SGK Sinh Học 8 - Bài 51. Cơ quan phân tích thính giác
Khả năng nhìn cúa mát có thể bị suy giảm do thiếu giũ gìn vệ sinh về mát làm cho Taì ngoài Tai giữa Tai trong bán khuyên Vành tai Hình 51-1. Câ'u tạo cùa tai Ốc tai Ống tai Dây thần kinh số VIII Tai được chia ra : tai ngoài, tai giữa và tai trong. - Tai ngoài gổm có nhiệm vụ hứng sóng ám, hướng ■ Chúng ta đã học vé âm thanh (Chương II - Vật lí 7) và phân biệt được các âm trám bống, nhò to khác nhau, phát ra từ nguồn âm, là nhờ cơ quan phân tích thính giác. Cơ quan phân tích thính giác gỗm các tê' bào thụ cảm thính giác (nàm trong một bộ phận đặc biệt của tai : cơ quan Cooctí), dây thân kinh thinh giác (dây não VIII) và vùng thính giác ở thuỳ thái dương. I - Câu tạo của tai ▼ Hãy quan sát hình 51-1 đế hoàn chỉnh thông tin sau vé các thành phần cấu tạo của tai và chức năng cùa chúng. sóng âm. Tai ngoài được giới hạn với tai giữa bơi (có đường kính khoảng lcm). -Tai giữa là một khoang xương, trong đó có bao gồm xương búa, xương đe và xương bàn đạp khớp với nhau. Xương búa được gán vào màng nhĩ, xương bàn đạp áp vào một màng giới hạn tai giữa với tai trong (gọi là màng cửa bầu dục - có diện tích nhò hơn màng nhĩ 18-20 lán). Khoang tai giữa thông với hầu nhờ có vòi nhĩ nên bao đảm áp suất hai bẽn màng nhĩ đuợc cân bàng. Tai trong góm 2 bộ phận : Bộ phận tiền đình và các ống bán khuyên thu nhận các thòng tin vé vị trí và sự chuyến động củạ cơ thể trong không gian. Oc tai thu nhận các kích thích của sóng âm. Oc tai bao gồm ốc tai xuong, trong có ốc tai màng (hình 51 -2). Ôc tai màng là một ống màng chạy suốt dọc ốc tai xương và cuốn quanh trụ ốc hai vòng ruõi, gồm màng tiền đình ớ phía trên, màng cơ sờ ở phíạ dưói và màng bén áp sát vào vách xuong của ốc tai xuong. Màng co sở có khoảng 24 000 sợi liên kết dài ngán khác nhau : dài o đinh ốc và ngán dán khi xuống miệng ốc. Chúng chăng ngang từ trụ ốc sang thành ốc. Trên màng cơ sớ có cơ quan Coocti, trong đó có các tê' bào thụ cám thính giác. Hình 51-2. Phân tích cấu tạo cùa ô'c tai (trái) A. Oc tai và đường truyền sóng âm ; B. Ôc tai xương và ốc tai màng ; c. Cơ quan Cõocti Hãy quan sát hình 51 -2 kết hợp với thông tin sau đế hiếu rõ cấu tạo và chức năng của ốc tai. n - Chức năng thu nhận sóng âm Sóng âm từ nguồn âm phát ra được vành tai hứng lấy, truyén qua ống tai vào làm rung màng nhĩ, rồi truyén qua chuỗi xương tai vào làm rung màng "cứa báu" và cuối cùng làm chuyển động ngoại dịch rồi nội dịch trong ốc tai màng, tác động lên cơ quan Coocti. Sự chuyến động ngoại dịch được dê dàng nhờ có màng của "cửa tròn" (ờ gân cửa báu, thõng với khoang tai giữa). Tuỳ theo sóng âm có tân số cao (âm bóng) hay thấp (âm trám), mạnh hay yếu mà sẽ làm cho các tế bào thụ cam thính giác cua cơ quan Coocti ờ vùng này hay vùng khác trên màng cơ sở hưng phấn, truyền vé vùng phân tích tương ứng ở trung ương cho ta nhận biết vẻ các âm thanh đó. m- Vệ sinh tai Ráy tai do các tuyến rày trong thành ống tai tiết ra. Thõng thường ráy tai hơi dính có tác dụng giữ bụi, nên thường phải lau rưa bàng tăm bông, không dùng que nhọn hoặc vật sác đế ngoáy tai hay lấy ráy, có thế làm tốn thương hoặc thủng màng nhi. Tré em cần được giữ gìn vệ sinh đế tránh viêm họng. Viêm họng có thế qua vòi nhĩ dần tới viêm khoang tai giữa. Tránh nơi có tiếng ổn hoặc tiếng động mạnh tác động thường xuyên ảnh hưởng tới thần kinh, làm giám tính đàn hồi của màng nhi - nghe không rò. Nếu tiếng động quá mạnh, tác động bất thường có thế làm rách màng nhĩ và tổn thương các tế bào thụ cảm thính giác dần tới điếc. Cán có những biện pháp đế chống hoặc giảm tiếng ón. Tai là bộ phận tiếp nhận âm thanh. Sóng âm vào tai làm rung màng nhĩ, truyền qua chuỗi xưong taỉ veto taỉ trong gây sụ chuyển động ngoại dịch rồi nội dịch trong ốc tai màng và tác động lén các tế bào thụ càm thính giác cùa co quan Coocti nằm trên màng co sở ở vùng tưong ứng với tân số và cường độ cùa sóng âm làm các tế bào này hưng phân chuyền thành xung thán kỉnh truyền về vùng thính giác ở thuỳ thái clưong cho ta nhận biết về âm thanh đã phát ra. Tai. trong còn có bộ phận phụ trách thăng bàng, chuyên tiếp nhận những thõng tin vê vị trí co thề và sự chuyền động trong không gian (bộ phận tiền đình và các ống bán khuyên). c*au hói và bài tập Hãy trình bày cấu tạo của ốc tai dựa vào hình 51-2. Quá trình thu nhận kích thích của sóng âm diẻn ra nhu thê' nào giúp người ta nghe được ? Vì sao ta có thế xác định được âm phát ra từ bên phải hay bên trái ? Hãy làm thi nghiệm sau : Thiết kẽ 1 dụng cụ giống ống nghe của bác sỉ (hình 51 -3) nhưng dùng 2 ống cao su nối với tai có độ dài khác nhau. Nhám mát và thủ xác định xem có cảm nhận gì khi gãi trên màng cao su. 3 thuỷ tinh chữ Y hoặc T Hình 5 ỉ-3. Ong nghe í m có biết Tai người nghe được các âm thanh trong giới hạn khoang 20 - 20000 Hz, nhưng tai cừu có thế nghe được ảm có tân số dưới 20 Hz, trong khi doi và cá heo .lại có thế nghe được siêu âm với tân số 100000 Hz. Chó có thế nghe được những âm thanh mà tai người không nghe thấy. - Tồng số tê' bào thụ cám thính giác ờ tai người có khoảng 23 500 tế bào, được chia làm 5 dãy chạy dọc trên màng cơ sở. 4 dãy ngoài mồi dãy có khoảng 5 000 tẽ' bào và 1 dãy trong có khoang 3 500 tế bào tham gia vào sự thu nhận kích thích của sóng âm.