Soạn Văn 8: Tức nước vỡ bờ (trích Tắt đèn)

Bài 3
Tức nước vỡ bờ (trích Tắt đèn)
Xây dựng đoạn văn trong văn bản
Viết bài tập làm văn số 1 - văn tự sự (một số bài văn tham khảo)
TỨC NƯỚC VỠ BỜ
(Trích Tắt đèn của Ngô Tất Tố)
KIẾN THỨG Cơ BẢN
Về tác giả: Ngô Tất Tố (1893-1954), quê ở Từ Sơn, Bắc Ninh, xuất thân là một nhà nho gốc nông dân. Ông là một học giả có nhiều công trình khảo cứu về triết học, văn học cổ có giá trị; một nhà báo nổi tiếng một nhà văn hiện thực xuất sắc. Ông được nhà nước truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.
về đoạn trích: “Tắt đèn” là tác phẩm tiêu biểu của Ngô Tất Tố. Đoạn trích “Tức nước vỡ bờ” trích trong chương XVIII của tác phẩm.
•'Bằng ngòi bút hiện thực sinh động, đoạn trích “Tức nước vã bờ” đã vạch trần bộ mặt tàn ác, bất nhân của xã hội thực dân phong kiến đương thởi; xã hội đã đẩy người nông dân vào tình cảnh vô cùng
khổ cực, khiến họ phải liều mạng chống lại. Đoạn .trích còn cho thấy vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ nông dân, vừa giàu tình yêu thương vừa có sức sống tiềm tàng mạnh mẽ.
HƯỚNG DẪN ĐỌC - HlỂU VĂN BẢN
Đôi điều cần biết
Theo Từ điển Tiếng Việt các từ thuế thân, đinh, lính được hiểu như sau:
+ Thuế thân: Là thuế đánh vào từng người dân, mỗi người đàn ông dân thường từ 16 đến 18 tuổi trước thời Pháp cai trị, hằng năm phải đóng một khoản thuế. Đó chính là thuế thân. Đây là một loại thuế quái gở vô lí. Thuế thân còn được gọi là SƯU.
+ Đinh: Là người đàn ông thuộc lứa tuổi phải đóng thuế thân và đi lính thời phong kiến.
+ Lính: chỉ những người trong quân đội thời đế quốc phong kiến.
Lính lệ: lính chuyên hầu hạ quan lại thời phong kiến, thực dân.
Cai lệ: Tên chỉ huy một tốp lính lệ, đây là địa vị chủ huy cấp thấp nhất trong quân đội cũ.
Lính dõng: Lính địa phương ở nông thôn thời thực dân Pháp.
Lính thú: Lính chuyên canh giữ biên giới thời phong kiến.
Lính cơ: Lính của quân đội triều đình nhà Nguyễn thời thực dân Pháp, thực tế chỉ làm nhiệm vụ canh gác và phục dịch trong dinh thự quan lại (Từ điển Tiếng Việt).
Câu 1. Khi bọn tay sai xông vào nhà chị Dậu, tình thê của chị Dậu như thê nào?
Nhà anh Dậu nghèo vào loại nhất nhì của hạng cùng đinh, phải bán con, bán chó mới đủ đóng một suất SƯU của anh Dậu. Còn suất SƯU của người em chồng đã chết chưa đóng được.
Bọn tay sai xông vào nhà chị Dậu trong tình cảnh:
+ Anh Dậu vừa tỉnh lại sau cơn thập tử nhất sinh (ngày hôm trước mặc dù anh đang bị ốm nặng vẫn bị tên người nhà lí trưởng đánh đập trói anh giải ra đình, đến khi anh rũ rượi như cái xác chết người ta mới đưa anh Dậu về trả cho gia đình) người đang rất yếu nhịn đói từ hôm qua đến giờ.
+ Chị Dậu được một bà lão hàng xóm tốt bụng cho bát gạo nấu cháo. Cháo chín chị ngồi quạt cho chóng nguội để cho anh Dậu ăn một bát cho đỡ xót ruột.
+ Anh Dậu đang run rẩy cầm bát cháo mới kề miệng thì cai lệ và người nhà lí trưởng sầm sập kéo đến. Kẻ roi song tay thước, kẻ dây
- thừng. Mạng sông của anh Dậu hết sức mong manh.
=> Tình cảnh gia đình chị Dậu trước khi bọn tay sai xông vào hết sức bi đát, thảm thương, khiến bất cứ ai cũng thấy xót xa.
Câu 2. Phản tích nhân vật cai lệ. Em có nhận xét gì về tính cách
của nhăn vật này và về sự miêu tả của tác giả? à) Tính cách nhân vật
Cai lệ là tên chỉ huy tốp lính chuyên hầu hạ bọn quan lại ở chốn, nha môn. Hôm trước chính hắn đã đến bắt anh Dậu trói giải ra đình, cho đến khi ngất xỉù. Hôm nay hắn lại tiếp tục đến bắt anh để đòi nợ suất SƯU của người em trai anh Dậu đã chết t'ừ năm ngoái.
Thái độ hành động
+ Tay cầm roi song, tay cầm thước
+ Gõ đầu roi xuống đất
+ Thét bằng giọng khàn khàn
+ Trợn ngược hai mắt quát chị Dậu
+ Ra lệnh cho người nhà lí trưởng trói anh Dậu, sau đó tự hắn xông vào trói anh Dậu.
+ Đấm vào ngực chị Dậu
+ Tát vào mặt chị Dậu
Xưng hô:
+ gọi anh Dậu là thằng xưng ông
+ gọi chị Dậu là mày - xưng ông, xưng cha
=> Cai lệ là kẻ lòng lang dạ thú, vừa độc ác, vừa hông hách, cậy hơi quan lớn để ức hiếp những người dân lành yếu đuôi. Hành động tàn bạo, lời nói hống hách, xấc xược, hung hăng, ngạo mạn.
ồ) Cách miêu tả của tác giả
+ Cách miêu ta của tác giả rất chân thực, sinh động bằng những nét sắc sảo linh hoạt vì vậy mà chân dung của nhân vật trở nên chân thực, sinh động.
+ Qua đó, thế hiện thái độ căm ghét, khinh bỉ của tác giả đối với . giai cấp thống trị và những kẻ đại diện cho giai cáp thống trị.
Câu 3. Phăn tích diễn biến tâm lí của chị Dậu trong đoạn trích.
Qua đoạn trích này, em có nhận xét gì về tính cách của chị?
Diễn biến tâm lí của chị Dậu đối với cai lệ trong đoạn trích Lúc cai lệ và tên nhà lí trưởng ập vào chị Dậu ở vào tình cảnh éo
le ngặt nghèo trước sự sống, chết của người chồng, chị phải tìm mọi cách để bảo vệ bằng mọi giá. Diễn biến tâm lí và hành động của chị thay đổi vào từng cảnh ngộ, tình huống
+ Ban đầu: nhẫn nhục, chịu đựng, thể hiện:	'
Xưng hô: gọi cai lệ bằng ông - xưng cháu.
Lời nói: Thể hiện sự nhún nhường, cầu xin tha thiết: “Hai ông làm phúc”; “xin ông trông lại”; “cháu van ông, ông tha cho”.
Hành động: run run, chạy đến đỡ tay cai lệ... Hết sức vì tính mạng của chồng chị đã hạ mình, nhún nhường nhưng cai lệ vẫn cứ hách dịch, tàn nhẫn, đáp lại sự lễ phép hạ mình của chị Dậu là hành động hết sức thô bỉ và nhẫn tâm của hắn: đánh chị Dậu và xông vào trói anh Dậu.
+ Sau đó: vùng lên phản kháng chống trả:
Trước sự lâm nguy của tính mạng người chồng thái độ hoàn toàn thay đổi “Tức nước vỡ bờ” chị đứng dậy chống trả lại kẻ thù
Xưng hô: Từ “ông cháu” chuyển sang “ông - tôi” đặt mình ngang hàng với cai lệ để cảnh cáo hắn và sau đó đặt cai lệ xuống “thứ mày - tao” một cách căm giận, khinh bỉ.
Lời nói: Đầy quyết liệt thách thức “Chồng tôi đau ốm, ông không được phép hành hạ”; “mày trói ngay chồng bà đi, bà cho mày xem”.
Hành động: túm lấy cổ cai lệ, ấn dúi ra cửa, khiến hắn ngã “chỏng quèo trên mặt đất” với người nhà lí trưởng chị “túm tóc lẳng cho một cái, ngã nhào ra thềm”.
Hình ảnh chị Dậu thật mạnh mẽ, khỏe khoắn quyết liệt, sức mạnh của chị không chỉ là sức mạnh của người đàn bà lực điền mà chủ yếu là sức mạnh của lòng căm thù trào lên thành sóng lũ.
Nhận xét cách miêu tải
+ Đoạn trích miêu tả rất chân thực, sinh động, hợp lí trong sự vận động và chuyển biến về tâm lí của nhân vật chị Dậu.
+ Ngòi bút của tác giả dường như rất hả hê, sung sướng, theo từng hành động của nhân vật mà mình yêu mến.
- Nhận xét về tính cách của chị Dậu:
+ Chị Dậu là người phụ nữ giàu tình thương chồng, rất mực dịu dàng: Chăm sóc chồng ân cần, chu đáo, cứu anh khỏi tay thần chết “nấu cháo quạt nhanh cho chóng nguội, bưng cháo đến tận chỗ chồng nằm động viên anh “thầy em hãy cố ngồi dậy húp ít cháo cho đỡ xót ruột”.
+ Chị Dậu là người phụ nữ can đảm, mạnh mẽ, giàu sức phản kháng: chị dám chống lại cai lệ và người nhà lí trưởng để bảo vệ cho tính mạng của chồng mình mà không phải người phụ nữ nào cũng dám làm như thế. Với một điều rất đơn giản: “Thà ngồi tù, để cho chúng nó làm tình làm tội mãi thế tôi không chịu được”. Đó chính là sự thể hiện chân lí: Có áp bức, sẽ có đấu tranh.
Câu 4. Em hiểu như thế nào về nhan đề “Tức nước vỡ bờ” đặt cho đoạn trích? Theo em, đặt tên như vậy có thỏa đáng không? Vì sao?
+ Tức nước vỡ bờ: Nghĩa đen: nước quá nhiều, sẽ tạo ra áp lực lớn dẫn đến làm vỡ bờ. Nghĩa bóng: người dân đè nén áp bức tất yếu sẽ đứng dậy đấu tranh. Áp bức càng nhiều thì đấu tranh càng mạnh.
+ Đặt tên tiêu đề như vậy là hoàn toàn thỏa đáng. Vì nó phản , ánh đúng nội dung của đoạn trích.
Câu 5. Hãy chứng minh nhận xét của nhà nghiên cứu phê bình Vũ Ngọc Phan “cải doạn chị Dậu đánh nhau với tên cai lệ là một đoạn tuyệt khéo”..
(Xem lại phần một câu 3).
Câu 6. Nhà văn Nguyễn Tuân cho rằng, với tác phẩm “Tắt đèn”, Ngô Tất Tô đã “xui người nông dân nổi loạn”. Em hiểu thế nào về nhận xét đó qua đoạn trích
+ Ý kiến nhà văn Nguyễn Tuân về tác phẩm Tắt đền là hoàn toàn đúng bởi vì qua đoạn trích cho ta thấy sự bất công vô lí của nạn sưu thuế trong xã hội phong kiến: người đã chết rồi vẫn còn phải nộp thuế thân.
+ Sự tàn nhẫn của xã hội đốì với người nghèo khổ, bần cùng: gia đình chị Dậu nghèo đến thế phải bán con, bán chó, bán cả tài sản mới chỉ đủ sức nộp một suất SƯU. Anh Dậu lại đang bị ốm thế mà vẫn bị bắt, bị đánh cho thập tử, nhất sinh.
+ Sự hống hách, bất nhân, tàn ác của giai cấp thống trị, của những kẻ nhân danh phép nước đốì xử tàn bạo với con người.
=> Với những sự thật ấy, người nông dân không thể không đứng lên không thể không “nối loạn để đòi lại công bằng cho cuộc sống của mình.
TƯ LIỆU THAM KHẢO
“Giọng văn của Ngô Tất Tô' trở nên hả hê. Dưới ngòi bút của ông, hình ảnh chị Dậu hiện lên khỏe khoắn, quyết liệt bao nhiêu, thì hình ảnh bọn tay sai hung ác trở nên nhỏ bé, hèn hạ, nực cười bấy nhiêu... “Thà ngồi tù. Để cho chúng nó làm tình làm tội mãi thế, tôi không chịu được...” câu nói mộc mạc đầy phẫn uất ấy giống như một lời tuyên ngôn hùng hồn cho quy luật: có áp bức dứt khoát sẽ có đấu tranh.”
{Theo La Khắc Hòa - Phân tích bình giảng tác phẩm văn học ổ)
“Đại diện cho bọn trâu ngựa ấy là tên cai lệ và tên người nhà lí trưởng. Chúng chính là những cơn bão tô', những ngọn hồng thủy trực tiếp làm cho cái mặt nước cuộc đời, những cơn sóng căm uất của chị Dậu đầy lên, căng ứ không thể kìm nén được.”
{Theo Vũ Dương Quỹ, Lê Bảo - Bình giảng văn 8)