Soạn Văn 9: Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo)

NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (Tiếp theo)
KIẾN THỨC Cơ BẢN
• Để sử dụng hàm ý, cần có hai điều kiện sau đây:
Người nói (người viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý.
HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI CÂU HỎI PHAN bài học Điều kiện sử dụng hàm ý
Câu 1.
+ Nêu hàm ý của câu in đậm'.
Con chỉ được ăn cơm ở nhà bữa này nữa thôi. -» hàm ý: từ hôm sau trở đi con phải ăn cơm ở nơi khác.
Con sẽ ăn cơm ở nhà cụ Nghị thôn Đoài -> hàm ý: con không còn được ở nhà nữa, mẹ buộc phải bán con cho nhà cụ Nghị ở thôn Đoài rồi.
+ Lí do: Chị Dậu không dám nói thẳng với con vì sự thật quá đau lòng, chị phải nói tránh đi.
Câu 2. Hàm ý trong câu thứ hai rõ hơn. Chị Dậu phải nói rõ hơn như vậy vì cái Tí không hiểu được hàm ý trong câu thứ nhất, đến câu thứ hai nó đã hiểu được hàm ý, chi tiết chứng tỏ điều đó là cái Tí “giảy nãy” và “oà lên khóc”.
HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP
Câu 1. Người nói, người nghe những câu in đậm dưới đây là aỉ? Xác định hàm ý của mỗi câu ấy. Theo em, người nghe có hiểu hàm ỷ của người nói không? Những chỉ tiết nào chứng tỏ điều đó?
Chè đã ngấm rồi đấy.
+ Người nói là anh thanh niên, nói với ông hoạ sĩ và cô kĩ sư.
+ Hàm ý: “Mời bác và cô vào nhà uông nước”.
+ Người nghe hiểu được hàm ý của câu nói: “ông theo liền anh thanh niên vào trong nhà”.
Chúng tôi cần phải bán các thứ này đi để ...
+ Người nói là anh Tấn, nói với những người hàng xóm đến xin đồ đạc.
+ Hàm ý: “Chúng tôi không thể cho đi những thứ này”.
+ Người nghe đã không hiểu hàm ý của câu nói: “Anh bây giờ làm
quan rồi mà bảo là không sang trọng?”, “Càng giàu có lại càng không dám rời một đồng xu”.
“Tiểu thư cũng có bây giờ đến đây!”, “Càng cay nghiệt lắm càng oan trái nhiều”
+ Người nói là Thuý Kiều, người nghe là Hoạn Thư.
+ Hàm ý: “Chắc bà không ngờ rằng mình lại có ngày hôm nay phải cúi đầu quỳ lạy trước Hoa Nô (đầy tớ) của mình ngày xưa”. Thể hiện sự mỉa mai, chế giễu của Kiều đối với Hoạn Thư. Còn câu thứ hai hám ý báo rằng cuộc báo oán sẽ diễn ra vô cùng khóc liệt, kẻ gây tội phải đền tội.
Câu 2. Hàm ỷ của câu ỉn đậm dưới đây là gì? Vì sao em bé không nói thẳng được mà phải sử dụng hàm ý ? Việc sử dụng hàm ý có thành công không? Vì sao?
- Cơm sôi rồi, nhão bây giờ!
+ Hàm ý: Bé Thu muôn nhờ anh Sáu chắt nước để nồi cơm không bị nhão.
+ Lí do hàm ý: Vì bé không muôn thừa nhận ông Sáu là ba của mình, tránh gọi trực tiếp mà nói trôhg không.
+ Việc sử dụng hàm ý không thành công vì “anh Sáu vẫn ngồi im”.
Câu 3. Hãy điền vào lượt lời của B trong đoạn thoại sau đây một câu có hàm ý tù chối.
A: Mai về quê với mình đi!
B: Ngày mai mình đã hứa dọn nhà giúp mẹ cuô'i tuần.
A: Đành vậy.
Câu 4. Tìm hàm ỷ của Lỗ Tấn qua việc ông so sánh “hi vọng” với “con đường” trong các câu sau:
Tôi nghĩ bụng: Đã gọi là hi vọng thì không thể nói đâu là thực, đâu là hư. Cũng giống như những con đường trên mặt đất; kì thực trên mặt đất vôn làm gì có đường. Người ta đi mãi thì thành đường thôi.
Con người chúng ta muôn cho niềm hi vọng của mình trở thành hiện thực thì phải cố gắng, phải kiên trì phấn đâu và tin tưởng thì niềm hi vọng mới trở thành hiện thực.
Câu 5. Tìm những câu có hàm ý mời mọc hoặc từ chối trong các đoạn đốỉ thoại giữa em bé với những người ở “trên mây” và “trong sóng” (trong bài thơ “Mây và sóng” của Ta-go). Hãy viết thêm vào mỗi đoạn một câu có hàm ý mời mọc rõ hơn.
+ Câu thơ chứa hàm ý mời mọc:
“Bọn tớ chơi từ khi thức dậy cho đến lúc chiều tà. Bọn tớ chơi với bình minh vàng, bọn tớ chơi với vầng trăng bạc”.
“Bọn tớ ca hát từ sáng sớm cho đến hoàng hôn. Bọn tớ ngao du nơi này nơi nọ mà không biết từng đến nơi nao”.
+ Câu thơ có hàm ý từ chối:
“Mẹ mình đang đợi ở nhà” — con bảo — “Làm sao có thể rời mẹ mà đến được?”
“Buổi chiều mẹ mình luôn muốn mình ở nhà, làm sao có thể rời mẹ mà đi được?”