SGK Sinh Học 8 - Bài 49. Cơ quan phân tích thị giác

I - Cơ quan phân tích
Chúng ta nhận biết được những tác động của môi trường xung quanh cũng nhu mọi đổi thay cua mỏi trường bên trong cơ thế là nhờ các cơ quan phân tích.
Cơ quan phân tích bao gỗm các bộ phận sau :
Cơ quan
Dây thần kinh
Bộ phận phân tích
thụ cảm
(Dân truyén hướng tâm)
ở trung ương
Sự tón thương một trong ba bộ phận thuộc một cơ quan phân tích nào đó sẽ làm mất cảm giác với các kích thích tương ứng.
n - Cơ quan phân tích thị giác
Cơ quan phân tích thị giác gồm các tê'bào thụ cám thị giác trong màng lưới của cẩu mắt, dây thân kinh thị giác (dây số II) và vùng thị giác ờ thuỳ chám.
Cấu tạo của cầu mắt
Quan sát hình 49-1 và hình 49-2 đế hoàn chinh thông tin sau vé cấu tạo cùa mát:
Hình 49-1. Cầu mắt phái trong hốc mắt
Hình 49-2. Sơ đồ cấu tạo cầu mắt (mắt trái bổ ngang)
Hướng đi của ánh sáng
Hình 49-3. Sơ đồ cấu tạo của màng lưới
Cầu mát nàm trong hốc mát cùa xương sọ, phía ngoài được bảo vệ bởi các mi mát, lông mày và lông mi nhờ tuyến lệ luôn luôn tiết nước mát làm mát không bị khô. Cầu mát vận động
được là nhờ 	
Câu mắt góm 3 lớp : lóp ngoài cùng là
	có nhiệm vụ bảo vệ phán
trong của cáu mát. Phía trước của màng cứng là màng giác trong suốt đế ánh sáng đi qua vào trong câu mát;
tiếp đến là lớp	có nhiều
mạch máu và các tê bào sác tố đen tạo thành một phong tối trong cầu mát (như phòng tối của máy ảnh); lớp
trong cùng là	, trong
đó chứa	, bao gồm
2 loại : tế bào nón và tê' bào que (hình 49-3).
Cấu tạo cùa màng lưới
Các tế bào nón tiếp nhận các kích thích ánh sáng mạnh và màu sác. Các tế bào que có khả năng tiếp nhận kích thích ánh sáng yếu giúp ta nhìn rỏ vé ban đèm. Các tê' bào nón tập trung chu yếu ở điềm vàng (nàm trên trục mát), càng xa điếm vàng số lượng tê' bào nón càng ít và chủ yếu là các tê' bào que. Mặt khác, ở điếm vàng mỗi tê' bào nón liên hệ với một tê' bào thân kinh thị giác qua một tê' bào hai cực, nhưng nhiéu tê bào que mới hên hệ được với một tê bào thân kinh thị giác. Chính vì vậy khi muốn quan sát một vật cho rõ phải hướng trục mắt vé phía vật quan sát để ảnh của vật hiện trên điếm vàng.
Còn điểm mù là nơi đi ra cua các sợi trục các tê bào thân kinh thị giác, không có tê' bào thụ cảm thị giác nẽn nêu ảnh của vật rơi vào đó sẽ không nhìn thấy gì. Như vậy, sự-phân tích hình anh cũng xày ra ngay ờ cơ quan thụ cám.
Vì sao ảnh của vật hiện trên điếm vàng lại nhìn rõ nhẩt ?
■ 3. Sự tạo ảnh ớ màng lưới
Ta nhìn được vật là do các tia sáng phan chiếu từ vật đi vào tới màng lưới qua một hệ thống môi trường trong suốt gổm màng giác, thuỳ dịch, thể thuỷ tinh, dịch thuỷ tinh.
Lượng ánh sáng vào trong phòng tối của câu mát nhiéu hay ít là nhờ lỗ đồng tử ở mông mắt (lòng đen) dãn rộng hay co hẹp (điều tiết ánh sáng).
Nhờ khả năng điều tiết cùa thề thuỳ tinh (như một thấu kính hội tụ) mà ta có thể nhìn rõ vật o xa cũng như khi tiến lại gần. Vật càng gân mắt, thể thuỷ tinh càng phồng lên ("căng mát mà nhìn") đế nhìn rõ.
Hây theo dõi kết quả của các thí nghiệm sau (hình 49- 4) :
Với thấu kinh hội tụ 1, khi đặt một vạt (chắng hạn cây nến đang cháy) ở vị tri A và vị trí B.
Vản để vật ớ vị tri B nhưng thay bàng thấu kính 2 có độ cong lớn hon.
Hình 49- 4. Sơ đồ thi nghiệm về sự điều tiết độ cong (độ hội tụ) cùa thể thuỳ tinh
Qua các kết quả cùa thí nghiệm trên, em có thế rút ra kết luận gì vể vai trò cúa thế thuỷ tinh trong cáu mát ?
Khi các tia sáng phan chiếu từ vật qua thế thuỷ tinh tới màng lưới sẽ tác động lên các tê bào thụ cám thị giác làm hưng phấn các tế bào này và truyền tới tế bào thân kinh thị giác ; xuất hiện luồng thân kinh theo dây thân kinh thị giác vé vùng vỏ não tương ứng ở thuỳ chẳm cúa đại não cho ta cảm nhận vé hình ảnh của vật.
Co quan phân tích bao gồm 3 thành phần : các tế bào thụ cảm (nầm trong co quan thụ cám tương ứng), dây thần kỉnh cảm giác và vùng vỏ não tương ứng.
Co quan phân tích thị giác gồm : màng lưới trong cáu mát, dây thần kinh thị giác và vùng thị giác ở thuỳ chầm cùa vò não.
Ta nhìn được là nhờ các tia sáng phàn chiếu từ vật tới mát đi qua thề thuỳ tỉnh tới màng lưới sẽ kích thích các tế bào thụ cảm ở đây và truyền về trung ưong, cho ta nhận biết vê hỉnh dạng, độ lớn và màu sác cùa vật.
£*âu hói và bài tập
Mỏ tả cấu tạo cùa cầu mát nói chung và màng lưới nói riêng.
Hãy quan sát đồng tư cùa bạn em khi dọi và không dọi đèn pin vào mát.
Tiến hành thí nghiệm sau :
Đặt 1 bút bi Thiên Long có màu trước mắt, cách mát 25cm, em có đọc được chữ trên bút không ? Có thấy rõ màu không ?
Chuyến dần bút sang phai giữ nguyên khoang cách nhưng mát vần hướng vé phía trước. Em có thấy rỏ màu và chù nừa không ? Hãy giải thích vì sao ?
j m có biết £
Màng lưới có khoảng 120 triệu tế bào que và khoang 7 triệu tẽ bào nón, trong khi đó tê' bào thán kinh thị giác chi có khoáng 1 triệu.
Nhờ nhìn bàng 2 mát mà ta thấy được hình nổi. Em hãy quấn một ống nho bàng giấy, đuờng kính khoáng 2 - 2,5cm. Nhìn bàn tay trái đặt cách mát 20cm bàng cả 2 mát, nhưng mát phai nhìn qua ống giấy, em sẽ thấy ống giấy như xuyên qua bàn tay.