Soạn Văn 9: Thuật ngữ
THUẬT NGỮ LÀ GÌ? KIẾN THỨC Cơ BẢN Thuật ngữ là những từ biểu thị khái niệm khoa học, công nghệ thường được dùng trong những văn bản khoa học công nghệ. Vê nguyên tắc trong một lĩnh vực khoa học công nghệ nhất định mỗi thuật ngữ chỉ biểu thị một khái niệm, và ngược lại mỗi khái niệm chỉ được biểu thị bằng một thuật ngữ. Thuật ngữ không có tính biểu cảm. HƯỚNG DẪN TÌM Hiểu CÂU HỎI PHAN bài học Thuật ngữ là gì? а. Trong hai cách giải thích về muối và nước, cách giải thích thứ hai là cách không thể hiểu được nếu thiếu kiến thức hoá học vì nó nêu những đặc trưng về cấu tạo bên trong của sự vật. б. Xác định bộ môn học của các thuật ngữ: + Thạch nhũ', thuật ngữ môn Địa lí. + Ba-dơ: thuật ngữ môn Hoá học. + Ẩn dụ: thuật ngữ môn Văn học. + Số thập phân', thuật ngữ môn Toán học. Những thuật ngữ này được dùng trong văn bản khoa học và công nghệ. Đặc điểm của thuật ngữ. Các thuật ngữ dẫn ở trong mục 12 ở SGK chỉ có một nghĩa không còn nghĩa nào khác. ơ hai ví dụ: + Ớ ví dụ thứ nhất: chỉ có một nghĩa (muôi ăn) + Ớ ví dụ thứ hai: Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau, từ muôi có hai nghĩa vừa có nghĩa là muôi ăn, vừa chỉ những gian truân vất vả mà con người đã trải qua. HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP Câu 1. Vận dụng kiến thức đã học ở các môn dể tìm thuật ngữ thích hợp với mỗi chỗ trông. Cho biết mỗi thuật ngữ tìm dược thuộc lĩnh vực khoa học nào? + Lực là tác dụng đẩy, kéo của vật này lên vật khác (Vật lí). + Xâm thực là hiện tượng huỷ hoại dần các lớp đất đá phủ lên mặt đất do các tác nhân gió, băng hà, nước chảy (Địa lí). + Hiện tượng hoả học là hiện tượng trong đó sinh ra chất mới (Hoá học). + Trường từ vựng là tập hợp tất cả các từ có nét chung về nghĩa (Ngữ văn). + Di chỉ là nơi có dâ'u vết cư trú và sinh sông của người xưa (Lịch sử). + Thụ phấn là hiện tượng hạt phấn tiếp xúc với đầu nhuỵ (Sinh học). + Lưu lượng là nước chảy qua mặt cắt ngang lòng sông ở một điểm nào đó (Địa lí). + Trọng lực là lực hút của trái đất (Vật lí). + Khí áp là sức ép của khí quyển lên bề mặt trái đất (Địa lí). + Đơn chất là những chất do một nguyên tố hoá học tạo nên (Hoá học). + Thị tộc phụ hệ là thị tộc theo dòng họ người cha (Lịch sử). + Đường trung trực là đường thẳng vuông góc với một đoạn thẳng tại điểm giữa của đoạn thẳng ấy. (Toán học) Câu 2. Trong đoạn thơ sau, từ “điểm tựa” có được dùng như một thuật ngữ vật lí không? ơ đây nó có ý nghĩa gì? Nếu được làm hạt giống để mùa sau Nếu lịch sử chọn ta làm điểm tựa Vui gì hơn làm người lính đi đầu. Trong đêm tối, tim ta làm ngọn lửa! (Tố Hữu, Chào xuân 67) + Nghĩa của từ điểm tựa trong vật lí: là điểm cố định của một đòn bẫy thông qua đó lực tác động lên truyền tới lực cản. + Nghĩa bình thường: nơi làm chỗ dựa chính cho những hoạt động nào đó. + Như vậy từ điểm tựa trong câu thơ trên được dùng theo nghĩa bình thường, làm chỗ dựa chính cho lịch sử. Câu 3. Dựa vào định nghĩa từ hỗn hợp trong thuật ngữ hoá học và từ hỗn hợp hiểu theo nghĩa thông thường, cho biết hai câu sau dây từ hỗn hợp được hiểu theo nghĩa nào? Nước tự nhiên ở ao, hồ, sông, hiển... là một hỗn hợp. Từ hỗn hợp được dùng như một thuật ngữ (nhiều chất trộn lẫn và® nhau mà không hoà hợp thành một chất khác). Đó là một chương trình hiểu diễn hỗn hợp nhiều tiết mục. Từ hỗn hợp được dùng theo nghĩa thông thường (gồm có nhiều thành phần trong đó mỗi thành phần vẫn không mất tính chất riêng của nó). Câu 4. Dựa trên xác định sinh học về cá, hãy định nghĩa thuật ngữ cá có gì khác nhau nghĩa của thuật ngữ này với nghĩa thông thường. + Định nghĩa thuật ngữ: cá là động vật có xương sông ở nước, thở bằng mang, bơi bằng vây. + Theo cách gọi thông thường: cá là loài động vật sông ở dưới nước, cho nên cá voi, cá heo cũng thuộc loài cá chứ không được xếp vào lớp thú như trong sinh học (vì chúng không thở bằng mang mà thở bằng phổi) Câu 5. Hiện tượng đồng âm của từ thị trường trong kinh tê học và trong quang học có vi phạm nguyên tắc một thuật ngữ đã nêu ở phần ghi nhớ hay không?Vì sao? + Trong kinh tế học, thuật ngữ thị trường (thị: chợ) chỉ nơi thường xuyên tiêu thụ hàng hoá, còn trong quang học thuật ngữ thị trường (thị: thấy) chỉ phần không gian mà mắt có thể quan sát được. + Đây là hiện tượng đồng âm khác nghĩa, không vi phạm nguyên tắc một thuật ngữ vì chúng thuộc hai ngành khoa học khác nhau, hai hệ thông thuật ngữ khác nhau.