nhận giải thưởng Nô-ben về văn học (1913).
Tác phẩm: Mây và sóng vốn được viết bằng tiếng Ben-gan, in trong tập thơ Si-su (Trẻ thơ), được chính Ta-go dịch ra tiếng Anh, in trong tập “Trăng non”.
Với hình thức đối thoại lồng trong lời kể của em bé, qua những hình ảnh thiên nhiên giàu tính tượng trưng, bài thơ Mây và sóng của Ra-bin-đra-nát Ta-go dã ngợi ca tình mẫu tử thiêng liêng, bất diệt.
HƯỚNG DẪN ĐỌC Hiểu VĂN BẢN
Câu 1. Lời nói của em bé gồm hai phần có nhiều nét giống nhau.
Hãy chỉ ra những điểm giống nhau và khác nhau giữa hai phần và phân tích tác dụng của những chỗ giông nhau và khác nhau ấy trong việc thể hiện chủ đề của bài thơ.
+ Điểm giống nhau', mỗi phần đều có kết cấu theo trình tự:
— Lời rủ rê.
Lời từ chối của em bé và lí do từ chối.
— Trò chơi thú vị giữa mẹ và em do em bé sáng tạo ra.
+ Dỉểm khác nhau:
— Lời rủ rê mỗi lần một hấp dẫn hơn: Lần thứ nhất là đi chơi với những người trên đám mây từ sáng, cho tới chiều tà, đi khắp tận cùng trái đất; lần thứ hai ở mức độ cao hơn và dễ dàng thực hiện hơn, lời rủ rê của sóng là được ca hát từ sáng sớm cho đến hoàng hôn và được ngao du khắp mọi nơi. Quyêh rũ biết bao, đầy phiêu du và thi vị.
Tình cảm của em bé đối với mẹ: Lời rủ rê của mây và sóng còn như là một sự thử thách đôi với em bé bởi lẽ trẻ con ai chẳng ham vui, ham chơi, những lời rủ rê hấp dẫn như thế thật khó chối từ. Thế nhưng trước những lời rủ rê như thế, em bé đều nghĩ đến mẹ “đang đợi ở nhà”, đang “muôn mình ở nhà” và không thể rời mẹ mà đi được. Thử thách càng lớn thì tình yêu của em bé đôi với mẹ càng được chứng minh.
Giả thiết không có phần thứ hai thì ý thơ có được trọn vẹn và đầy đủ không?
Kết cấu của bài thơ gồm có hai phần giông nhau, mỗi phần có hai lượt thoại - kết cấu song trùng - phần thứ hai vừa là sự lặp lại vừa là sự phát triển cao hơn so với phần thứ nhất. Đó là một tình huôhg thử thách mới thể hiện tình yêu thương mẹ của em bé. Vì vậy nếu ta bỏ phần thứ hai ý thơ sẽ không trọn vẹn.
Câu 2. Xác định vị trí của dòng thơ: “Con hỏi:...” ở mỗi phần.
(Gợi ý: Hãy lí giải vì sao em bé chưa từ chối ngay lời mời gọi của những người sống “trên mây” và những người sống “trong sóng”.)
+ Vị trí của dòng thơ “Con hỏi:...” nằm ở dòng thơ thứ ba của mỗi
phần sau những lời rủ rê mời mọc hấp dẫn:
Con hỏi: “Nhưng làm thế nào mình lên đó được?”.
Con hỏi: “Nhưng làm thế nào mình ra ngoài đó được?”.
+ Lí do em bé chưa từ chối ngay lời mời: Trẻ con vôn rất ham chơi, bởi vậy khi nghe những lời mời bao giờ cũng rất tò mò muốn biết là điều gì và cũng rất muôn được phiêu du. Thế nhưng tình yêu thương mẹ đã thắng, em đã từ chối lời mời của những người trên mây và trong sóng. Diễn biến như vậy là chân thực, vừa thể hiện tính nhân văn sâu sắc, vừa thể hiện đúng tâm lí lứa tuổi.
Câu 3. Hãy so sánh những cuộc vui chơi của những người “trên mây” và “trong sóng” giữa thế giời tự nhiên và những trò chơi của “mây và sóng” do em bé tạo ra. Sự giống nhau cũng như sự khác nhau giữa các cuộc chơi đó nói lên đỉều gì?
+ Sự giông nhau: Trò chơi của những người “trên mây”, “trong sóng” và trò chơi của em bé và mẹ giông nhau ở sự khoáng đạt bao la, ước mong được đi đến tận cùng mọi nơi.
+ Sự khác nhau: Trò chơi do em bé tạo ra thể hiện sự quấn quýt của tình mẹ con: “hai bàn tay con ôm lấy mẹ”, “con lăn, lăn, lãn mãi rồi sẽ cười vang vỡ tan vào lòng mẹ”. Lòng mẹ là biển cả bao la, là mặt trăng dịu hiền để cho con lăn, lãn, lăn mãi.
+ Ý nghĩa:
Nói lên sự tưởng tượng thông minh của em bé trong một trò chơi đầy sáng tạo: mình là mây, là sóng, còn mẹ là trăng, là bến bờ kì lạ.
— Ước muôn hoà nhập với thiên nhiên vĩnh hằng của con người.
Ngợi ca tình mẫu tử thiêng liêng bất diệt.
Câu 4. Hãy chỉ ra những thành công về mặt nghệ thuật của bài thơ trong việc xây dựng các hình ảnh thiên nhiên (chú ỷ các hình ảnh mây, trăng, sóng, bờ biển).
+ Hình thức lạ theo lối hỏi - đáp: lời người ở “trên mây” đến lời của con hỏi, rồi lời đáp... tạo nên sự sinh động và thể hiện trí tưởng tượng phong phú của tâm hồn trẻ thơ.
+ Kết cấu theo lối trùng điệp.
+ Hình ảnh thơ bay bổng, mang tầm vóc vũ trụ: mây - sóng, biển - bờ, trời xanh...
Câu 5. Phân tích hình ảnh của câu thơ “Con lăn, lăn, lăn mãi... ở chốn nào”.
Con lăn, lăn, lăn mãi rồi sẽ cười vang vỡ tan vào lòng mẹ.
Và không ai trển thế gian này biết mẹ con ta ở chốn nào.
Hai câu thơ miêu tả hình ảnh rất thực của cuộc đời, đó là bức tranh hạnh phúc của tình mẹ con thắm thiết. Có mẹ có con là có cả cuộc đời, cả vũ trụ. Lòng mẹ là đại dương mênh mông không có bến bờ, để cho con được lăn mãi, tan mãi vào trong đó.
“Mây và sóng là bài thơ kể về tình mẹ con sâu nặng và kì diệu biết chừng nào. Tình yêu ấy vừa giản dị như những gì tồn tại trên mặt đất và cũng thánh thiện như những mơ mộng, con người cất giữ ở thiên đường bí mật” (Nguyễn Thanh Hùng).
Câu 6. Ngoài ý nghĩa ca ngợi tình mẹ con, bài thơ còn có thể gợi cho ta suy ngẫm thêm điều gì nữa?
— Con người trong cuộc sông vẫn thường gặp những cám dỗ và quyến rũ. Muôn khước từ chúng, cần có những điểm tựa vững chắc mà tình mẫu tử là một trong những điểm tựa ấy.
Bài thơ đã chắp cánh cho trí tưởng tượng của tuổi thơ song cũng nhắc nhở mọi người rằng, hạnh phúc không phải là điều gì xa xôi bí ẩn, do ai ban cho mà ở ngay trên trần thế và do chính con người tạo dựng.
Bài thơ cho thấy môi quan hệ giữa tình yêu và sự sáng tạo...
{Ngữ văn 9- SGV)
TƯ LIỆU THAM KHẢO
Trong bài Cuộc đời tôi, Ta-go viết: “Ngay từ bé tôi đã rất nhạy cảm với vẻ đẹp của thiên nhiên, rất thích gần gũi thân mật với cây cốì, chim muông, trăng sao... và như muôn hoà nhập với khúc nhạc bôn mùa thời tiết”. Tình yêu thiên nhiên ấy cũng được thể hiện trong bài thơ Mây và sóng. Nhưng bài thơ này chúng ta còn nhận ra một điều rằng chính vẻ đẹp của cuộc sông con người, tình người mới là bến bờ của thi nhân. Thiên nhiên dường như là một hình thức nào đó để con người bày tỏ tình yêu thương; để gửi vào đó sự sống bất diệt, không cùng. Tình người ấy kéo tâm hồn phiêu lưu về với cuộc sống bằng tình mẫu tử máu thịt thiêng liêng. Mây và sóng là hình ảnh mang tính tượng trưng cao. Đó là không gian mây (không phải là mây gọi con mà trên mây có người gọi con); không gian sóng (không phải sóng gọi con mà trong sóng có người gọi con). Không gian mây — sóng là thiên nhiên hay còn là chốn diệu vợi, siêu nhiên? Đó là con (Con là mây..., Con là sóng...) trong trò chơi mẫu tử thiêng liêng. Hay còn là khát vọng hoà hợp với cái khôn cùng của tình mẫu tử.
Bài thơ có bố cục hai phần, về mặt hình thức hai phần của bài thơ tương đối song trùng, về nội dung, phần đầu là câu chuyện giữa con và những người sống “trên mây” và trò chơi con - mẹ / mây - trăng', phần hai là câu chuyện giữa con và những người sông “trong sóng” và trò chơi con - mẹ / sóng - bờ. Tất cả được thể hiện trong lời độc thoại của con - thực tế chủ thể trữ tình. Mặc dù hình thức tổ chức câu thơ, khổ thơ, ý thơ tương đối song trùng nhau nhưng ẩn sâu dưới những hình ảnh của từng phần là mạch cảm xúc phát triển, lời mời gọi sau quyến rũ hơn lời mời gọi trước, hứng thú sau cao hơn hứng thú trước, tình mẫu tử trong câu chuyện sau cũng dào dạt, mênh mang hơn... Lời mời gọi từ mây: “Bọn tớ chơi từ khi thức dậy cho đến lúc chiều tà — Bọn tớ chơi với bình minh vàng, bọn tớ chơi với vầng trăng bạc” không hấp dẫn bằng lời mời gọi từ sóng: “Bọn tớ ca hát từ sáng sớm cho đến hoàng hôn - Bọn tớ ngao du nơi này nơi nọ mà không biết từng đến nơi nao”. Để đến được chốn mây khó khăn hơn: “Hãy đến nơi tận cùng trái đất” trong khi để đến được chốn sóng phiêu du quyến rũ hơn mà lại dễ dàng hơn. “Hãy đến rìa biển cả”. Thêm nữa, lí do từ chối lời mời gọi này bức thiết hơn: “mẹ mình đang đợi ở nhà”, lời mời gọi từ sóng hứng thú hơn mà lí do từ chối lại ít bức thiết hơn: “Buổi chiều mẹ luôn muốn mình ở nhà”; thế mà ở lần sau, khi sóng quyến rũ, con vẫn chối từ để được gần mẹ. Vì thế cung bậc tình cảm được đẩy lên “mái nhà ta sẽ là bầu trời xanh thẳm” cho đến “Con lăn, lăn, lăn mãi rồi sẽ cười vang vỡ tan vào lòng mẹ - Và không ai trên thế gian này biết mẹ con ta ở chốn nào”.
Trong đôi thoại của con với mây và con với sóng đều có câu “Con hỏi...” Không yêu mến thiên nhiên, không ước mong cuộc sông tự do, phóng khoáng của thiên nhiên thì chắc hẳn đã không có những lời hỏi tha thiết như thế. Nhưng lòng dam mê thiên nhiên ấy chỉ càng tô đậm thêm cho tình mẫu tử trong mỗi trò chơi tưởng tượng của con. Con đã diễn đạt những phát hiện dường như rất mới mẻ về tình cảm của mình bằng “chính ngôn ngữ tự nhiên”:
Con là mây và mẹ sẽ là trăng.
Hai bàn tay con ôm lấy mẹ, và mái nhà ta sẽ là bầu trời xanh thẳm.
Hay:
Con là sóng và mẹ sẽ là bến bờ kì lạ,
Con lăn, lăn, lăn mãi rồi sẽ cười vang vỡ tan vào lòng mẹ.
Và không ai trên thế gian này biết mẹ con ta ở chốn nào.
Vậy là con có thể tận hưởng niềm say mê vũ trụ khoáng đạt bao la kì thú ở trong chính tình mẫu tử quấn quýt thân thương. Và nếu như những người sông “trên mây” mải mê chẳng biết đâu là lúc dừng, những người sông “trong sóng” phiêu diêu không biết nơi nào là bến bờ thì con trong niềm hân hoan của trò chơi tưởng tượng vẫn có mái nhà xanh thẳm để che chờ, vẫn có bến bờ kì lạ để neo đậu, có lòng mẹ là chôn vãnh hằng. Trò chơi tưởng tượng kia cũng mang đậm sắc màu tượng trưng. Có lẽ chỉ tình người mới là vô cùng vô tận. Trong hưng phấn tột cùng của trò chơi tưởng tượng ấy, “mẹ con ta” tới được chôn siêu nhiên, đạt được cái hằng tồn không hình hài “và không ai trên thế gian này biết mẹ con ta ở chôn nào”. Cũng không ai biết được trong lòng mẹ rộng nhường nào, và con đã tan vào lòng mẹ. Lòng mẹ, tình mẹ vô cùng mênh mông. Đó là nơi để về sau cuối, an nhiên.
Cái hay của bài thơ Mây và sóng là cái hay của trò chơi tưởng tượng, cái hay của những sức gợi, những suy ngẫm chiều sâu, cái hay của những ý nghĩa từ những câu chuyện hồn nhiên, trong suốt. Lối kết cấu song trùng, hệ thông hình ảnh tượng trưng trong mạch chảy liên tục của những dòng thơ văn xuôi cứ hát lên theo khúc nhạc miên viễn của Mây và sóng — sản phẩm tượng trưng đặc sắc của Ta-go.
(Theo Nguyễn Trọng Hoàn - sđd )