Soạn Văn 9: Chuẩn bị hàng trang vào thế kỉ mới
Bài 20 Chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới Các thành phần biệt lập (tiếp theo) Viết bài tập làm văn sô 5 - Nghị luận xã hội (một số bài làm tham khảo) Nghị luận về một vấn để tư tưởng, đạo lí CHUẨN BỊ HÀNH TRANG VÀO THẾ KỈ MỚI Vũ Khoan KIẾN THỨC Cơ BẢN Chuẩn bị hành trang bước vào thế kỉ mới, thê hệ trẻ Việt Nam cần thấy rõ điểm mạnh và điểm yếu của con người Việt Nam, rèn cho mình những đức tính và thói quen tốt. Điểm mạnh của con người Việt Nam là thông minh, nhạy bén với cái mới, cần cù sáng tạo, rất đoàn kết đùm bọc nhau trong thời kì chống ngoại xâm. Bên cạnh đó cũng có nhiều điểm yếu cần phải khắc phục: thiếu kiến thức cơ bản, kém khả năng thực hành, thiếu đức tính tỉ mỉ, không coi trọng nghiêm ngặt quy trình công nghệ, thiếu tính cộng đồng trong làm ăn. • Để đưa đất nước đi lên, chúng ta cần phát huy những điểm mạnh, khắc phục những điểm yếu, hình thành những thói quen tốt ngay từ những việc nhỏ. HƯỚNG DẪN ĐỌC HlỂU VĂN BẢN Câu 1. Tác giả viết bài này trong thời đỉểm nào của lịch sử? Bài viết đã nêu vấn đề gì? Ý nghĩa thời sự và ỷ nghĩa lâu dài của vấn đề ấy. Những yêu cầu, nhiệm vụ hết sức to lờn và cấp bách đang đặt ra cho đất nước ta, thế hệ trẻ hiện nay là gì? Thời điểm lịch sử, ý nghĩa thời sự và ý nghĩa lâu dài của bài văn + Thời điểm lịch sử: Tác giả viết bài văn này vào đầu năm 2001, đây là thời điểm có ý nghĩa lịch sử đặc biệt: sự chuyển giao giữa hai thiên niên kỉ diễn ra trên toàn thế giới. Đôì với dân tộc ta, công cuộc đổi mới đã đạt được những thành quả bước đầu có ý nghĩa quan trọng và đang tiếp tục đẩy mạnh mục tiêu công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. + Nội dung đề cập: vấn đề mà tác giả đề cập ở đây là sự chuẩn bị hành trang để đất nước bước vào thế kỉ mới. + ý nghĩa: Chuẩn bị hành trang để bước vào thế kỉ mới, đó là vâh đề không chỉ có tính thời sự nóng hổi mà còn có ý nghĩa lâu dài đối với sự phát triển và hội nhập của đất nước. Yêu cầu nhiệm vụ của đất nước và thế hệ trẻ: là phải nhìn nhận được những khuyết điểm, hạn chế, thiếu sót cần khắc phục để không bị tụt hậu và bắt nhịp kịp với bước đi của thời đại. Đồng thời phải biết phát huy những ưu điểm, những thế mạnh của mình. Đặc biệt, thế hệ trẻ phải không ngừng hoàn thiện mình để gánh vác được trọng trách lịch sử, xứng đáng là chủ nhân thật sự của đất nước. Câu 2. Hãy đọc lại cả bài và lập dàn ý theo trình tự lập luận của tác giả. Trình tự dàn ý của bài văn như sau: + Sự cần thiết trong nhận thức của lớp trẻ về những điểm mạnh, điểm yếu của con người Việt Nam. + Nêu và phân tích những đặc điểm của con người Việt Nam (điểm mạnh, điểm yếu, những mặt đôĩ lập cùng tồn tại). + Sự cần thiết của việc con người Việt Nam phải tự thay đổi mình, hoàn thiện mình để hội nhập với toàn cầu. Câu 3. Trong bài này, tác gỉả cho rằng: “Trong những hành trang ấy, có lẽ sự chuẩn bị bản thân con người là quan trọng nhất”. Điều đó có đúng không, vì sao? Trong những hành trang chuẩn bị để bước vào thế kỉ mới, sự chuẩn bị về con người là quan trọng nhất bởi vì máy móc và các yếu tố khác có tân tiến hiện đại đến bao nhiêu cũng không thể thay thế được con người, con người bao giờ cũng là yếu tô' quyết định tất cả. Câu 4. Tác giả đã nêu ra và phân tích những điểm mạnh, điểm yếu nào trong tính cách, thói quen của người Việt Nam ta? Những điểm mạnh, điểm yếu ấy có quan hệ như thế nào với nhiệm vụ đưa đất nước đi lên công nghiệp hoá, hiện đại hoá trong thời đại ngày nay? Tác giả đã thẳng thắn phân tích những điểm mạnh và điểm yếu của con người Việt Nam một cách cụ thể. Những mặt mạnh và mặt yếu ấy cùng song hành với nhau như những cặp đôĩ lập cùng tồn tại mà chúng ta cần phải khắc phục và đồng thời phải phát huy. + Thứ nhất: Con người Việt Nam thông minh nhạy bén với cái mới, song lại hay bị những lỗ hổng kiến thức do khuynh hướng thiên lệch bởi sự học chay, học vẹt, khả năng thực hành bị hạn chế. Không khắc phục được điều này thì sẽ không thích ứng được với nền kinh tế mới. + Thứ hai: Con người Việt Nam cần cù, sáng tạo, tháo vát trong công việc, song lại thiếu sự cẩn trọng, chưa có được thói quen tôn trọng những quy định của công việc là cường độ khẩn trương, chỉ loay hoay “cải tiến” làm tắt, không coi trọng nghiêm ngặt quy trình công nghệ. Đây sẽ là vật cản lớn của quá trình hội nhập. + Thứ ba: Con người Việt Nam có truyền thông lâu đời đùm bọc, đoàn kết, thương yêu nhau trong công cuộc chiến đấu chông ngoại xâm, nhưng trong sản xuất làm ăn lại có tính đô' kị “trâu buộc ghét trâu ăn”. Điều này sẽ làm giảm đi sức mạnh và tính liên kết trong sản xuất. + Thứ tư: Con người Việt Nam có khả năng thích ứng nhanh. Điều đó sẽ giúp chúng ta mau chóng hội nhập, song trong hội nhập lại có thái độ cực đoan, thêm vào đó là sự khôn vặt, không coi trọng chữ “tín” sẽ gây tác hại khôn lường trong kinh doanh. Câu 5. Những nhận xét của tác giả có gì giống và có điểm nào khác với những điều em đã đọc được trong các sách vở lịch sử và văn học? Thái độ của tác giả như thê nào khỉ nêu những nhận xét này? + Nội dung nhận xét'. Nội dung nhận xét của tác giả và các sách lịch sử và văn học đã phân tích và nhận xét rất giống nhau về những ưu điểm, những thế mạnh của con người Việt Nam: thông minh, cần cù, sáng tạo, nhạy bén với cái mới, đoàn kết trong chiến đấu... Thế nhưng tác giả không chỉ phân tích những ưu điểm của người Việt Nam theo một chiều cực đoan, không chỉ ngợi khen mà còn phê phán, đề cập đến những khuyết điểm, những hạn chế mà con người Việt Nam còn phạm phải như: thiếu kĩ năng thực hành, đố kị, khôn vặt, thiếu cẩn trọng... + Thái độ của tác giả'. Thể hiện sự khách quan khoa học trong sự nhìn nhận đánh giá vấn đề, giúp chúng ta nhìn lại mình một cách đúng đắn, chân thực. Như vậy chúng ta mới không ngộ nhận về mình (nếu chỉ khen một chiều) nhưng cũng không mặc cảm tự ti (nếu chỉ phê phán). Đó là sự đánh giá của con người giàu lòng yêu nước và tinh thần dân tộc, trăn trở nghĩ suy vì sự tồn vong của dân tộc trong con đường hội nhập. Câu 6. Trong văn bản, tác giả sử dụng nhiều thành ngữ, tục ngữ. Hãy tìm những thành ngữ, tục ngữ ấy và cho biết ỷ nghĩa, tác dụng của chúng. + Những thành ngữ tác giả sử dụng trong bài vỉết: “nước đến chân mới nhảy”, “liệu cơm gắp mắm”, “trâu buộc ghét trâu ăn”, “bóc ngắn cắn dài”,... + Tác dụng: Việc sử dụng các thành ngữ làm cho bài viết trở nên sinh động, cụ thể, làm cho vấn đề quan trọng mang tính uyên bác trở nên gần gũi, dễ hiểu với đời sông. HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP Em hãy nêu những dẫn chứng trong thực tế xã hội và nhà trường để làm rõ một số điểm mạnh và điểm yếu của con người Việt Nam. + Điểm mạnh của con người Việt Nam: Người Việt Nam rất thông minh, bằng chứng là trong những kì thi quốc tế về toán, lí, hoá... chúng ta đều đạt giải cao, giành được rất nhiều huy chương vàng, và nhiều lần được giải nhất về đồng đội. Có rất nhiều tên tuổi làm cho chúng ta tự hào như: Lê Bá Khánh Trình, Lê Tự Quôc Thắng, Nguyễn Thị Thiều Hoa... Sinh viên Việt Nam cũng đã từng đạt giải nhất cuộc thi rô-bốt tại Nhật năm 2002. Con người Việt Nam yêu thương, đùm học nhau lúc khó khăn hoạn nạn, đó là sự tương trợ, cứu giúp đồng bào ở những vùng bị bão lụt thiên tai thường xuyên trong mỗi năm. Nhiều ngôi nhà tình thương được xây dựng ở các làng xã để nhớ ơn những người đã hi sinh công hiến cho đất nước hoặc những người chẳng may gặp cuộc sông khó khăn. Bác nông dân không hề qua trường lớp đào tạo nào lại là người sáng chế ra máy cắt lúa, cắt cỏ hữu hiệu vô cùng. Người phát minh ra đồ vật chống cháy không phải là một kĩ sư mà chỉ là một người rất bình thường... + Điểm yếu của con người Việt Nam'. Ý thức giữ gìn vệ sinh của người Việt Nam rất yếu. Đường phô" luôn đầy rác bẩn, rác vứt bừa bãi khắp nơi, chỗ để đựng rác lại không có rác, chỗ không được vứt rác lại đầy rác, bằng chứng là ở các công viên trong những thành phô" lớn luôn xảy ra điều này. Ngay giữa thanh thiên bạch nhật bác xích lô vẫn cứ vô tư đi vệ sinh bên lề phô" hay giữa cầu lớn tấp nập người qua lại mà không cảm thấy xấu hổ và người đi đường cũng chẳng ai có ý kiến gì. Người Việt Nam thường bị “bệnh lề mề”-, đi họp trễ, đi làm trễ, đến sai giờ hẹn, hay ngồi la cà ở các quán nhậu, quán cà phê hàng tiếng đồng hồ mà không thấy phí thời gian. TƯ LIỆU THAM KHẢO AI DÁM NHẬN MÌNH LÀ XẤU xí Bạn đã đi Đà Lạt chưa? Đã đến Sài Gòn chưa? Đã về những làng Bắc Bộ chưa? Nếu chưa bạn hãy nên đi. Bạn nên đi sớm. Đi trước khi những biệt thự bị bỏ hoang đến tàn lụi. Đi trước khi rêu trên tường chùa bị cạo và tượng bị sơn son thếp vàng. Đi trước khi thành phô" lớn muôn tạo những dấu chân hiện đại khổng lồ, giẫm lên chính những dấu hiệu bảo tồn vô"n cổ mà mình đã hô hào trước đó. Cách đây mới ba năm thôi, TP. Hồ Chí Minh của tôi linh đình tổ chức kỉ niệm Sài Gòn 300 năm. Những ảnh cũ được đem ra, món ăn khẩn hoang được nấu lại, nhà nhà nghe tên ông Nguyễn Hữu Cảnh, người người nghe lại những địa danh xưa: gò Cây Mai, đình Thông Tây Hội, kinh Tàu Hủ với bến Bình Đông... Bến Bình Đông, thì năm nay, khi Sài Gòn bước vào tuổi thứ 303, người ta sắp dẹp nó, để làm đại lộ Đông Tây. Cụ Nguyễn Đình Đầu đã phải kêu lên trên báo Tuổi trẻ: “Xin giữ lấy cảnh quan Sài Gòn sông nước trên bến dưới thuyền”... Bến Bình Đông với hai bờ là nhà cổ, xưởng xay lúa, là những thứ mà cái túi “vốn cổ” của chúng ta chẳng có nhiều, nhất đây là cái hữu hình bằng nước, bằng gạch, bằng kiểu nhà, cách sinh sống... Thế nhưng nếu đại lộ Đông Tây đi qua, số phận cảnh trên bến dưới thuyền rất Nam Bộ xưa của bến Bình Đông sẽ chẳng khác gì rêu trăm tuổi của Tháp Rùa. Giải tán một khu vực thật chẳng khó, cũng như việc dọn rêu thôi, nhưng cái nỗi ám ảnh rằng mình đã phá tan chỗ trú ngụ của hàng trăm năm lịch sử có đeo đuổi được những người kí quyết định không? Và những người đó là ai? Họ nghĩ gì trong đầu nhỉ? Họ quyết tâm giữ gìn bản sắc dân tộc cho đậm đà bằng cách gì đây? Bằng cho phép xây nhà hộp tràn lan và nói đơn giản là “thí điểm”? Bằng nhập xe máy Trung Quốc ồ ạt? Bằng cho phép đập biệt thự xưa để xây nhà kính? Bằng xoá sổ cái nhúm di tích vốn đã rất mỏng manh của nước ta với lí do thuận tiện cho hiện đại hoá? Thử tưởng tượng 20 năm nữa thôi, những khu nhà cổ (chưa bị đập) ngày hôm nay lên bưư ảnh. Và sẽ có người chỉ cho con cái mình nói: “Chỗ này ngày xưa bô" (mẹ) có đi qua, đẹp lắm”. Và có những người sẽ không dám chỉ tay vào ảnh mà nói: “Cái khu này chính bố đã kí quyết định đập đi”... ...Nếu coi mỗi dân tộc gần như một cá tính con người; anh Pháp làm thơ hay, anh Trung Quôc buôn bán giỏi, anh Lào hiền lành,... thì nếu chỉ nhìn vào việc giữ gìn vôn cổ không thôi, tôi vẫn nghĩ có những việc chúng ta nói một đằng làm một nẻo. Chúng ta nói tôi là người có văn hoá và thích chơi đồ cổ, nhưng có con chuột chạy qua là chúng ta quyết ném chuột đến vỡ cả bình quý. Chúng ta cung kính ào ạt cho một lễ hội 300 năm Sài Gòn, rồi sau đó thì sẵn sàng thực thi một dự án có phá bỏ những phần cổ kính của Sài Gòn 303 tuổi. Chúng ta không tiếc cả kho tính từ mĩ miều cho chùa Một Cột, nhưng lại tiếc một cái cột bằng gỗ cho nó, khiến bao khách phương xa phải chưng hửng trước cái cột bằng xi măng. Chúng ta hay khoe mình giàu... Mà trong khi đó, có đứa con nào dám trách mẹ nghèo! ừ, nước của tôi là thế đấy... Ông Bá Dương, tác giả người Trung Quốc, có viết một đoạn thế này: “Đã nhiều năm nay, tôi muốn viết một quyển sách dưới tên gọi Người Trung Quốc xấu xí. Tôi nhớ quyển sách Người Mĩ xấu xí sau khi viết xong đã được Quốc hội Mĩ dùng làm tư liệu tham khảo cho sách lược của mình. Người Nhật cũng có một quyển sách Người Nhật xấu xí. Tác giả là Đại sứ Nhật tại Ác-hen-ti-na. Ngài đại sứ này (sau khi viết cuốn sách đó) liền bị cách chức. Đấy có lẽ là sự khác nhau giữa Đông phương và Tây phương...” Nhưng ở Trung Quốc người ta đã in Người Trung Quốc xấu xí của ông Bá Dương. Và không phải vì thế mà người Trung Quốc bị nhìn xấu hơn. Trái lại. (Phan Thị Vàng Anh - Một góc nhìn của trí thức) CHÀO THẾ KỈ XXI Thảng Chạp nửa đêm thêm một giây Tờ lịch mới đỏ những con sô' 1 Ngày 1, tháng 1 năm 2001 Thời gian sang... vẫn có gì đột ngột vẫn có gì hồng hột trong tim. Mừng hay lo? Ta chỉ lặng im Lim dim mắt. Để hình tâm suy nghĩ Ờ hôm nay, ga đầu tiên thế kỉ Mở đường lên thiên niên kỉ thứ ha Chuyến tàu tốc hành sắp lăn bánh đi xa... Với chiếc vé tám mươi năm hơi cũ Ta lên tàu cùng mọi người thích thú Đời thật vui nhiều gương mặt quen thân Mấy toa đầu toàn lão tướng, danh nhân Ngực lấp lánh huân chương vàng rực Những toa sau nhiều công nông trí thức Anh hùng lao động chiến sĩ thi đua Chuyện râm ran thời kháng chiến, Pháp hại, Mĩ thua Gian khổ hi sinh mà cười đùa như mùa gặt Lắm lúc nhắc bạn xưa các bà già lau nước mắt Ôi! Cái thuở đạn bom, máu chảy, lửa nung Mà ung dung “ra ngõ gặp anh hùng” Mà thương nhau, như con cùng một mẹ. Vui nhộn nhất là các toa tuổi trẻ Rất “vô tư” hát nhảy rần rần vẫn nghiêm trang hàn “lập nghiệp lập thân”, Chuyện học hành, kinh doanh, sản xuất Ôi! Bao nỗi lo toan giữa đời chụp giật Biết đâu là thật giả, ngay gian! Phải xung phong xoá lạc hậu, nghèo nàn Thế kỉ mới gọi lương tâm, trí tuệ... Tố Hữu