Soạn Văn 8: Trong lòng mẹ (trích Những ngày thơ ấu)
Bài 2
Trong lòng mẹ (trích Những ngày thơ ấu)
Trường từ vựng
Bố cục văn bản
TRONG LÒNG MẸ
(Trích Những ngày thơ ấu)
Nguyên Hồng
KIẾN THỨC Cơ BẢN
• 'Về tác giả: Nguyên Hổng {1918-1982) tên khai sinh là Nguyễn
Nguyên Hồng; què ở Thành phố Nam Định. Trước Cách mạng, ông sống chủ yếu ở Thành phố cảng Hải Phòng trong một xóm lao động nghèo. Ngay từ tác phẩm đầu tay, Nguyên Hồng đã hướng ngòi bút về những người cùng khổ gần gũi mà ông yêu thương thắm thiết. Sau Cách mạng, Nguyền Hồng tiếp tục bền bỉ sáng tác; ông viết cả tiểu thuyết, kí, thơ, nổi bật hơn cả là các bộ tiểu thuyết sử thi nhiều tập. Nguyên Hồng được Nhà nước truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật. Tác phẩm chính: “Bỉ vỏ, Những ngày thơ ấu, Cửa biển...”
• về tác phẩm: “Những ngày thơ ấu” là tập hồi kí kể về tuổi thơ cay đắng của tác giả. Tác phẩm gồm 9 chương, đăng trên háo năm 1938, in thành sách lần đầu năm 1940. Đoạn trích “Trong lòng mẹ” là chương IV của tác phẩm.
+ Đoạn trích “Trong lòng mẹ”; trích hồi kí “Những ngày thơ ấu” của Nguyền Hồng, đã kể lại một cách chân thực và cảm động những cay đắng, tủi cực cùng tình yêu thương cháy hỏng của nhà văn đối với người mẹ hất hạnh.
Thái độ lời nói của bà cô
Dụng ý
+ Lời hỏi lần thứ nhất: “Hồng! Mày có muôn vào Thanh Hóa chơi với mẹ mày không?...
Nét mặt khi cười rất kịch, giọng nói rất cay độc.”
- Gợi dậy nỗi đau của chú bé, để nói xấu về người mẹ.
+ Lời hỏi thứ hai: “Sao lại không vào? Mợ mày phát tài lắm, có như dạo trước đâu?”
+ Mỉa mai, chế giễu mẹ cậu bé, dù biết rằng mẹ cậu rất nghèo khổ nhưng vẫn cố tình nói mỉa.
+ Lời nói lần thứ ba: “Mày dại quá, cứ vào đi, tao chạy cho tiền tàu. Vào mà bắt mợ mày may vá sắm sửa cho và thăm em bé chứ!”
Tươi cười khi nói về tình cảnh thảm thương của mẹ chú bé “ăn mặc rách rữới, mặt xanh bủng, người gầy rạc. Trong lúc cậu bé đau đớn phẫn uất nước mắt ròng ròng.
+ Đánh vào nỗi đau đớn trong lòng cậu bé, nhằm chìa rẽ tình mẹ con; gieo rắc vào trong đầu cậu bé Hồng những hoài nghi để cậu khinh miệt và ruồng rẫy mẹ. Cười cợt trên nỗi đau khổ của cháu bé; nhục mạ hoàn cảnh đáng thương của người em dâu góa bụa; nghèo khổ đang tha phương cầu thực kiếm sống ở phương xa.
II. HƯỚNG DẪN ĐỌC - HlỂU VĂN BẢN
Câu 1. Phân tích nhân vật bà cô trong cuộc đối thoại giữa bà ta
và chú bé Hồng.
=> Bà cô là người độc ác; nham hiểm, sống tàn nhẫn không có lòng vị tha, bao dung. Bà cô đại diện cho những thành kiến; hủ tục đầy đọa người phụ nữ trong xã hội cũ.
Câu 2. Tình yêu thương mãnh liệt của chú bé Hồng đối với người mẹ bất hạnh được thể hiện như thế nào?
Tình yêu thương mãnh liệt của chú bé Hồng đối với người mẹ bất hạnh được bộc lộ trong hai hoàn cảnh: khi nghe bà cô nói những lời giả dối, thâm độc về mẹ và khi bất ngờ gặp mẹ trở về.
Biểu hiện của chú bé khi bà cô xúc phạm mẹ (phân tích biểu hiện của chú bé Hồng phải đặt trong mối tương quan những lời nói của bà cô).
+ Tình cảnh của Hồng: cha mất, mẹ xa quê kiếm sông vì nợ nần túng quẫn, Hồng sống nhờ vào bà nội, rất thiếu thốn tình thương, non một năm ròng người mẹ không gửi thư, không gửi quà; không nhắn một lời thăm con, nhưng Hồng không mảy may óăn trách.
+ Phản ứng tâm lí của Hồng trước những lời xúc phạm của bà cô: với trái tim nhạy cảm, dễ bị tổn thương, Hồng rất tỉnh táo và cảnh giác cao độ; Hồng đã ứng đối rất thông minh. Ban đầu cúi đầu không đáp; bà cô vẫn tiếp tục tấn công Hồng vẫn dứt khoát: “Không! Cháu không muốn vào”. Và đến khi bà cô đánh đúng vào chỗ hiểm yếu nhất “thăm em bé chứ” thì cậu bé Hồng lúc đó nước mắt chan hòa đầm đìa.
+ Tình cảm đối với mẹ:
Dụng ý của bà cô là gieo rắc những hoài nghi trong đầu Hồng về người mẹ để Hồng xa lánh ruồng rẫy, thế nhưng tình yêu thương và lòng kính mến mẹ không hề bị “những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm”, ngược lại chú càng thương mẹ, càng muôn bảo vệ mẹ.
Khi nghe tin mẹ sinh em bé mới với người chồng khác, Hồng khóc ròng ròng không phải sợ mình bị mẹ bỏ rơi mà vì thương mẹ, căm tức những thành kiến tàn ác để mẹ phải xa lìa anh em và sinh nở một cách giấu giếm.
Khi nghe bà cô nói về tình cảnh rách rưới, nghèo khổ của mẹ dụng ý là cậu bé khinh rẫy mẹ. Lúc đấy trong lòng Hồng trào lên cơn sóng cảm xúc mãnh liệt, vừa thương yêu, vừa căm tức những định kiến bất công tàn bạo:
“Cô tôi chưa dứt câu, cổ họng tôi đã nghẹn ứ khóc không ra tiếng. Giá những cồ’ tục đã đày đọa mẹ tôi là một vật như hòn đá hay cục thủy tinh, đầu mẩu'gỗ, tôi quyết vồ ngay lấy mà cắn, mà nhai, mà nghiến cho kì nát vụn mới thôi.”
Suy nghĩ rất sâu sắc xuất phát từ lòng yêu thương vô bờ đối với người mẹ.
* Biếu hiện tình yêu của cậu bé Hồng khi gặp mẹ:
+ Niềm đợi chờ khao khát: Sống trong cảnh thiếu thốn tình thương của người mẹ, trong trái tim của cậu bé Hồng luôn khắc khoải một nỗi chờ mong chính vì vậy mới thoáng thấy bóng người giống mẹ chú đã gọi rôi rít: “Mợ ơi! Mợ ơi! Mợ ơi!...” mà không cần kiểm chứng người đó có đúng là mẹ mình không?.- Niềm khát khao ấy được ví như là người bộ hành khát nước giữa sa mạc.
+• Sự cương quyết khi được gặp mẹ: Diễn tả niềm vui sắp được gặp mẹ của cậu bé Hồng, tác giả diễn tả hàng loạt hành động liên tiếp dồn dập, gấp gáp thể hiện sự cuông quýt, vội vã của cậu bé.
- Sự sung sướng hồi hộp khi được gặp mẹ.
>•- Tiếng khóc giải tỏa bao nhiêu uất ức dồn nén bấy lâu.
Tôi liền đuổi theo
Gọi bốì rốì
Tôi đuổi kịp
Thở hồng hộc
Trèo, lên xe, ríu cả hai chân
Òa lên khóc rồi cứ thế nức nở,
+ Cảm giác sung sướng khi được ở trong lòng mẹ: Được tác giả
miêu tả rất tỉ mỉ tinh tế.
Ngắm nhìn chân dung của mẹ một cách thỏa thích sau bao ngày mong nhớ “gương mặt mẹ tôi vẫn tươi sáng với đôi mắt trong và nước da mịn, làm nổi bật màu hồng của hai gò má”.
Cảm giác mơn man sung sướng, của niềm hạnh phúc lớn lao, ngọt ngào khi được nằm trong lòng mẹ:
“Tôi ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh tay mẹ tôi, tôi thấy những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt. Hơi quần áo mẹ tôi và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả‘ra lúc đó thơm tho lạ thường”.
Đoạn văn là bài ca chân thành và cảm động về tình mẫu tử thiêng liêng và bất diệt (Bài tập Ngữ văn 8). Sự cảm nhận từ hơi ấm, mùi thơm, cắi dịu dàng vuốt ve ôm ấp của mẹ làm cho cậu bé chìm đi trong sự ngây ngâ't sung sướng “rung động cực điểm của một linh hồn trẻ dại” (Thạch Lam). Trong giây phút đó, cạu bé dường như quên hết tất cả những đau khổ những lời nói độc địa của bà cô, chỉ còn sự êm dịu, rạo rực, ngây ngát trong lòng mẹ.
Câu 3. Qua đoạn trích Trong lòng mẹ , em hãy chứng minh rằng vănỊ Nguyên Hông giàu chât trữ tình.
Chất trữ tình của một tác phẩm thường được toát lên từ các phương diện: đôi tượng, nội dung và phương thức thể hiện. Có thể phân tích chất trữ tình của đoạn trích Trong lòng mẹ qua những mặt cụ thề sau:
+ Đối tượng, nội dung thể hiện:
Tình huống và nội dung câu chuyện.
Dòng cảm xúc phong phú của chú bé Hồng.
Trong quá trình diễn biến này, mọi cảm xúc (nỗi xót xa tủi nhục, lòng căm giận sâu sắc, quyết liệt, tình yêu thương nồng nàn, thắm thiết) đều bị dồn nén rồi được đẩy lên ngày một cao và đến cực điểm.
+ Phương thức thể hiện:
Kết hợp nhuần nhuyễn giữa kể với bộc lộ cảm xúc.
Các hình ảnh thể hiện tâm trạng: các so sánh đều gây ấn tượng và giàu sức gợi cảm.
Lời vãn giàu cảm xúc; nhiều khi mê say khác thường.
(Theo Bài tập Ngữ văn 8 - Nguyễn Khắc Phi - Nguyễn Hoàng Khung Nguyễn Minh Thuyết, Trần Đình sử đồng chủ biên)
Câu 4. Qua văn bản trích giảng, em hiểu thế nào là hồi kí?
Hồi kí là một thể loại thuộc loại hình kí kể lại những biến cố đã xảy ra trong quá khứ mà tác giả là người tham dự hoặc chứng kiến... Người viết hồi kí chỉ tiếp nhận và ghi chép phần hiện thực mà tác giả nhìn rõ hơn cả dựa trên cơ sở những ấn tượng và hồi ức riêng trực tiếp của mình. Hơn nữa, bản thân người viết hồi kí luôn luôn được mô tả trình bày ở bình diện thứ nhất.
(Theo Từ điển thuật ngữ vãn học - Lê Bá Hán, Trần Đình sử, Nguyễn Khắc Phi)
Câu 5. Có nhà nghiên cứu nhận định Nguyên Hồng là nhà văn của phụ nữ và nhi dồng. Nên hiểu thê nào về nhận định đó. Qua đoạn trích Trong lòng mẹ, em hãy chứng minh nhăn vật trên.
Hướng dẫn:
- Qua đoạn trích Trong lòng mẹ, ta thấy nhà văn Nguyên Hồng đã thế’ hiện cái nhìn thông cảm với những khổ đau của người phụ nữ. Bênh vực, bảo vệ khát vọng hạnh phúc cho họ (góa chồng; đi bước nữa);
trước những hủ tục khắt khe cổ hủ của xã hội phong kiến; định kiến “gái chính chuyên một chồng”, đoạn tang ba năm xong mới được đi bước nữa.
Nguyên Hồng còn là nhà văn của tuổi thơ. Ông hiểu và đồng cảm khát vọng về tình thương trong tâm hồn trẻ thơ, những nỗi đau về tinh thần trong những tâm hồn non trẻ.
(La Khắc Hòa, Phân tích - Bình giảng tác phẩm văn học 8, NXB Giao dục, Hà Nội, 2002)
Văn Nguyên Hồng bao giờ cũng lấp lánh sự sống. Những dòng chữ đầy chi tiết‘cứ cựa quậy, phập phồng. Một thứ văn bám riết lấy cuộc đời, quấn quýt lấy con người. Người ta thường nói nhà văn; nhà thơ cần có ba yếu tố chủ quan: tài, trí và tâm. Có cây bút chỉ mạnh về tài, về trí. Đọc Nguyên Hồng, thấy tài và tâm, nhất là tâm nổi lên hàng đầu. Mà “chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài”; ở những nhà văn chân chính xưa nay, tâm bao giờ cũng là cái gốc. Tài và trí chỉ là cành, là ngọn. Nguyên Hồng viết văn như là đặt luôn cái “tâm” nóng hổi của mình trên trang sách. Nếu cần nói thật khái quát một cái gì chung nhất cho mọi chủ đề tác phẩm của Nguyên Hồng, thì đó là lòng nhân đạo, một chủ nghĩa nhân đạo bao giờ cũng thống thiết mãnh liệt.
(Nguyễn Đăng Mạnh, Con đường đi vào thế giới nghệ thuật của nhà văn; NXB Giáo dục, Hà Nội, 2002)