Soạn Văn 8: Tính thống nhất về chủ đề của văn bản
TÍNH THỐNG NHẤT VỀ CHỦ ĐỀ CỦA VĂN BẢN KIẾN THỨC Cơ BẢN Chủ đề là đôi tượng và vấn đề chính mà văn bản biểu đạt. Văn bản có tính thống nhất về chủ đề khi biểu đạt chủ đề đã xác định, không xa rời hay lạc sang chủ đề khác. Để viêt hoặc hiểu một văn bản, cần xác định chủ đề được thể hiện ở nhan đề, đề mục, trong quan hệ giữa các phần của văn bản và các từ ngữ then chốt thường lặp đi lặp lại. HƯỚNG DẪN TÌM HlỂU CÂU HỎI PHAN bài học Chủ đề văn bản Trong văn bản Tôi đi học, tác giả đã nhớ lại kỉ niệm sâu sắc trong thời thơ ấu của mình buổi tựu trường đầu tiên. Buổi tựu trường ấy đã để lại trong lòng tác giả những rung động thiết tha, những cảm xúc sâu sắc, khó quên. Chu đề của truyện ngắn “Tôi đi học”: truyện đã tái hiện lại tâm trạng hồi hộp, cảm giác bỡ ngỡ của một chú bé lần đầu tiên trong đời được mẹ đưa đến trường. Qua đó thể hiện tình yêu quê hương thiết tha, nhẹ nhàng, êm ả, lòng yêu mến tuổi thơ. Chủ đề văn bản chính là vấn đề chính mà văn bản biểu đạt. Tính thống nhất về chủ đề của văn bản Căn cứ vào tiêu đề: Tôi đi học, cảc từ ngữ ở trong văn bản, nội dung mà văn bản diễn đạt để ta biết tác giả nói về buổi tựu trường đầu tiên. Các từ ngữ, hình ảnh chứng tỏ tâm trạng hồi hộp trong buổi tựu trường đã in sâu trong lòng nhân vật tôi suốt cuộc đời: + “Tôi quên thế nào được những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi.” + “Hằng năm cứ vào cuối thu, lá ngoài đường rụng nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc, lòng tôi lại nao nức những kỉ niệm mơn man.” + “Mỗi lần thây mấy em nhỏ rụt rè núp dưới nón mẹ lần đầu tiên đi đến trường, lòng tôi lại tưng bừng rộn rã.” b) Những chi tiết nêu bật cảm giác mới lạ xen lẫn bỡ ngỡ của nhân vật tôi khi cùng mẹ đến trường, khi cùng các bạn vào lớp. + Sự khác biệt trong cùng một sự vật trước và trong buổi tựu trường. Sự vật Trước khi đến trường Trong buổi đến trường Con đường làng Tôi đã quen lắm, đi lại nhiều lần Lần này tự nhiên thấy lạ Trường Mĩ Lí Có ghé lại trường một lần Không có cảm tưởng nào khác là nhà trường cao ráo và sạch sẽ hơn các nhà trong làng Là một nơi xa lạ Vừa xinh xắn vừa oai nghiêm như cái đình làng Hoà Ap sân nó rộng, mình nó cao hơn Đâm ra lo sự van vơ + Cảm giác mới lạ, bỡ ngỡ: ngập ngừng e sợ, cảm thấy mình chơ vơ lúc này: tôi cảm thấy như quả tim tôi ngừng đập, giật mình lúng túng, trông hình gì treo trên tường tôi cũng thấy lạ và hay hay. Văn bản có tính thông nhất khi các từ ngữ, các câu văn, đoạn văn đều tập trung biểu đạt chủ đề đã xác định. Tính thống nhất của văn bản phải được thế hiện ở cả hai mặt nội dung và hình thức. HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP Câu 1. Phân tích tính thống nhất về chủ dề của văn bản “Rừng cọ quê tôi”. Đốì tượng mà văn bản đề cập đến đó là rừng cọ ở quê hương. Vấn đề tác giả muôn nói tới: vẻ đẹp của rừng cọ, và sự gắn bó của rừng cọ đối với cuộc sông con người. Văn bản gồm có ba phần: + Phần mở bài (câu đầu tiên): Niềm tự hào về rừng cọ + Phần thân bài (ba đoạn tiếp theo); Đoạn 1: vẻ đẹp của cây cọ Đoạn 2: Sự gắn bó của tác giả với cây cọ Đoạn 3: Sự gắn bó của cây cọ với cuộc sống của người dân sông Thao. , + Phần kết bài (còn lại): Tình cảm gắn bó của người dân sông Thaơ với rừng cọ. Trình tự trên của văn bản là không thề thay đối vì đó là mọt trình tự mạch lạc, hợp lí, chặt chẽ. Chủ đề của văn bản: Ngợi ca vẻ đẹp của rừng cọ, và qua đó nói lên tình cảm gắn bó của người dân sông Thao với cây cọ của quê hương mình. Chứng minh sự thể hiện chủ đề: + Từ ngữ, hình ảnh miêu tả rừng cọ: “Thân cọ vút thẳng trời, búp cọ vuốt dài như thanh kiếm... Lá cọ tròn xoè ra nhiều phía.” + Từ ngữ, hình ảnh nói lên sự gắn bó của rừng cọ với con người: “Căn nhà tôi ở núp dưới rừng cọ. Ngôi trường tôi học cũng khuất trong rừng cọ. Ngày ngày đến lớp, tôi đi trong rừng cọ... Chiếc chổi cọ để quét nhà... Mẹ đựng hạt giống đầy móm lá cọ... chị đan nón lá cọ... câu hát về lá cọ.” Những từ ngữ thể hiện chủ đề văn bản: + “Chẳng có nơi nào đẹp như sông Thao quê tôi, rừng cọ trập trùng.” + “Cuộc sông quê tôi gắn bó với cây cọ.” + “Người sông Thao đi đâu cũng nhớ về rừng cọ quê mình.” Câu 2. Một bạn dự định viết một sô ý sau trong bài văn chứng minh luận điểm “Văn chương làm cho tình yêu quê hương đất nưởc trong ta thêm phong phú và sâu sắc”. Em hãy thảo luận xem ý nào làm cho bài văn lạc đề. Dàn ý của bạn làm gồm có: Văn chương làm cho những hiểu biết của ta về quê hương đất nước thêm phong phú, sâu sắc. Văn chương lấy ngôn từ làm phương tiện biểu hiện. Văn chương làm ta thêm tự hào về vẻ đẹp của quê hương đất nước, về truyền thống tốt đẹp của ông cha ta. Văn chương giúp ta yêu cuộc sông yêu cái đẹp. Văn chương nung nấu trong ta lòng căm thù bọn giặc cửớp nước; bọn bán nước và hun đúc ý.chí quyết tâm hi sinh để bảo vệ nền độc lập, tự do của Tổ quốc. Ta thấy ý (b) và (e) là không hợp lí vì: Yêu cầu cần chứng minh là tác dụng của văn chương trong việc . bồi dưỡng tình yêu quê hương đất nước. Ý (b) thiên về đặc trưng của ngôn ngữ văn chương. Ý (e) xa đề, nó biểu hiện một ý khác. Câu 3. Để phân tích dòng cảm xúc thiết tha, trong trẻo của nhân vật “tôi” trong văn bản “Tôi di học” có bạn dự định triển khai một số ý sau. Thảo luận xem ỷ nào làm cho bài văn lạc đề. Dàn ý của bạn gồm có: Cứ mùa thu về, mỗi lần thấy các em nhỏ núp dưới nón mẹ lần đầu tiên đến trường, lòng lại náo nức, rộn rã, xốn xang. Con đường đến trường trở nên lạ. Mẹ nắm tay dẫn đến trường. Muôn thử cố gắng tự mang sách vở như một cậu học trò thật sự. Sân trường rộng, ngôi trường cao hơn. Sợ hãi chơ vơ trong hàng người bước vào lớp. Ông đốc và thầy giáo trẻ trìu mến tiếp đón học trò. Nhận xét: Hệ thống dàn ý của bạn chưa phản ánh được thật chính xác diễn biến tâm trạng của nhân vật tôi. Một số ý chưa hợp lí ý (c) và ý (h) không thể hiện diễn biến tâm trạng.