Soạn Văn 8: Miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự

MIÊU TẢ VÀ BIỂU CẢM TRONG VĂN Tự sự
KIẾN THỨC Cơ BẢN
Trong văn tự'sự, rất ít khi tác giả chỉ thuần kể người, kể việc (kể chuyện) mà khi kể thường đan xen các yếu tố miêu tả và biểu cảm.
Các yếu tố miêu tả và biểu cảm làm cho việc kể chuyện sinh động và sâu sắc han.
HƯỚNG DẪN TÌM HIỂU CÂU HỎI PHAN bài học
Sự kết hợp các yếu tố kể, tả và biểu cảm trong văn tự sự
a) Chỉ ra các yếu tô' miêu tả, biểu cảm, tự sự trong đoạn văn.
“Xẹ chạy chầm chậm... (yếu tố miêu tả). Mẹ tôi cầm nón vẫy tôi, vài giây sau, tôi đuổi kịp (yếu tố kể). Tôi thở hồng hộc, trán đẫm mồ hôi, (yếu tố tả) và khi trèo lên xe, tôi ríu cả chân lại (yếu tố kể). Mẹ tôi vừa kéo tay tôi, xoa đầu tôi hỏi, (yếu tố kể và tả) thì tôi òa lên khóc rồi cứ thế nức nở. Mẹ tôi cũng sụt sùi theo:
- Con nín đi! Mợ đã về với các con rồi mà (yếu tố kể).
Mẹ tôi lấy vạt áo nâu thấm nước mắt cho tôi rồi xốc nách tôi lên xe (yếu tố kể). Đến bấy giờ tôi mới kịp nhận ra mẹ tôi không còm cõi xơ xác quá như cô tôi nhắc lại lời người họ nội của tôi (yếu tố biểu cảm). Gương mặt mẹ tôi vẫn tươi sáng với đôi mắt trong và nước da mịn, làm nổi bật màu hồng của hai gò má (yếu tố tả). Hay tại sự sung sướng bỗng được trông nhìn và ôm ấp cái hình hài máu mủ của mình mà mẹ tôi lại tươi đẹp như thuở còn sung túc? (yếu tố biểu cảm). Tôi ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh tay mẹ tôi (yếu tố tả) tôi thấy những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt (yếu tố biểu cảm). Hơi quần áo mẹ tôi và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra lúc đó thơm tho lạ thường (yếu tố kề, tả, biểu cảm).
Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người mẹ, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trán xuống cằm và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng (yếu tố tả và biểu cảm). Từ ngã tư đầu trường học về đến nhà, tôi không còn nhớ mẹ tôi đã hỏi tôi và tôi đã trả lời mẹ tôi những câu gì (yếu tố kề).
(Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)
Nếu bỏ hết các yếu tố miêu tả và biểu cảm, chỉ còn lại yếu tố tự sự thì việc kể chuyện trong đoạn văn sẽ trở nên rất khô khan, thiếu sinh động, tình cảm, và tính cách của nhân vật cũng không được thể hiện cụ thể rõ nét.
Nếu chúng ta bỏ hết yếu tố kể trong đoạn văn trên chỉ còn lại câu văn miêu tả và biểu cảm thì đoạn văn sẽ không thành truyện, người đọc sẽ không hiểu được tác giả muôn viết điều gì.
Yếu tô miêu tả trong đoạn văn tự sự
Miêu tả nhân vật: ngoại hình, thế giới nội tâm, hoạt động.
Miêu tả cảnh thiên nhiên.
Miêu tả cảnh sinh hoạt.
Yếu tố biểu cảm trong văn tự sự
Biểu cảm thông qua tình cảm, cảm xúc của nhân vật.
Biểu cảm thông qua cảm xúc của nhà văn.
HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP
Câu 1. Tìm một sô đoạn văn tự sự có sử dụng yếu tố miêu tả và biểu cảm trong các văn bản dã học “Tôỉ đi học” (Thanh Tịnh) “Tức nước vỡ bờ” (Ngô Tất Tố) “Lão Hạc” (Nam Cao)... Phân tích giá trị của các yếu tố đó.
“Hằng năm cứ vào cuối thu lá ngoài đường rụng nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc (yếu tố tả), lòng tôi lại náo nức những kỉ niệm, mơn man .của buổi tựu trường (yếu tố kể và biểu cảm).
Tôi quên thế nào được những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi như những cánh hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang đãng (yếu tố kể, tả và biểu cảm).”
(Thanh Tịnh, Tôi đi học)
“Khốn nạn... ông giáo ơi!... (yếu tố biểu cảm). Nó có biết gì đâu! Nó thấy tôi gọi thì chạy ngay về, vẫy đuôi mừng. Tôi cho nó ăn cơm (yếu tố kể). Nó đang ăn thì thằng Mục nấp trong nhà, ngay đằng sau nó, tóm lấy hai cẳng sau nó dốc ngược lên. Cứ thế là thằng Mục với thằng Xiên, hai thằng chúng nó chỉ loay hoay một lúc đã trói chặt cả bổn chân nó lại (yếu tố kể). Bấy giờ cu cậu mới biết là cu cậu chết (yếu tố kể)... Này! ông giáo ạ! (yếu tố biểu cảm) Cái giông nó cũng khôn! (yếu tố biểu cảm). Nó cứ làm in như nó trách tôi; nó ”kêu ư ử, nhìn tôi, như muốn bảo tôi rằng: “A! Lão già tệ lắm! Tôi ăn ở với lão như thê mà lão xử với tôi như thế này à? {yếu tố kề). Thì ra tôi già bằng này tuổi đầu rồi còn đánh lừa một con chó, nó không ngờ tôi nỡ tâm lừa nó (yếu tố biểu cảm).”
(Nam Cao, Lão Hạc)
“Em hơ đôi tay trên que diêm sáng rực như than hồng (yếu tố tả) Chà! Ánh sáng kì dị làm sao! (yếu tố biểu cảm). Em tưởng chừng như đang ngồi trước một lò sưởi bằng sắt có những hình nổi bằng đồng bóng loáng. Trong lò, lửa cháy nom đến vui mắt và tỏa ra hơi nóng dịu dàng (yếu tố kể và tả).
Thật là dễ chịu! (yếu tố biểu cảm). Đôi bàn tay em hơ trên ngọn lửa; bên tay cầm diêm, ngón cái nóng bỏng lên (yếu tố tả). Chà! Khi tuyết phủ kín mặt đất, gió bấc thổi vun vút mà được ngồi hàng giờ như thế, trong đêm đông rét buốt, trước một lò sưởi, thì khoái biết bao! (yếu tố kể và biểu cảm)”.
(An-đéc-xen, Cô bé bán diêm) Câu 2. Hãy viết một doạn văn kể về những giây phút đầu tiên khi em gặp lại một người thân sau một thời gian xa cách (chú ỷ sử
dụng các yếu tố miêu tả và biểu cảm).
+ Đoạn văn phải sử dụng đầy đủ cả 3 yếu tố kể, tả, biểu lộ tình cảm. + Độ dài vừa phải.
Đoạn văn tham khảo
“Vừa đi học về nhà, em thấy ai trong nhà là lạ quen quen. A! Chú Lâm! Em lao ngay vào ôm cố chú đu người lên rõ cao. Chú ôm em xoay mấy vòng đến chóng mặt rồi đặt em xuống. Hai tay để lên vai em, lùi lại một bước ngắm nghía:
Cháu cũng lớn ra phết đấy nhỉ?
Chú Lâm là em ruột của ba em. Chú đi bộ đội đóng quân ở đảo Trường Sa. Mấy năm rồi hôm nay chú mới về phép thăm gia đình. Trông chú cao to hơn và đen hơn hồi ở nhà.”